مـرگ‌های بی‌خبرانه با تکیه بر اشتباهات سهل‌انگارانه
گالیا توانگر
جواد نوفرستی، رئیس کارگروه ملی پیشگیری از مرگ‌های خاموش نیز توضیح میدهد: «هرسال شاهد مرگ‌های زیادی بر اثر استنشاق گاز منوکسیدکربن هستیم و این می‌تواند بسیار ناگوار باشد. این در حالی است که فقط کافی است مردم کمی بیشتر احتیاط کنند تا این شرایط رخ ندهد.»
بر اساس ادعای کارشناسان بیش از
٨٠ درصد این حوادث را می‌توان جلوگیری کرد، زیرا بسیاری از این حوادث، علل ساده‌ای دارند که بیشتر روی نبود آگاهی فرد اتفاق می‌افتد که به نظر من با فرهنگ‌‌سازی، آموزش همگانی و استفاده از تجهیزات مناسب و با تلاش همه ارگان‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط، خیلی راحت می‌توانیم جلوی بعضی از این اتفاق‌های ناخواسته را بگیریم.
چندی پیش شرکت گاز آمار سال گذشته را اعلام کرد؛ بر اساس آمار موجود، تعداد کل حوادث مرتبط با گاز طبیعی در سال ۹۹، ۲ هزار و ۱۸۹ مورد بوده که نسبت به سال ۹۸ روند افزایشی داشته و این در حالی است که افزایش مشترکان در این سال‌ها، حدود ۳ درصد و افزایش مصرف گاز طبیعی حدود هشت درصد بوده است.
امسال با توجه به اینکه سرمای پاییز از نیمه‌های آبان‌ماه خودش را نشان داده و نسبت به سال گذشته هوا کمی سردتر به‌نظر می‌رسد گمان می‌رود که باز هم از دست این گاز در امان نخواهیم بود. متاسفانه سال گذشته تعداد کل فوت‌شدگان مشترکان گاز طبیعی ۳۹۳ نفر بود که از این تعداد، ۱۵۲ فوتی ناشی از آتش‌سوزی و انفجار و
۲۴۱ فوتی ناشی از استنشاق گاز مونوکسیدکربن بوده است.
شرکت گاز اعلام کرد که دودکش‌ها با سهم
۷۹.۳۶ درصد، نبود تهویه مناسب ۱۱.۶۱ درصد و استفاده از وسایل پخت‌وپز برای گرم کردن محیط ۹.۰۳ درصد، شایع‌ترین عوامل مؤثر در انتشار گاز سمی مونوکسیدکربن هستند.
فرهنگ‌‌سازی
گام نخست مقابله با مرگ خاموش
غلامرضا بهمن‌نیا، رئیس واحد بهداشت، ایمنی و
محیط زیست شرکت ملی گاز ایران توضیح میدهد: «هرساله تعداد مشترکان شبکه گاز طبیعی بیشتر می‌شود و تنها راهی که در این میان می‌تواند تأثیرگذار باشد و از میزان مرگ‌ومیرها بکاهد فرهنگ‌‌سازی مردم به‌منظور استفاده بهینه از گاز طبیعی در سطوح مختلف جامعه است.»
وی تاکید دارد: «گاهی با مرگ‌هایی در این فصل روبه‌رو هستیم که کافی بود کمی احتیاط برای جلوگیری از آن صورت گیرد. به همین دلیل باید از فضای مدرسه و مسجد و بیش از همه از فضای مجازی برای آگاه‌‌سازی مردم بهره جست تا امسال بتوانیم آمارهای مرگ خاموش را کاهش دهیم.»
مرگ خاموش 10 کرمانشاهی!
دکتر سلیم خانی مدیرکل پزشکی قانونی استان کرمانشاه از فوت 10 نفر بر اثر مسمومیت با گاز منوکسیدکربن در هشت‌ماهه امسال خبر میدهد و میگوید: «متأسفانه هرساله علی‌رغم هشدارهای بسیار شاهد افزایش مسمومیت‌ها و موارد فوت با گاز منوکسید کربن هستیم.»
وی از فوت 13 نفر بر اثر مسمومیت با گاز منوکسیدکربن در سال گذشته اشاره کرده و می‌افزاید: «این تعداد در حالی است که امسال در هشت ماه اول سال 10 نفر فوتی با گاز منوکسیدکربن داشته‌ایم.»
خانی میگوید: «اوج فوتی‌های ناشی از گاز منوکسیدکربن در زمستان و در زمان برودت هوا است و هنوز چهار ماه سرد سال باقی‌مانده و پیش‌بینی می‌شود شاهد افزایش فوتی‌های ناشی از مسمومیت با گاز منوکسیدکربن باشیم.»
مدیرکل پزشکی قانونی استان خاطرنشان می‌کند: «متأسفانه آنچه عجیب است این است که فوتی‌ها در این زمینه مربوط به قشر متوسط به بالای جامعه بوده و افرادی هستند که سواد کافی در زمینه رعایت مسائل ایمنی را دارا هستند، به طور مثال یک مورد خانواده فرهنگی داشتیم که معلم بودند و هر چهار نفر اعضای خانواده دچار مسمومیت با گاز منوکسید کربن شده بودند.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش میگوید: «عمده موارد مسمومیت ناشی از این گاز به دلیل عدم رعایت ایمنی در نصب وسایل گازسوز است و نیاز است که مردم در این زمینه دقت بیشتری داشته باشند. متأسفانه این گاز بدون
رنگ و بو و عملاً بدون علامت است و همین خطر مسمومیت با این گاز را تشدید کرده است.»
این مسئول می‌افزاید: «گاز منوکسید کربن می‌تواند به‌سرعت جایگزین اکسیژن در خون شده و فرد را با کمبود اکسیژن مواجه کند. متأسفانه مرگ با این نوع گاز نوعی مرگ خاموش است، چرا که فرد در اوایل آن احساس خاصی ندارد و اصلاً متوجه نمی‌شود که مسموم شده است و بنابراین هیچ واکنشی نشان نمی‌دهد و زمانی که مسمومیت تشدید شود، فرد دیگر توانی برای فرار از آن مکان ندارد. از طرفی عمده افراد در خواب دچار مسمومیت با این نوع گاز می‌شوند و همین امر موجب می‌شود که بسیاری از آنها جان خود را در خواب از دست بدهند. همین بی‌علامت بودن و همین شیوه مرگ است که منوکسید کربن را به «قاتل خاموش» تبدیل کرده است.»
خانی از تمام افراد خواست که حتما از وسایل گرمایشی استاندارد استفاده کرده و حتماً در نصب آن از افراد متخصص و خبره استفاده کنند.
اشتباهاتی که کاش رخ نمی‌دادند
اما اشتباهات انسانی نیز در این میان نقش بیشتری را ایفا می‌کند که نوفرستی رئیس‌کارگروه ملی پیشگیری از مرگ‌های خاموش به آن اشاره می‌کند و میگوید: «نمی‌توانیم نقش اشتباهات را در افزایش آمار مرگ‌ومیرهای گاز منوکسید کربن نادیده بگیریم. اصولاً ما ایرانی‌ها تا حادثه‌ای برای خودمان یا اطرافیانمان رخ ندهد آن را جدی نمی‌گیریم و به توصیه‌هایی که در مورد آن داده می‌شود توجهی نمی‌کنیم. همین هفته گذشته در دورود استان لرستان ٦ عضو یک خانواده همگی قربانی لوله بخاری شدند که از دیوار جدا شده بود و کسی هم آن را ندیده بود. این نمی‌تواند منطقی باشد که هیچ‌کدام از اهالی منزل توصیه‌های مربوط به گازگرفتگی را ندانند، اما مسئله اینجاست که گاهی باورمان نمی‌شود که حادثه از رگ گردن به ما نزدیک‌تر است.
گاهی اشتباهات ما به‌خاطر سهل‌انگاری ماست بیش از ٧٠ درصد مردم در خانه‌هایشان بخاری دارند و اصولاً در بهار که هوا گرم و بخاری‌ها جمع می‌شود تنها دریچه آن گذاشته می‌شود و در زمستان‌ها دوباره دریچه برداشته و بخاری نصب می‌شود. این در حالی است که در این فاصله ٦ تا ٧ ماهه ممکن است نخاله‌ای راه دودکش را مسدود کرده باشد یا اینکه پرنده‌ای در مسیر لوله لانه کرده باشد. هر مانعی می‌تواند حادثه‌ساز باشد و این موضوعی است که نباید از آن به‌سادگی گذشت.»
وی تاکید می‌کند که اصولاً بارها و بارها توصیه‌های ایمنی گفته می‌شود و گاهی غفلت از یکی از آنها می‌تواند فاجعه‌آفرین باشد.
رئیس‌کارگروه ملی پیشگیری از مرگ خاموش تاکید می‌کند: «امسال شرایط کمی سخت‌تر است زیرا شرایط اقتصادی مردم و گران شدن وسایل گازسوز سبب شده است که مردم از خرید وسایل جدید گازسوز سر باز زنند و مجبور به تعمیر وسایل و بخاری‌های قدیمی خود کنند و این سبب می‌شود که باز هم شاهد برخی اتفاقات باشیم.»
وی با اشاره به اینکه سال گذشته ٩٦٢ نفر بر اثر انواع حوادث گازگرفتگی جان خود را از دست داده‌اند، ادامه میدهد: «آمار حوادث در سال گذشته ١٨,٢ درصد بالاتر است. کرونا در این میان بی‌تقصیر نبوده و قرنطینه و حضور حداکثری در خانه شاید به بالاتر رفتن آمار کمک کرده است. توجه کنید حتی ممکن است یک توپ‌بازی ساده و اصابت آن به بخاری سبب شود لوله بخاری کمی جا‌به‌جا شده و فاجعه‌ای رخ دهد.»
توصیه‌های مهم
برای پیشگیری از مرگ خاموش
با تشدید سرما روزنه‌های ورود هوای تازه مسدود می‌شوند و در نتیجه با استفاده ناایمن از وسایل گازسوز،متأسفانه هر روز آژیر خودروهای آتش‌نشانی و اورژانس برای چند حادثه تلخ دیگر شنیده می‌شود و روزی‌ده‌ها و بعضاً صدها حادثه، مسمومیت و چند نفر فوتی ثبت می‌شود.
بهروز اخوان سرپرست معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کردستان با اشاره به ۱۲ توصیه مهم «انجمن جامعه ایمن» به خانواده‌ها در شروع فصل سرما برای پیشگیری از حوادث مسمومیت و مرگ خاموش با گاز منوکسیدکربن میگوید: «رعایت چند نکته ایمنی قبل و حین استفاده از وسایل گازسوز، می‌تواند از بروز بسیاری از حوادث تلخ و مرگبار جلوگیری کرده و درنتیجه به‌سلامت و حفظ جان خانواده‌ها کمک کند.»
اخوان تصریح می‌کند:«در شروع فصل سرما، از سرویس‌کاران مجاز شرکت‌ها درخواست کنید ضمن سرویس، تنظیم و راه‌اندازی وسایل و تجهیزات گازسوز، ایمنی محل نصب وسایل گازسوز (دودکش‌ها، شیلنگ گاز، اتصالات و بست‌ها، دریچه تأمین هوا و...) را بررسی کنند.»
وی ادامه میدهد: «قبل از روشن نمودن وسایل گازسوز و در طول فصل سرما چند بار به بالای پشت‌بام رفته و از وجود و سلامت کلاهک (H برای دودکش‌های معمولی یا بدون فن) مطمئن شوید.»
سرپرست معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کردستان توصیه می‌کند:«قبل از نصب و روشن‌کردن بخاری، از مکش مناسب دودکش‌ها مطمئن شوید چرا تست مکش دودکش‌ها قبل از نصب لوله دودکش بخاری ضروری است و این کار ساده را می‌توانید با روشن‌کردن یک‌تکه روزنامه و قراردادن آن رو‌به‌روی لوله دودکش انجام دهید درصورتی‌که دودکش بخاری درست‌کار کند باید شعله آتش را به سمت خود بکشاند.»
اخوان یادآوری می‌کند: «شاید دودکش سال پیش درست و سالم بوده باشد اما ممکن است در طی چند ماهی که از بخاری استفاده نکرده‌اید جسم خارجی، پرنده یا نخاله‌های ساختمانی درون دودکش افتاده یا کلاهک افتاده باشد.»
وی با بیان اینکه در طول فصل سرما، کارکرد دودکش را با لمس قسمت بالایی لوله رابط دودکش در داخل ساختمان، با سر انگشتان دستتان چک کنید، می‌افزاید:«سرد بودن لوله،نشان از عدم کارکرد صحیح دودکش دارد و ساکنین آن محل در معرض خطر مرگبار مکش معکوس دودکش قرار دارند و گازگرفتگی حتمی است. استفاده از وسایل گازسوزی که دودکش آنها با عبور از شیشه یا دیوار ساختمان، در نمای ساختمان (سمت کوچه و خیابان یا حیاط) یا بالکن‌ها و حیاط خلوت‌ها
رها شده‌اند، نه‌تنها مجاز نیست بلکه شدیداً خطرساز هستند با این دودکش‌ها، سلامت و جان شما در خطر است. وزش یک باد شدید می‌تواند مانع از مکش دودکش شود، این دودکش‌ها مکش مناسب ندارند و خطر گازگرفتگی را تشدید می‌کنند.»
وی با اشاره به اینکه قبل از نصب بخاری از سالم بودن آن اطمینان حاصل کنید، اضافه می‌کند: «استفاده از بخاری‌های مجهز به سیستم کمبود اکسیژن (ODS)، بسیار بااهمیت هستند. به گفته این مقام مسئول، از سیستم‌های آشکارساز و هشداردهنده نشت گاز منوکسیدکربن (CO-detector)
دارای تأییدیه یا نشان استاندارد یا دارای تأییدیه سازمان‌های آتش‌نشانی یا شرکت گاز استفاده کنید.
در فصل سرما هرگاه در زمان روشن بودن و استفاده از وسایل گازسوز (بخاری، آب‌گرم‌کن، شومینه، پکیج، اجاق‌گاز و حتی موتورخانه مرکزی) در محل زندگی یا محل کار، احساس سنگینی هوا و سردرد و سرگیجه نمودید خطر گازگرفتگی را کاملاً جدی بگیرید، فوری درب یا پنجره را باز کنید و سپس به بررسی و چک وسایل گازسوز و سیستم گاز منزل اقدام کنید و از آتش‌نشانی، شرکت گاز یا سرویس‌کاران مجاز شرکت‌ها کمک بگیرید.
در فصل سرما از پوشاندن تمام درزهای درب و پنجره‌ها و دریچه‌های تأمین هوای تازه، به بهانه گرم‌تر شدن خانه خودداری‌نمایید. دریچه‌های کوچکی که روی دیوار (معمولاً ۳۰ سانتیمتر زیر سقف) یا زیر درب ورودی واحد مسکونی شما تعبیه شده، دریچه‌های تأمین هوای وسایل گازسوز هستند، هرگز مسدود نشوند.»
دکتر اخوان در ادامه به نکته مهمی اشاره کرد و میگوید: «دریچه کولرهایی که پشت‌بام هستند، منبع تأمین هوا نیستند، لذا توصیه می‌شود بسته شوند. این دریچه‌ها نه‌تنها بخشی از گرمای خانه را از دست می‌دهند، بلکه به علت قطر و ارتفاع بالاتر نسبت به دودکش‌های ناایمن، مکش قوی دارند و چنانچه منافذ ورود هوا به خانه بسته باشد، می‌تواند عملکرد دودکش‌ها را مختل کرده و باعث پدیده مرگبار مکش معکوس دودکش‌ها شود.لوله‌های قابل انعطاف یا خرطومی که اشتباه به‌عنوان رابط دودکش استفاده می‌شوند، اصلاً دودکش نیستند لذا به‌هیچ‌عنوان از این لوله‌ها به‌عنوان دودکش استفاده نکنید و فوری آنها را با دودکش‌های فلزی گالوانیزه یا استیل جایگزین کنید.»
سرپرست معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کردستان در پایان تصریح می‌کند: «امکان اتصال و چفت‌وبست کامل این لوله‌ها به‌وسیله گازسوز و دودکش دیوار وجود ندارد و همچنین به‌آسانی سوراخ‌های ریزی در بدنه لوله ایجاد می‌شود و گاز CO یا منو اکسیدکربن از محل اتصالات و این سوراخ‌های ریز، نشت می‌کند و سلامت و جان اعضای خانواده را به‌شدت تهدید می‌کند.»