هنگامی که گاز مونوکسید کربن استنشاق می‌شود از ریه‌ها به هموگلوبین گلبول‌های قرمز خون منتقل می‌شود. گاز مونوکسید کربن در همان محل و ترجیحا به اکسیژن هموگلوبین خون متصل می‌شود و کربوکسی هموگلوبین را تشکیل می‌دهد. کربوکسی هموگلوبین با انتقال اکسیژن و تبادل گاز گلبول‌های قرمز تداخل دارد. در نتیجه بدن دچار کمبود اکسیژن می‌شود که می‌تواند منجر به آسیب‌دیدگی بافت‌ها و در نهایت مرگ شود. 

سطوح پایین مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن علائمی مشابه علائم بیماری آنفلوآنزا یا سرماخوردگی ایجاد می‌کند و شامل علائمی همچون تنگی نفس در فعالیت‌های خفیف، سردردهای خفیف و حالت تهوع است. سطوح بالای مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن منجر به بروز علائمی همچون سرگیجه، سردرگمی ذهنی، سردردهای شدید، حالت تهوع و غش می‌شود. در نهایت، مسمومیت با گاز مونوکسید کربن می‌تواند منجر به بیهوشی، آسیب دائمی به مغز و مرگ شود.

وقوع حوادث تلخ

 با حضور قاتل خاموش در صحنه غفلت

حادثه گازگرفتگی (مورخه 18 آذر 1400) در «سه‌راه سیمین» اتفاق افتاده و در ساعت سه و هفت دقیقه بامداد به مرکز اورژانس استان اصفهان گزارش شده است.

عابدی سخنگوی مرکز اورژانس استان اصفهان با اشاره به اعزام یک دستگاه آمبولانس برای امدادرسانی به این حادثه تصریح می‌کند: «در این حادثه اعضای یک خانواده شامل یک آقا، یک خانم و یک دختربچه دچار مسمومیت شدند.»

وی می‌افزاید: «مصدومان این حادثه برای تکمیل مراحل درمان به بیمارستان منتقل شدند. اشکال در لوله بخاری علت این حادثه تشخیص‌داده‌شده است.»

در حادثه مشابه دیگری که در تهران به وقوع پیوسته جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تهران توضیح می‌دهد: «شب گذشته (6 آذرماه 1400) یک مورد حادثه نشت گاز منوکسید کربن در یک منزل قدیمی واقع در «محله قنات کوثر» به سامانه ۱۲۵ سازمان آتش‌نشانی شهرداری تهران اطلاع داده شد.»

وی می‌افزاید: «یک ایستگاه در مدت‌زمان چهار دقیقه به محل حادثه رسیدند و آتش‌نشان‌ها پس از حضور در محل حادثه مشاهده می‌کنند که این حادثه در یک ساختمان بسیار قدیمی که در بسیاری از قسمت‌های آن وسایل قابل اشتعال ریخته شده بود، رخ‌داده است.»

سخنگوی سازمان آتش‌نشانی اظهار می‌دارد: «وسعت این بنا چیزی حدود ۱۵۰ متر بود که حدود ۶۰ تا ۷۰ متر 

به‌عنوان محلی برای زندگی در آن در نظر گرفته شده بود؛ سه آقا و سه خانم در این محل زندگی می‌کردند.»

ملکی خاطرنشان می‌کند: «در محیط منزل یک آب‌گرم‌کن دیواری بدون دودکش به‌صورت بسیار خطرناک و یک دستگاه بخاری وجود داشت و زمانی که نیروها به محل رسیدند، متوجه صدای نشت گاز از لوله می‌شوند و شیر گاز را قطع می‌کنند!» وی تصریح می‌کند: «زمانی که آتش‌نشانان به محل حادثه رسیدند متوجه وضعیت بی‌حال این افراد می‌شوند و باتوجه‌به اینکه آب‌گرم‌کن بدون دودکش بود، علت حادثه، نشت گاز منوکسید کربن اعلام می‌شود.» خوشبختانه این افراد با موفقیت و توسط عوامل آتش‌نشانی به بیرون هدایت شده و پس از آن تحویل عوامل اورژانس شدند.

خانواده‌ کم‌برخوردار 

و غفلت از تجهیز وسایل گرمایشی

آیا چالش اقتصادی و در پی آن تجهیز نکردن وسایل گرمایشی عاملی برای مرگ خاموش است؟

محمدی یک کارگر می‌گوید: «با یک رصد قیمت‌ها در بازار، به ‌قول ‌معروف مظنه قیمت دستتان می‌آید و همین کافی است که برای همیشه پایتان را از بازار وسایل گرمایشی به‌روز و استاندارد بیرون بکشید و به سمت سایت‌های فروش لوازم دست‌دوم بروید که آنها هم صدالبته نواقص خود را دارند. برای خرید یک بخاری استاندارد و جدید دست‌کم بالای دو میلیون تومان هزینه لازم است.»

زهرا نصرت‌زاده یک خانم خانه‌دار می‌گوید: «حتی هزینه تجهیز و سرویس کردن وسایل گرمایشی هم سر به فلک گذاشته است. یک سرویس‌کار آب‌گرم‌کن دست‌کم مبلغی بالای صدهزار تومان فقط و فقط برای ویزیت می‌گیرد و جهت تعمیر و سرویس هم مبالغی جداگانه دریافت می‌کند.»

البته آمار می‌گویند، بیش از 80 درصد حوادث گازگرفتگی و مرگ خاموش به دلیل مشکلات اساسی دودکش ساختمان‌ها و سپس عدم ورود هوای تازه یا تهویه هواست. یعنی چنانچه با صرف هزینه‌اندکی دودکش را استاندارد کنیم، تا 80 درصد از میزان حوادث گازگرفتگی کاسته‌ایم. بااین‌حال برخی خانواده‌های کم‌برخوردار از همین میزان تجهیز وسایل گرمایشی خود یا دریغ کرده و یا در رابطه ‌با هزینه‌اش عاجزند.

اصغرفتحی‌پور یک کارشناس مسائل ایمنی گاز برایمان با استناد به آمار موجود از دلایل وقوع حوادث گازگرفتگی در کشور توضیح می‌دهد: «یکی از عوامل کارآمد در رشد سریع حوادث گازگرفتگی، نصب و راه‌اندازی بخاری بدون توجه به وضعیت دودکش آنهاست. یعنی توجه نمی‌کنیم که شاید در فاصله چندماهه گذشته که از بخاری استفاده نشده است، دودکش ساختمان به هر دلیل و به‌تدریج بسته شده باشد، کلاهک پشت‌بام افتاده باشد و... و در نهایت کارکرد یا مکش قبلی را نداشته باشد. این نحوه راه‌اندازی بخاری یعنی به آغوش قاتل نامرئی رفتن و خانواده را در خطر مرگ خاموش قراردادن. بستن تمامی منافذ و مسیرهای ورود هوای تازه به محل سکونت به‌ویژه در فضاهای کوچک، اشتباه رایج دیگری است که می‌تواند مکمل اشتباه مرگبار اولی باشد.»

وی متذکر می‌شود: «نصب و راه‌اندازی وسایل گرمایشی بدون کنترل سلامت دودکش، نصب و به‌کارگیری غیرایمن و غیرمجاز از وسایل حرارتی، استفاده از سرویس‌کاران و تعمیرکاران غیرمجاز برای نصب و سرویس وسایل موردنظر و... از مهم‌ترین اشتباهات رایج انسانی است که با آموزش و اطلاع‌رسانی درست و گسترده می‌توان از وقوع آنها جلوگیری کرد.»

استفاده از شیوه‌های گرمایشی جدید 

در ساختمان 

امروزه روش‌های نوین گرمایش در اجرای پروژه‌های ساختمانی برای طراحان و مجریان تأسیسات ساختمانی بسیار حائز اهمیت است. حفظ محیط ‌زیست و جلوگیری از آلودگی هوای ناشی از احتراق سوخت‌های فسیلی، انسان را وادار کرده تا به فکر چاره‌ای برای استفاده صحیح از انرژی و نگهداری و حفظ منابع محدود آن (انرژی) باشد. جامعه مهندسین تأسیسات برقی و مکانیکی به‌ویژه شرکت‌های مجری تأسیسات برقی و مکانیکی راهکارهای مناسبی برای جلوگیری از مصرف انرژی غیرضروری ارائه کرده‌اند که ازجمله آنها سبک‌های اجرایی مختلف در زمینه‌های سرمایش گرمایش هستند که سهم بسیاری در صرفه‌جویی مصرف انرژی دارند. 

در روش‌های ارائه‌شده از منابع انرژی تجدید‌پذیر برای افزایش بازده و صرفه‌جویی هر چه بیشتر انرژی استفاده می‌شود. 

امین غفاری‌نژاد یک متخصص سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی در ساختمان‌های استاندارد برایمان توضیح می‎‌دهد: «یکی از جدیدترین روش‌های گرمایش این نمونه‌ها سیستم گرمایش متمرکز با استفاده از سیستم تولید هم زمان حرارت و برق است که به گرمایش منطقه‌ای معروف است. این سیستم سبب یکپارچگی و تمرکز تأسیسات متفرق گرمایش در یک محل مرکزی می‌شود، به‌طوری‌که نیازهای حرارتی و آب گرم لازم منطقه مسکونی از آن تأمین می‌شود. فعالیت این سیستم در دمای پایین انجام می‌گیرد و این باعث می‌شود، تلفات حرارتی کمتر شده و صرفه‌جویی در گرمایش توسط مصرف‌کنندگان انجام شود. امکان استفاده از سوخت‌های متنوعی همچون زباله شهری، ضایعات گیاهی و... از مزایای استفاده از این روش گرمایشی است.»

وی در ادامه می‌گوید: «نمونه دوم گرمایش خورشیدی است. با توجه ‌به تابش خورشیدی در ایران استفاده از انرژی خورشیدی در زمینه سرمایش و گرمایش از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است. برای تبدیل انرژی خورشیدی به گرمایش یا سرمایش باید از تجهیزات زیر استفاده کرد: کلکتور، منبع ذخیره، مبدل گرمایی یا سرمایی، پمپ، لوله و اتصالات، کنترلر. استفاده از این سیستم گرمایشی چون هزینه اولیه بالایی دارد، مقرون‌به‌صرفه نبوده و برای منازل شخصی توصیه نمی‌شود، ولی برای ساختمان‌های اداری و سازمانی و نیز برج‌ها مورد مناسبی بوده و از نظر اقتصادی به نفع اقتصاد کشور است.»

این کارشناس سیستم‌های گرمایشی در ساختمان‌های استاندارد در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «سومین روش گرمایش تابشی است. مفهوم گرمایش تابشی از کف، بسیار ساده است. آب گرم در لوله‌های نصب شده در کف و یا زیرزمین به گردش درآمده و زمین گرم شده و تبدیل به رادیاتور بزرگی می‌شود که اشیا و ساکنین داخل اتاق را به‌واسطه انرژی انتقالی توسط تشعشع گرم می‌کند. ثابت شده است که این روش بسیار آسان‌تر و راحت‌تر از دستگاه‌های جابه‌جایی معمول هست. امروزه نصب دستگاه‌های HRH (گرمایش تابشی هیدرولیکی) رشد چشمگیری داشته است. دستگاه‌های جدید HRH آب گرم را در داخل لوله‌های پلاستیکی انعطاف‌پذیر به گردش درمی‌آورند، این تیوب‌های پلاستیکی به‌صورت مستقیم در کف بتونی دفن می‌شوند و بر روی سطح زیرین کف فرش چوبی متصل می‌شود و یا در لایه نازکی از بتون که روی سطح زیرین ریخته شده است، قرار می‌گیرد. 

لوله‌ها جنس پلی‌اتیلن زنجیره‌ای pex دارند که به دلیل سبکی و انعطاف‌پذیری، انتخاب مناسبی برای دستگاه‌های HRH هستند.»

لازم به توضیح است از لوله‌های یک‌دوم اینچ برای کاربردهای مسکونی و از لوله‌های سه‌چهارم اینچ برای مصارف تجاری و ذوب برف استفاده می‌شود و برای خطوط 

رفت ‌و برگشت از لوله‌های سه‌چهارم اینچ و یک اینچ استفاده می‌شود.

افزایش ۴۰ درصدی مرگ خاموش در تهران

دکتر مهدی فروزش مدیرکل پزشکی قانونی استان تهران می‌گوید: «در سال ۱۳۹۸، ۱۳۶ نفر و در سال گذشته ۱۸۹ نفر در استان تهران به علت مسمومیت با گاز منوکسید کربن جان باختند که نشان از افزایش 

۴۰ درصدی جان‌باختگان در سال گذشته را دارد.»

وی در ادامه می‌افزاید: «با سرد شدن هوا و افزایش استفاده از وسایل گرمایشی گازسوز در منازل، ادارات و اماکن تجاری، نسبت به افزایش مرگ ناشی از مسمومیت با گاز منوکسید کربن (CO) هشدار داد، بنابراین رعایت اصول ایمنی در استفاده از وسایل گرمایشی گازسوز

 الزامی است.»

دکتر فروزش ادامه می‌دهد: «استفاده از وسایل گازسوز و گرمایشی بدون دودکش، نقص در دودکش و نشت گاز به فضای مسکونی، استفاده از وسایل خوراک‌پزی برای گرمایش و نبود تهویه درست و مناسب محیط از جمله مهم‌ترین دلایل تولید و تجمع گاز CO در منازل و اماکن تجاری و اداری است.»

وی به مردم توصیه می‌کند: «برای تأمین گرمای منزل یا محل کار خود به هر وسیله‌ای متوسل نشوید و شهروندان باید درخصوص اصول ایمنی از کارشناسان این امر کمک بگیرند و همچنین در صورت استفاده از وسایل گرمازای دودکش‌دار، دودکش‌ها حتماً بررسی شوند.»

مدیرکل پزشکی قانونی استان تهران می‌گوید: «مسدود بودن دودکش‌های دیوار از عوامل مهم ایجاد مسمومیت و گازگرفتگی و به خطر افتادن جان افراد محسوب می‌شود و با توجه ‌به این‌که گاز CO بدون بو و طعم است فرد متوجه گاز منوکسید کربن نمی‌شود و از طرفی این امر باعث سردرد، تهوع، سرفه خشک، احساس ناخوشی و در مجموع علائم سرماخوردگی در فرد می‌شود. این علائم در کودکان شامل تهوع، استفراغ، حالت گیجی و خواب‌آلودگی و در برخی موارد با افت سطح هوشیاری و تشنج همراه است.»

قاتل خاموش در کمین خانواده‌های بی‌احتیاط

چنانچه خانواده‌ها نکات ایمنی را در استفاده از وسایل گازسوز استاندارد رعایت کنند ما گرفتار حوادث ناگواری نخواهیم شد و قطعاً خود و خانواده‌هایشان را در ایمنی و سلامت کامل قرار خواهند داد.

علیرضا مهری رئیس ‌ایمنی شرکت گاز استان اردبیل از مشترکان گاز خواست تا در نصب بخاری و دودکش از بازبودن مجرای دودکش آگاهی پیدا کرده و اطمینان حاصل کنند. دودکش عایق که داخل دیوار است، حتماً باید تا قسمت بالایی ساختمان رفته باشد. همچنین حتماً باید در انتهای لوله کلاهک H نصب شود. این کلاهک از ورود شاخ ‌و برگ درختان به داخل لوله جلوگیری می‌کند و علاوه‌برآن نیز موجب خروج هر چه ‌بهتر آلاینده‌ها می‌شود.

وی استفاده از دودکش‌های گالوانیزه را به هم‌وطنان توصیه کرده و می‌افزاید: «در کنار نصب دودکش‌های گالوانیزه بهتر است در چفت‌وبست بخاری در بخش دریچه و همچنین نصب کلاهک‌های استاندارد دقت لازم انجام شود.»

مهری در بخش دیگری از سخنان خود خاطرنشان می‌کند: «با توجه ‌به اینکه در برخی از دودکش‌ها امکان لانه‌‌سازی پرندگان وجود دارد بهتر است خانواده‌ها قبل از نصب دودکش از فرایند و بازبودن مسیر آن اطمینان حاصل کرده و زمینه ارتقای ایمنی را در استفاده از وسایل گازسوز مهیا کنند.»

وی به خطرناک بودن استفاده برخی از هم‌وطنان از کباب‌پزها و سایر وسایل گازسوز ویژه پخت‌وپز در گرم‌کردن واحدهای مسکونی و یا تجاری می‌افزاید: «این امر خطرات بسیاری را به همراه خواهد داشت و به‌نوعی با تولید گاز خطرناک منوکسید کربن امکان گازگرفتگی سریع نیز به وجود می‌آید.»

مهری تذکر می‌دهد: «مشترکان گاز باید در برقراری بخاری‌های خود به رنگ آبی شعله گاز دقت کرده و همچنان بخشی از منفذ منزل را برای تهویه و تخلیه هوا در نظر بگیرند تا امکان خفگی در داخل واحدهای مسکونی به وجود نیاید.»

رئیس‌ ایمنی شرکت گاز استان اردبیل در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «در واحدهای مسکونی باز‌سازی‌شده استفاده از پنجره‌های دوجداره خطرناک به نظر می‌رسد و بهتر است در نصب پکیج حتماً از مدل‌های استاندارد فن‌دار بهره گرفته و به تهویه بیشتر هوا کمک کنند.»