قانون جوانی جمعیت وحمایت از خانواده پس از 7 سال در مجلس شورای اسلامی اصلاح و تصویب شد. این قانون در آبان 1400 به دفتر ریاست جمهوری برای اجرا ابلاغ شد. در این میان برخی با وجود تمجید از مفاد این قانون، نسبت به ضمانت اجرایی آن شبهه‌هایی دارند که در گفت‌و‌گو با دکتر «امیرحسین بانکی‌پور» رئیس‌کمیسیون مشترک قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده به این موضوع پرداخته‌ایم.

***

یکی از شاخصه‌های قدرت هر کشور و ملت موضوع جمعیت است. به عبارتی هرچه جمعیت یک کشور گسترده‌تر و البته جوان‌تر و کارآمد‌تر باشد، طبعاً می‌توان اعتماد بیش‌تری به رشد و تحرک آن کشور در حوزه‌های اقتصادی، علمی، فرهنگی و سایر پارامتر‌های توسعه داشت.

کارشناسان جمعیت بر این باورند که پیشرفت کشورهای مختلف صنعتی طی چند ده سال گذشته به واسطه ظرفیت غنی نیروی انسانی آنها بوده است، با این حال نیروی انسانی پربازدهی که عمدتاً جوان بودند با گذشت زمان کارایی خود را از دست داده و باید جای خود را به جوان‌ترها بسپارند، حال آنکه مانند صد سال قبل دیگر نرخ زاد و ولد در این کشورها مانند عصر کنونی نیست و سرعت رشد اقتصادی و علمی آنها نیز با کاهش میزان نیروی انسانی کاهش یافته است. اکنون برخی کشورهای غربی که ادعای توسعه یافتگی 

می‌کنند، به دلیل کمبود نیروی انسانی کارآمد از سایر ملل مهاجر می‌پذیرند و با تبلیغات و هزینه‌های مختلف کمبود خود را تا حدودی جبران می‌کنند.

سیاست تنظیم خانواده و کنترل جمعیت متهم اصلی تهدید کاهش جمعیت کشور

در ایران پس از انقلاب اسلامی شاهد افزایش زاد و ولد و رشد جمعیت بودیم، به طوری که نرخ باروری کل ایران 35 سال قبل بیش از 6 فرزند بود، با این وجود در میانه دهه 60 به دلیل کاهش توان بهره‌برداری از امکانات و مسائل اقتصادی و البته برخی دخالت‌های هدفمند سازمان‌های جهانی، سیاست تنظیم خانواده و کنترل جمعیت در کشورمان شروع و توسط مجلس و دولت، قانونی و اجرا شد.

وضعیت به گونه‌ای جلو رفت که از کوچکترین تا بزرگترین عضو خانواده شعار «فرزند کم‌تر-زندگی بهتر» را حفظ شده بودند و خانواده‌های بسیاری در عمل نیز به آن پایبند شدند. نتیجه این سیاست و شعارها این شد که نرخ رشد جمعیت ایران به 1.29 درصد در سال 1390 نزول پیدا کرد و میانگین افراد خانوار نیز در همین سال به 3.55 نفر رسید، این درحالی است که در دهه 60 و 70 کم‌تر خانواده‌ای دارای 3 یا 4 عضو خانوار بود.

هم‌اکنون نرخ باروری در کشورمان به 1.6 رسیده است و پیش‌بینی می‌شود با ادامه این روند، از سال 1409 به بعد آمار سالمندی به صورت نجومی افزایش یافته و تا سال 1425 یک‌چهارم جمعیت ایران را سالمندان تشکیل دهند.

 اهمیت موضوع جوانی جمعیت 

در نگاه رهبری، دولت و مجلس

اهمیت افزایش و جوانی جمعیت در ایران به گونه‌ای است که رهبر معظم انقلاب به طور مکرر در بیانات خود به آن اشاره می‌کنند. ایشان در سخنرانی نوروزی سال 99 با بیان اینکه قوی شدن جزو هدف‌های کشورماست، خاطرنشان کردند: «فرض کنید امروز حفظِ جمعیتِ جوانِ کشور یکی از ابزارهای قوت است، اینکه بنده زیاد روی موالید تکیه می‌کنم، به خاطر این است. کشور ما امروز کشور جوانی است، اگر چنانچه موالید در این کشور به قدر لازم و به قدر کافی تولید نشوند -که الان به قدر کافی نیست- چند صباح دیگر، چند سال دیگر نسل جوان در کشور کمیاب خواهد شد. آن وقت کشوری که در آن جوان کم است، پیشرفتش هم کم است. یکی از ابزارهای قدرت حفظ اکثریت جوان در جامعه است.»

گفتنی است، در 10 آذرماه 1400 نیز رئیس‌مجلس در نشست مشترک با اعضای دولت از مسئله اقتصاد، آب و جمعیت به عنوان سه مسئله اساسی در کشور یاد کرد که لازم است با برنامه‌ریزی و اقدام جدی و عملی آنها را پیگیری کرد.

از طرفی رئیس‌جمهور نیز بارها از ابتدای کار دولت سیزدهم و ایام انتخابات بر موضوع افزایش جمعیت تاکید کرده است. آیت‌الله رئیسی با عنایت به مشکلات اقتصادی موجود برای امر ازدواج و فرزندآوری، در خرداد سال جاری و در ایام انتخابات خطاب به جوانان اعلام کرد «ازدواج از شما، مسکن از ما» این وعده‌ها همگی به آن علت است که گفته می‌شود تا 8 سال آینده پنجره جمعیتی ایران با روند کنونی بسته شده و نرخ رشد جمعیت کشور از آن به بعد به شدت شیب نزولی به خود می‌گیرد.

تصویب قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده پس از 7 سال

قانون «جوانی جمعیت و حمایت از خانواده» یکی از طرح‌های حامی خانواده و افزایش جمعیت کشور است که پس از 7 سال مطرح شدن در مجلس شورای اسلامی، نهایتاً در مجلس یازدهم اصلاح و تکمیل شد. این طرح در 10 آبان ماه 1400 از تایید شورای نگهبان گذشت و در 

19 آبان ماه توسط رئیس‌مجلس برای اجرا به دفتر ریاست جمهوری ابلاغ شد.

اگرچه این اولین گام جدی مسئولان در راستای افزایش جمعیت است و می‌تواند مشوق‌ها و تسهیلات خوبی پیش روی مردم بگذارد اما نگرانی‌هایی برای اجرایی شدن آن مشابه چندین و چند طرح دیگر همچون قانون «هوای پاک» و... که روی زمین مانده است وجود دارد.

قانونی که برای افزایش جمعیت برنامه دارد

در این راستا «امیرحسین بانکی‌پور»، نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی و رئیس‌کمیسیون مشترک قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده در گفت‌و‌گو با کیهان در تشریح چگونگی و اهمیت تصویب قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده در مجلس گفت: برای اثرگذارشدن یک قانون، باید شرایطی را در تدوین آن لحاظ کرد که یکی از آنها استفاده از روش حل مسئله در تدوین آن است. ابتدا باید توجه داشت که مسئله‌های فرزندآوری چیست و سپس برای هرکدام چاره‌اندیشی کرد. اگر به موارد طرح به عنوان مسئله نگاه‌انداخته شود، قانونی براساس حل مسائل تدوین می‌گردد.

بانکی‌پور با اشاره به مسئله زوج‌های نابارور به عنوان یکی از مسائل موجود در قانون جوانی جمعیت، افزود: اکنون سه میلیون و 200 هزار زوج نابارور در کشور وجود دارد و اگر مشکل این زوج‌ها برطرف شود، جمعیت زیادی از آنها موفق به فرزندآوری می‌شوند. باید توجه داشت که اگر نصف زوج‌های نابارور فقط دو فرزند به دنیا بیاورند، سه میلیون نفر به جمعیت کشور اضافه خواهد شد.

وی در رابطه با توجه به مسائل اقتصادی برای اقداماتی همچون درمان زوج‌های نابارور و مواردی از این دست در قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده، تاکید کرد: هزینه‌های درمان برای برخی زوج‌های نابارور بسیار بالاست، همچنین مراکز درمانی محدودی برای زوج‌های نابارور وجود دارند، علاوه‌بر این موارد، اقلام درمانی برای این عزیزان هزینه‌های هنگفتی دارند؛ در طرح جمعیت برای هر سه مورد ذکر شده راه‌حل ارائه شده است. اکنون در قانون جوانی جمعیت، کل درمان تحت پوشش بیمه درآمده است، به مراکز ناباروری اعلام شده است که هر استان باید یک مرکز ناباروری سطح 3 و حداقل یک مرکز ناباروری سطح 2 داشته باشد. در مورد هزینه اقلام درمان ناباروری نیز تمهیداتی‌اندیشیده شده تا 5 درصد از بودجه‌هایی که برای پژوهش و صندوق نوآوری جهاد دانشگاهی اختصاص می‌یابد به کمک هزینه تامین اقلام ناباروری اختصاص پیدا کند.

هیچ ماده و حکمی در قانون جوانی جمعیت

حرف زائد نیست

رئیس‌کمیسیون مشترک قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده با تاکید بر اینکه همه موارد موجود در قانون جوانی جمعیت به روش حل مسئله جلو رفته است، ادامه داد: اکنون 74 ماده و240 حکم در این قانون تدوین شده است که هیچ‌کدام از آنها دارای حرف‌های زائد نیستند. هرکدام از مواد، مسئله‌ای را حل می‌کند، اکنون در دفترچه‌ای خلاصه قانون را نوشته و ذکر کردیم که در هر ماده برای چه مسائلی راه‌حل ارائه شده است.

یکی از نگرانی‌هایی که نسبت به طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده وجود دارد، عدم تضمین برای عملیاتی شدن مفاد آن و اثربخش بودن آن است، نماینده مردم اصفهان که از تدوین‌کنندگان این طرح است در این مورد هم گفت: برای اجرایی شدن یک قانون، مواد قانون باید اثربخش و امکان‌پذیر باشد، حال آنکه در طرح قانون جوانی جمعیت به هر دو عنصر توجه شده است، به عبارتی مواردی که تشخیص داده می‌شد اثربخشی یا امکان‌پذیری کمی دارند از قانون حذف کردیم، علاوه‌بر این، مواد قانون بنا به قضاوت و داوری مجموعه‌ای از نخبگان طراحی شده است و آنها براساس اثربخشی و امکان‌پذیری یکسری مواد را حذف و موادی که هم‌اکنون در قانون هستند را تایید کرده‌اند. 

بانکی پور با بیان اینکه در این قانون برای تسهیل در اجرای آن، مشخص شده است که هرکدام از تکالیف دقیقاً مربوط به کدام دستگاه است، افزود: در قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده، در یک باید و نباید کلی مشخص شده است که یک تکلیف خاص را باید کدام دستگاه انجام دهد و تکلیف سایر دستگاه‌ها نیز به طور واضح مشخص شده است. به عنوان مثال در این قانون برای فرهنگ‌سازی افزایش جمعیت توسط سازمان صداوسیما مشخص شده است که 10 درصد از سریال‌ها، پویانمایی‌ها، مستندها و برنامه‌های تولیدی این سازمان باید به موضوع رشد و جوانی جمعیت اختصاص پیدا کند. بنابراین از این طریق، می‌توان دریافت که این کار بنا به قانون انجام شده است یا خیر.

 از مجازات برای ترک فعل 

تا تخصیص 25 هزار میلیاردی منابع 

در قانون جوانی جمعیت

این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در بخش دیگری از این گفت‌و‌گو و در تشریح اقدامات لازم برای تضمین عملیاتی شدن قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده اظهار داشت: در این قانون برای ترک فعل‌ها مجازات تعیین شده است تا اگر در جایی ترک فعل صورت گرفت، هم کارمند و هم بالاترین مقام مسئول مجازات شوند.

وی در مورد تعیین بودجه برای این قانون گفت: با توجه به اینکه قانون جوانی جمعیت طرح بوده است، اگر منابع و مصارف با یکدیگر همخوانی نداشت، شورای نگهبان ممکن بود آن را تایید نکند. مجلس حدود 25 هزار میلیارد تومان منبع و 

22 هزار میلیارد تومان نیز برای مصرف این قانون پیش‌بینی کرده است، به عبارتی منابع را بیش‌تر از حد مورد انتظار در نظر گرفته شد که اگر بعضی از موارد تخصیص نیافتند، مشکلی در اعتبارات قانونی ایجاد نشود.

 تضمین اجرایی قانون جوانی جمعیت

 چقدر است؟

رهبر معظم انقلاب در تیرماه سال 99 و در جمع نمایندگان یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی با انتقاد به بی‌توجهی‌ها به تاکیدات ایشان در مورد اهمیت فرزندآوری و پیرشدن جمعیت کشور در بخشی از بیاناتشان خاطرنشان کردند: «در مقوله مسائل اجتماعی و غیره... مسئله‌ فرزندآوری و مسئله نسل بسیار مهم است، این موضوعی است که بنده بارها در این چند سال اخیر تکیه کرده ‌ام و تأکید کرده‌‌ام، ولی متاسفانه حالا که انسان نتایج را نگاه می‌کند، معلوم می‌شود که خیلی این تأکیدها تأثیر زیادی نداشته است. اینها احتیاج دارد به قانون، احتیاج دارد به دنبال‌‌گیری جدی دستگاه‌های اجرائی و بایستی بِجِدْ مسئله‌ فرزندآوری را مهم دانست و از پیری جمعیت ترسید. حالا خارجی‌ها را کار نداریم، دشمن، دشمن است اما بعضی 

کج‌ سلیقگی‌‌ها را متأسفانه آدم در داخل مشاهده می‌کند؛ یک جایی خواندم که می‌گویند «آقا! پیری جمعیت اشکالی ندارد»! چطور اشکالی ندارد؟ یکی از پرفایده‌‌ترین ثروت‌های یک کشور، جمعیت جوان در یک کشور است که ما بحمدالله از اوایل انقلاب تا امروز برخوردار بوده‌ایم و اگر بنا باشد بعداً برخوردار نباشیم، یقیناً عقب خواهیم 

ماند.»

موضوع تضمین اجرایی شدن قانون با عنایت به تاکیدات رهبر معظم انقلاب مهم‌ترین موردی است که طرفداران و منتقدان این طرح بر آن تاکید می‌کنند. رئیس‌کمیسیون مشترک قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده در این رابطه بیان داشت: الحمدلله دولت عزم جدی برای اجرای قانون دارد. سازمان برنامه و بودجه قبل از ابلاغ قانون چندین جلسه با کمیسیون مشترک جمعیت در نظر گرفتند که بودجه‌های لازم را برای این قانون پیش‌بینی کنند. همچنین برای این قانون، جلسه‌ای با رئیس‌جمهور و معاون اول رئیس‌جمهور به صورت جداگانه داشتیم که هرکدام به شدت بر اجرای آن اصرار داشتند.

امیرحسین بانکی‌پور در مورد تداوم حمایت و نظارت مجلس شورای اسلامی بر اجرای قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده خاطرنشان کرد: مجلس شورای اسلامی در دوره یازدهم، در سه سال پیش رو نظارت دقیقی بر اجرای این قانون خواهد داشت، هم اکنون مو به مو نظارت‌ها را آغاز کرده و هرجا نکته‌ای را لازم است که یادآوری کنیم مرتباً با وزرا و جاهایی که مرتبط با قانون هستند به آنها یادآوری می‌کنیم. از طرفی باید فرهنگ‌سازی گسترده‌ای برای اجرای این قانون صورت گیرد و در واقع تبدیل به مطالبه عمومی‌شود. رسانه‌ها باید در فرهنگ‌سازی این موضوع دقت کنند. باید توجه داشت که رهبر معظم انقلاب زمانی تاکید داشتند که قانون را پس از تصویب شدن باید فرهنگ‌سازی کرد تا به نتیجه برسد، بنابراین این انتظار از همگان می‌رود که نسبت به فرهنگ‌سازی قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده گام 

بردارند.