گروه گزارش
«سفارش اینجانب آن است که مسجد را همچون دلهای جوان، پاکیزه و پیراسته و لبریز از شور و انگیزه و نشاط کنید. مسجد باید کانونی باشد که مشکات نماز در آن بدرخشد و نور معرفت و محبت و انس و صفا از آن ساطع شود. امامان جماعت، هیئت‌های امنا و خادمان هر یک باید بخشی از این کار بزرگ و اثرگذار را بر دوش خود حس کنند.»
عبارات فوق بخش‌هایی از پیام رهبر فرزانه انقلاب به هجدهمین اجلاس سراسری نماز است.
در این پیام ایشان علاوه بر اینکه بر ایجاد فضای شور و نشاط معنوی در مساجد تاکید می‌کنند به نوعی از فعالان مسجدی هم می‌خواهند تا مکان مسجد را برای حضور دلهای جوان و مشتاق ذکر وعبادت و معرفت پروردگار مهیا و آماده کنند. اما براستی انجام این وظیفه حساس چگونه میسر است؟ آیا صرفا با ساختن مساجد بزرگ و شیک می‌توان به مقصود نائل شد؟ چرا بعضی از مساجد شهر و دیار ما علیرغم اینکه از ظاهری زیبا برخوردار است اما نمازهای جماعتش کم رونق و حضور جوانان در آنها کم رنگ است؟
برای دریافت پاسخ این سؤالات به سراغ تعدادی از نخبگان مسجدی رفتیم تا ببینیم اولا علت کم رونقی برخی مساجد چیست و ثانیا با چه اقداماتی می‌توان شور و نشاط معنوی همراه با حضور دلهای جوان و با انگیزه را در مساجد مضاعف کرد.
کار برای رضای خدا شرط مهم موفقیت مسجدی‌ها
ایرج غفوری که سالها در مساجد جنوب شهر تهران در کسوت مربی فرهنگی با جوانان و نوجوانان حشر و نشر داشته و بسیاری از شاگردان او هم‌اکنون به مدارج بالای علمی و کاری رسیده‌اند معتقد است: «کار برای رضای خدا و نداشتن هوای نفس مهم ترین شرطی است که اگر مسجدی‌ها به آن مقید باشند می‌توانند به اهداف بزرگی نائل شوند.»
غفوری که برادر شهید است و خودش نیز از رزمندگان دوران دفاع مقدس می‌باشد می‌گوید: «امام خمینی به ما آموخت فقط برای خدا کار کنید نه به‌دنبال نام و نشان باشید و نه اسم و رسم. زیرا اگر کار با اهداف الهی صورت گیرد یقینا خداوندهم عنایت خاص خودش را شامل بندگان مخلص می‌کند و کار نتیجه مطلوبی می‌دهد.»
وی با انتقاد از برخی افراد که در بعضی از مساجد بدنبال تبلیغ نام و نشان خویش هستند اظهار می‌کند: «این‌گونه کارها حرکت فرهنگی در مساجد را لوث می‌کند مثلا ما چند سال پیش در یک مسجدی تصمیم گرفتیم به طور جدی فعالیت‌های ویژه‌ای برای جذب جوانان به سمت مسجد داشته باشیم در این راستا از طریق برپایی کلاس آموزش ورزش‌های رزمی جمع کثیری از جوانان را در مدت کوتاهی جذب مسجد کردیم و در کنار برنامه ورزشی شروع به انجام یک‌سری کارهای اعتقادی کردیم مثلا کتابخانه مسجد را برای بچه‌ها فعال کردیم و از این راه بسیاری از جوانان ورزشکار را به سمت مطالعه کتب اعتقادی کشاندیم. علاوه بر این بحث‌های سیاسی و اعتقادی را هفته‌ای یک‌بار در مسجد مطرح می‌کردیم و حتی شبهات دینی و اعتقادی بچه‌ها را پاسخ می‌دادیم که البته ماحصل این مباحث الان به یک جزوه آموزشی تبدیل شده که ظاهرا در برخی مدارس تهران هم تدریس می‌شود. همه این اقدامات باعث شد نمازهای جماعت مسجد هم که تا پیش از حضور جوانان کم‌رونق و خلوت بود به تدریج پرجمعیت شود.
و خلاصه آن‌قدر انس و الفت میان جوانان مسجدی با یکدیگر و با امام جماعت پررنگ شده بود که اگر یکی از بچه‌ها به دلایل شخصی از محله ما می‌رفت خیلی دلش برای مسجد تنگ می‌شد و آرزو می‌کرد ای کاش دوباره خانواده‌اش به محله ما برگردند و در مسجد حضور فعال داشته باشد.
اما به رغم همه این شور و نشاط که به برکت اقدامات مخلصانه بچه‌ها ایجاد شده بود متاسفانه برخی افراد ناآگاه و غیرفرهنگی فضا را برای ادامه کار تنگ و محدود کردند و همین امر موجب شد تا به تدریج حضور جوانان در آن مسجد کمتر و کمتر شود تا جایی که دوباره همان حالت رکود و خلوتی بر مسجد حاکم شد.»
وی علت خلوتی آن مسجد را انجام برخی اقدامات سطحی فرهنگی که فقط به دنبال کسب شهرت برای بعضی از افراد است دانست و می‌گوید: «کار فرهنگی در مسجد باید فارغ از نیات مادی‌گرایانه و شخصی باشد و فقط و فقط باید خدا را مدنظر قرار داد و برای او اقدام کرد.»
کار فرهنگی پول چندانی نمی‌خواهد
غفوری که الان به دنبال احیای حرکت‌های فرهنگی صحیح اسلامی در یک مسجد در گوشه دیگری از شهر است اظهار می‌کند: «اجرای برنامه‌های تربیتی و فرهنگی صحیح در مساجد شاید لزوما به پول چندانی نیاز داشته باشد بلکه آنچه مهم است اینکه اولا بینش درستی از کار فرهنگی در نظر مجریان وجود داشته باشد و ثانیا وفاق و یکدلی در میان امام جماعت، هیئت امنا، اعضای بسیج و سایر نمازگزاران مسجد ایجاد شود.»
وی با اشاره به ظرفیت بالای مساجد برای جذب اقشار مختلف جامعه می‌گوید: «وقتی بانگ اذان از مأذنه‌های مساجد بلند می‌شود شما می‌بینید قشرهای مختلف اعم از پیر و جوان و زن و مرد و بزرگ و کوچک به سمت مسجد روانه می‌شوند و در صفوف جماعت دوش به دوش یکدیگر اقامه نماز می‌کنند. بنابراین وقتی مردم مشتاقانه به سمت مسجد می‌آیند چرا ما نباید از این ظرفیت عظیم برای ترویج ارزشهای اسلامی استفاده کنیم؛ چرا ما ساکت و خاموش از کنار این جمعیت بگذریم و فقط به اقامه نماز بسنده کنیم؟ بنده معتقدم اگر برنامه‌ریزی صحیحی برای مردم داشته باشیم می‌توانیم مکان مسجد را برای ارائه خدمات مختلف و برنامه‌های متنوع به همه مردم مهیا کنیم مثلا صحن شبستان مسجد اغلب به غیر از زمان نماز جماعت خالی است در حالی که از این فضا می‌توان برای ارائه خدمات مطالعاتی و تحقیقاتی به قشرهای دانش‌آموز و دانشجو استفاده کرد. همچنین با راه‌اندازی برنامه‌های ورزشی می‌توان قشر کثیری از جوانان را جذب مسجد کرد.»
اگر با مسجد آشنا نشده بودم...
یکی دیگر از جوانان مسجدی که تحصیلات دانشگاهی در حد کارشناسی ارشد دارد، توفیقات زندگی خود را مدیون آشنایی با مسجد و مربی فعال و دلسوز می‌داند و می‌گوید: «اگر من با مسجد آشنا نشده بودم کارم تمام بود و شاید به آسیب‌های مختلف روحی و روانی دچار می‌شدم ولی به برکت حضور در مسجد و استفاده از مربی دلسوز در همه زمینه‌ها از جمله درسی، کاری و حتی ورزشی پیشرفت کردم.»
او که هم‌اکنون در دانشگاه نیز تدریس می‌کند اظهار می‌دارد: «اگر مسجد نبود شاید من الآن در کوچه پس‌کوچه‌های جنوب شهر بیکار و رها بودم ولی واقعا خداوند لطف خاصی به ما داشت و همین عنایت باعث شده که الآن بازهم به دنبال حضور در مسجد و کار و فعالیت فرهنگی درمسجد باشم.»
وی در ادامه تاکید می‌کند: «اگر ما می‌خواهیم مساجدمان رونق بگیرد باید از برخی اقدامات حاشیه‌ساز پرهیز کنیم مثلا به اختلافات دامن نزنیم یا اینکه امام جماعت محور مسجد باشد و به جوانان مومن و علاقه‌مند به کار فرهنگی اعتماد نماید. باید بدانیم مکان مسجد با فضای اداره و محل کار رسمی فرق دارد و نمی‌توان درمسجد با افراد با زبان خشک و رسمی سخن گفت. بلکه باید ضمن احترام به سلایق گوناگون به دنبال انجام برنامه‌های صحیح در همه ابعاد اعم از تربیتی، فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی بود.»
برکت حضور در مسجد
میرجوادی یکی‌دیگر از جوانان مسجدی است که به گزارشگر کیهان می‌گوید: «خیلی از رفقای من اگر به مسجد نمی‌آمدند یقینا به خلافکارهای حرفه‌ای تبدیل می‌شدند ولی الآن بسیاری از آنها به برکت حضور در مسجد دکتر و مهندس شده‌اند.»
وی معتقد است: «فضای مسجد برای مطالعه و تحقیق بهترین مکان است و حتی مساجد می‌توانند مکان مناسبی برای جذب بچه‌های پشت‌کنکوری باشند چرا که فضای معنوی مساجد اطمینان و آرامش خاصی به جوانان پشت کنکوری می‌بخشد.»
خاطره رئیس شعبه بانک
رضایی یکی‌دیگر از جوانان مسجدی هم درباره نحوه آشنایی خود با مسجد می‌گوید: «بعد از اتمام سربازی هیچ برنامه خاصی نداشتم یک روز به اتفاق یکی از دوستان به طور خیلی اتفاقی به مسجد آمدیم من اصلا باورم نمی‌شد که با حضور در مسجد با یک فضای جدیدی رو به رو می‌شوم که نقش بزرگی در آینده زندگی‌ام خواهد داشت.»
او که الآن رئیس یکی از شعب بانکهای تهران است ادامه می‌دهد: «نقطه آغاز حضورم در مسجد با فعالیت در باشگاه مسجد آغاز شد ولی فقط ورزش کردن برایم مهم نبود چون قبل از اینکه به مسجد بیایم در جای دیگری ورزش را به صورت جدی دنبال می‌کردم و لذا گمان می‌کنم فعالیت ورزشی‌ام در باشگاه مسجد یک عنایت الهی بود که خداوند به بنده عنایت کرد.»
وی نیز همچون سایر دوستان مسجدی‌اش از هیئت امنا و امامان جماعت مساجد می‌خواهد به جوانان اطمینان کنند و فضای مسجد را برای انجام کارهای صحیح اسلامی در اختیار آنها قرار دهند.
نیاز به نظریه‌پردازی نداریم
مجتبی همتی‌فر که پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود را با محوریت «کارکرد تربیت‌دینی در مساجد» نوشته است می‌گوید: «ما در مساجد نیاز به نظریه‌پردازی نداریم زیرا این قدر تجربیات ناب و ارزنده‌ای داریم که ثبت و تکثیر آنها کمک می‌کند که دوباره آن اتفاقات مثبت روی دهد.»
وی با اشاره به جمله‌ای از رهبر معظم انقلاب که مسجد را کانون اصلی زندگی می‌داند می‌گوید: «متاسفانه ما در شهرهای بزرگ مسجد محوری که نداریم هیچ، خانواده محوری هم نداریم. یعنی فرد خانه که می‌رسد خسته و مانده است و به بچه‌هایش هم نمی‌رسد تا چه رسد به اینکه بخواهد به مسجد برود و فعالیت بکند و ارتباط مسجدی داشته باشد.»
وی با اشاره به مسئله تغییر جمعیت محلات می‌گوید: «چقدر از جمعیت یک محله ساکن و بومی همان منطقه هستند و چقدر از مساجد ما در مناطقی قرار دارند که مخاطب غیربومی و متحرک دارند؟ یعنی جمعیت یک سال هست و سال بعد می‌رود. در محله‌ای که سابقه حضور یک خانواده سی‌سال، بیست‌سال و یا ده است است مسجد امام جماعت و تیم فرهنگی این فرصت را پیدا می‌کنند که ارتباط برقرار کنند چون یک وجه کار تربیتی استمرار است.»
نقش خادمان
یک عضو هیئت امنای مسجد رضویه میدان خراسان معتقد است مسجد متشکل از اعضای مدیریتی مختلفی همچون امام‌جماعت، هیئت امنا و خدام است. در این میان خادمان مساجد نقش مهمی در جذب افراد به سمت مسجد دارند. اگر خادمان مساجد ضمن حفظ پاکیزگی و طراوت مساجد از اخلاق و روحیه خوبی دربرخورد با مردم بهره‌مند باشند یقینا مساجد پر از شور و نشاط جوانان می‌شود. متأسفانه برخی خادمان مساجد به جهت کهولت سن و یا مشکلات زندگی تحمل برخی بی‌انضباطی‌ها و یا شلوغ‌کاری نوجوانان را ندارند و سریع از کوره در می‌روند البته این مسئله شاید اندک باشد ولی به هر حال اگر این نقاط ضعف، آسیب‌شناسی شود حتما مساجد ما رونق بیشتری خواهند یافت.»
وی همچنین شهر تهران را یکی از محروم‌ترین شهرهای کشور از جهت تعداد مساجد می‌داند و می‌گوید: «در کل تهران کمتر از 2 هزار مسجد وجود دارد که بسیاری از آنها هم فرسوده و قدیمی هستند، ولی در عین حال با توجه به جمعیت 20 میلیونی تهران و سطح جغرافیایی وسیع این کلان شهر ما الآن با این مسئله روبه‌رو هستیم که در بسیاری از نقاط غرب وشرق تهران که تازه احداث شده‌اند مسجد به ندرت یافت می‌شود و حتی در برخی نقاط به دلیل نبود مسجد مردم در ایام خاص سال همچون ماه رمضان به سراغ حسینیه‌ها می‌روند و حتی در برخی مواقع در منزل یکی از همسایگان جمع می‌شوند و به انجام امور عبادی می‌پردازند. در حالی که ما مدعی هستیم تهران ام‌القرای جهان است و لذا باید این شهر حداقل از حیث پراکندگی مساجد در حد قابل قبولی باشد نه اینکه در یک خیابان جنوب شهر 4-5 مسجد است و لی در خیابان‌های شمال و غرب شهر به ندرت یک مسجد مشاهده می‌شود.
این فعال مسجدی همچنین از همسایگان مساجد می‌خواهد تا نمازهای یومیه خود را حتی‌الامکان در مساجد اقامه کنند و در این راستا اعضای خانواده خویش را نیز همراه خود کنند چرا که اگر خانواده‌ها خواهان حل مشکلات تربیتی فرزندان خویش و دوری آنها از معضلات اجتماعی هستند بهترین جا برای این کار مسجد است. ضمن اینکه طبق روایات، مساجد حق بزرگی بر گردن همسایگان خود دارند و مردم نباید مساجد را خالی بگذارند. خصوصا نماز جماعت صبح باید در کشور شیعه بسیار پررونق و پرجمعیت باشد.»
وی در پایان به فرازی ازپیام رهبر انقلاب به بیستمین اجلاس سراسری نماز اشاره کرده و می‌گوید: «حضرت آقا در این پیام می‌فرمایند: «ذکر و نماز و نیایش آنگاه که با سامان زندگی اجتماعی درهم می‌آمیزد معجزه اسلام را در آرایش منظومه احکام عبادی آن آشکار می‌سازد. مسجد، مظهری از این درهم‌آمیختگی است. نماز در مسجد و با جماعت مومنان، همگانی نشستن برگرد سفره میهمانی خداوند است و این خود، بارش رحمت الهی را انبوه‌تر و دلنشین‌تر می‌سازد. به برکت نماز، فضای مسجد نورانی و عطرآگین می‌گردد و سخن حق و آموزش دین و اخلاق و سیاست در آن بیش از هر جای دیگری بر دل و جان می‌نشیند و به زندگی فرد و جامعه، سمت و سوی خدایی می‌دهد.»