راهکارهایی برای جلوگیری از اتلاف انرژی و مصرف بهینه گاز-بخش نخست
عدم مصرف بهینه و یقه‌گیری سرما در مناطق سردسیری
گالیا توانگر
محمد‌رضا جولایی مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران می‌گوید: « مقدار مصرف گاز طبیعی طی ۲۴ ساعت گذشته (دوم آذرماه) ۸۱۴ میلیون مترمکعب تولید گاز بوده و مجموع مصارف ما ۸۲۰ میلیون مترمکعب بوده است که از این میزان تولید حدود ۷۰ درصد آن در بخش خانگی و تجاری مصرف می‌شود و اگرچه تأمین گاز بخش خانگی و تجاری در اولویت قرار دارد، اما این مسئله به قیمت کم‌شدن سهم صنایع عمده و نیروگاه‌ها است؛ موضوعی که تبعات اقتصادی زیادی برای کشور دارد.»
مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران با بیان اینکه مقدار گاز مصرفی بخش خانگی نسبت به زمان مشابه پارسال ۸ درصد افزایش‌یافته است، ادامه می‌دهد: «اکنون از دو منبع ذخیره‌‌سازی گاز طبیعی سراجه و شوریجه حداکثر برداشت انجام می‌شود.»
جولایی تصریح می‌کند: «محدودکردن گازرسانی به صنایع نیز آغاز شده است و مرحله نخست محدودکردن گازرسانی به صنایع سیمان و پتروشیمی‌ها و مرحله دوم محدودیت گازرسانی به صنایع فولاد اجرایی شده است.»
محمد عسگری، سخنگوی شرکت ملی گاز ایران نیز می‌گوید: «اکنون مقدار روزانه گاز تولیدشده در کشور ۸۰۰ میلیون مترمکعب است، براین‌اساس مصرف گاز طبیعی در کشور با مجموع صادرات و سوخت ایستگاه‌ها بیش از تولید است، به‌این‌ترتیب طبق گفته سرپرست مدیریت هماهنگی و نظارت بر تولید شرکت ملی گاز ایران، مصرف گاز طبیعی بر تولید پیشی گرفته است.»
ما سومین تولیدکننده گاز جهان و چهارمین مصرف‌کننده آن پس از روسیه، آمریکا و چین هستیم و مقدار مصرف گاز در ایران تقریباً با
۱۲ کشور ثروتمند اروپا برابری می‌کند. به‌راستی چرا امسال که هوا هم- دست‌کم در پایتخت- چندان سرد نشده تا این حد باید مصرف به اوج برسد؟
هرچه دیگران می‌کوشند با به‌کارگیری جدید‌ترین متدهای طراحی در ساختمان، پوشیدن لباس مناسب فصل و کمی همدلی جمعی به نفع محیط‌زیست عمل کرده و با کاهش مصرف انرژی‌ها به داد زمین و انسان برسند، ما بازهم در خواب زمستانی غفلت درجه وسایل گرمایشی را روی آخرین شماره گذاشته، پنجره را تا نیمه‌باز کرده و با لباس مخصوص مناطق استوایی در خانه می‌گردیم. به‌راستی این تضادی که ایجاد می‌کنیم نه به نفع محیط‌زیست و نه به نفع جیب مصرف‌کننده است.
البته حقیقت تلخ دیگر این است که در بخش سازمانی و اداری ما هم احدالناسی دلش برای مصرف بهینه انرژی نمی‌سوزد. به همکار که می‌گویی: «به‌جای تلفن زدن به بخش تأسیسات و تقاضای آخرین درجه سیستم گرمایشی را کردن، چرا لباس مناسب فصل نمی‌پوشی؟!» دست می‌برد به سمت قلبش و می‌گوید: «ژاکت بپوشم، قلبم می‌گیرد!»
بعد وقتی خبر قطعی گاز را در دورافتاده‌ترین مناطق سردسیری کشور می‌شنود، متأسفانه اصلاً چیزی روی قلبش سنگینی نمی‌کند!
بخش خانگی ایران ۲.۴ برابر آمریکا
انرژی مصرف می‌کند
با شروع فصل سرما و افزایش مصارف گاز بخش خانگی، میزان سوخت تحویلی به نیروگاه‌ها کاهش پیدا می‌کند و ازآنجایی‌که تأمین به‌موقع سوخت موردنیاز نیروگاه‌ها عامل اساسی در تأمین برق پایدار کشور است، می‌توان با صرفه‌جویی و مدیریت مصرف این امر را کنترل کرد.
کاهش تنها یک درجه از دمای محیط باعث
۱۰ درصد صرفه‌جویی در مصرف انرژی در بخش خانگی و کاهش روزانه ۷۰ میلیون مترمکعب مصرف گاز می‌شود. همچنین کاهش ۱۰ درصدی مصرف انرژی در خانه‌ها و مراکز تجاری دستاوردهایی مانند کاهش محدودیت گاز صنایع، کاهش مصرف سوخت مایع در نیروگاه‌ها، عدم محدودیت و یا قطع گاز مناطق سردسیر انتهای شبکه گاز و جلوگیری از اعمال خاموشی ناشی از کمبود سوخت نیروگاه‌ها را دارد. بر اساس اعلام شرکت توانیر، با کاهش تنها یک درجه دمای محیط کار یا محل سکونت ۶ درصد مصرف انرژی کاهش می‌یابد.
یکی از راهکارهای اساسی استفاده از تجهیزات مدرن در و پنجره در ساختمان است. کاهش مصرف انرژی با استفاده از پنجره‌های دوجداره گزینه ثابت شده‌ای است.
رضا حمزه‌زاده یک تولیدکننده پنجره دوجداره توضیح می‌دهد: «تعویض پنجره‌های قدیمی و فرسوده در مناطق گرمسیر سبب کاهش مصرف برق و در مناطق سردسیر موجب کاهش مصرف گاز می‌شود. در مجموع جایگزینی پنجره‌های قدیمی با دوجداره موجب ۱۵ درصد کاهش مصرف انرژی در بخش خانگی می‌شود.»
آمار می‌گویند؛ می‌شود گاز موردنیاز نیروگاه‌ها را تنها با ۱۰ درصد صرفه‌جویی تأمین کرد. باتوجه‌به آمار مصرف ۶۵۰ میلیون مترمکعبی روزانه گاز در بخش خانگی و تجاری، می‌توانیم با ۱۰ درصد صرفه‌جویی بیشتر سهم سوخت مایع نیروگاه‌ها را کاهش داده و موجب تأمین گاز روزانه نیروگاه‌های کشور شویم.
تعویض بخاری‌های گازی کم‌بازده با بخاری گازی هوشمند گزینه موفق دیگری در کاهش هزینه قبض گاز شماست. از ۶۵۰ میلیون مترمکعب مصرف گاز خانگی و تجاری بیش از ۳۶۰ میلیون مترمکعب در هر روز سهم بخاری‌های گازی است. (با فرض آنکه ۷۰ درصد انرژی در ساختمان‌ها برای گرمایش مصرف می‌شود و ۸۰ درصد گرمایش هم به کمک بخاری صورت می‌گیرد).
حسن سعیدی یک فروشنده بخاری‌های مدرن می‌گوید: «تعویض بخاری‌های قدیمی و به‌کارگیری بخاری‌های هرمتیک هوشمند و پربازده می‌تواند ۵۰ درصد در مصرف گاز صرفه‌جویی کند. تعویض این بخاری‌ها دست‌کم ۱۸۰ میلیون مترمکعب در روز در مصرف گاز خانگی و تجاری صرفه‌جویی می‌کند و این میزان از مجموع گاز موردنیاز نیروگاه‌ها در روزهای سرد سال بیشتر است.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌افزاید: «درست است که هزینه بخاری هوشمند بالاست، اما در درازمدت وقتی هزینه قبض گاز شما پایین می‌آید، این خرید و تجهیز خانه‌تان به‌وسیله گرمایشی هوشمند سبب کمک به اقتصاد خانوار می‌شود. ضمناً از بروز حوادث منجر به فوت با مرگ خاموش به‌شدت کم خواهد شد.»
راهکارهای کوتاه‌مدت و بلندمدت
کاهش مصرف گاز
یک کارشناس انرژی با اشاره به اهمیت بهینه‌‌سازی مصرف گاز به بیان راهکارهای بلندمدت و کوتاه‌مدتی به‌منظور کاهش مصرف پرداخته است.
شاهین فرهمندیان، کارشناس انرژی در یادداشتی به بررسی راهکارهای کوتاه‌مدت و بلندمدت کاهش مصرف گاز و اهمیت آن می‌پردازد.
وی می‌گوید: «همه‌ساله با رشد تقاضای گاز با افزایش حدود
۵ تا ۱۰ درصدی در بخش‌های مختلف رو‌به‌رو هستیم که به گفته کارشناسان به دلیل رشد اقتصادی نبوده، بلکه ناشی از مصرف بی‌رویه است. پیش‌بینی می‌شود این روند رو به افزایش مصرف، کمبود گاز و برق را به‌صورت مقطعی و در درازمدت حتی به‌صورت دائمی پدید خواهد آورد و ایران را به واردکننده انرژی تبدیل خواهد کرد یا حداقل بخش زیادی از منابع مالی کشور را برای توسعه میادین گازی جدید، احداث خطوط لوله، تأسیسات گازی و ... معطوف خود نموده و فرصت صادرات و درآمدزایی ناشی از صادرات گاز را از ما می‌گیرد. همان منابع مالی می‌تواند صرف توسعه پایدار گردد و مصرف گاز کشور را مدیریت نماید. به همین دلیل موارد زیر به‌عنوان راهکارهای کوتاه‌مدت و بلندمدت مدیریت مصرف گاز ارائه می‌شود.»
این کارشناس حوزه انرژی به بیان راهکارهای کوتاه‌مدت (یک تا پنج‌ساله) برای مصرف بهینه گاز پرداخته و پیشنهاد می‌دهد: «افزایش قیمت گاز در همه بخش‌ها شامل نیروگاه‌ها، صنایع فولاد، سیمان و پتروشیمی‌ها، صنایع خرد و مصارف خانگی، اداری و تجاری با هر روش ممکن از جمله پلکانی، تدریجی، اعمال جرایم و حتی آزاد‌سازی کامل قیمت‌ها.
افزایش قیمت گاز در روزهای خیلی سرد و قیمت برق در روزهای خیلی گرم (به‌صورت روزانه و اطلاع‌رسانی به مردم از طریق رسانه‌ها برای روز یا روزهای محدود موردنظر) به‌منظور ترغیب آنها به کاهش مصرف انرژی در بازه زمانی اعلام شده.
واردات سریع وسایل گرمایشی و سرمایشی با راندمان بالا و از نوع کم‌مصرف بدون تعرفه گمرکی و فروش توأم با تسهیلات آنها به مردم.
تعطیلی یا محدود‌سازی مصرف گاز در صنایع عمده در روزهای اوج مصرف گاز.
توسعه سریع نیروگاه‌های خورشیدی فوتوولتائیک از طریق واردات پنل‌های خورشیدی و احداث آنها در نزدیکی شهرهای پرجمعیت یا دارای سابقه کمبود برق. ظرفیت واردات این پنل‌ها در مقیاس وسیع از کشور چین وجود دارد که به‌مراتب بهتر از واردات خودروهای چینی است.
نو‌سازی، بهسازی و تعمیرات اساسی نیروگاه‌های فرسوده باهدف بهبود راندمان آنها.
تعطیلی یا دورکاری ادارات در روزهای خیلی سرد و خیلی گرم سال با هدف کاهش مصرف انرژی.
تخصیص پاداش به کارکنان بخش دولتی در صورت کاهش مصرف انرژی نسبت به گذشته، متناسب با صرفه‌جویی صورت‌گرفته.
ممنوعیت بازبودن در و پنجره ادارات دولتی در زمستان و تابستان.
تسهیلات ارزان‌قیمت بانکی برای تعویض در و پنجره‌های فرسوده با انواع دوجداره، نو‌سازی موتورخانه‌ها، پکیج‌ها و کولرهای گازی قدیمی و فرسوده.
بازدیدهای فنی الزامی ساختمان‌های مسکونی، عمومی و خصوصی توسط سازمان‌های ذی‌صلاح مانند شهرداری‌ها، شرکت‌های گاز و برق و ... و الزام به اعمال تغییرات موردنیاز به‌منظور کاهش مصرف انرژی و پیش‌بینی پاداش و جرایم مالی. همانند خودروها که ملزم به دریافت گواهی معاینه فنی معتبر هستند. منوط نمودن امکان خریدوفروش منازل مسکونی به دریافت گواهینامه انرژی ساختمان مثلاً با‌گرید حداقل D.
اعطای وام مسکن (ساخت و خرید) کم‌بهره به خانه‌های مسکونی دارای‌گرید انرژی بالاتر از D.»
وی در بخش دیگری به بیان راهکارهای بلندمدت (پنج تا ده‌ساله) می‌پردازد و به این راهکارها توصیه می‌کند: «بومی‌‌سازی و ساخت داخل تجهیزات روشنایی، سرمایشی و گرمایشی کم‌مصرف در مقیاس وسیع و جایگزینی با تجهیزات پرمصرف و فرسوده.
اجرای کامل مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان در ساختمان‌های جدیدالاحداث و بهسازی و نو‌سازی تمامی ساختمان‌های اداری و عمومی دولتی با هدف مصرف کمتر انرژی.
سرمایه‌گذاری و بهبود راندمان نیروگاه‌های کشور با بهره‌گیری از تجهیزات و تکنولوژی‌های روز و تبدیل نیروگاه‌های حرارتی به سیکل ترکیبی و همچنین نو‌سازی و بهسازی شبکه انتقال برق.
توسعه و نصب فراگیر کنتورهای هوشمند و قرائت از راه دور با قابلیت قطع و وصل گاز و برق به منظور مدیریت پرمصرف‌ها.
سرمایه‌گذاری وسیع و بسیج همه ظرفیت‌های تحقیقاتی، فنی و تولیدی برای توسعه تأمین برق از انرژی‌های تجدیدپذیر بادی، خورشیدی و زمین گرمایی از طریق بومی‌‌سازی و ساخت داخل تجهیزات موردنیاز به‌عنوان راه‌حل پایدار و کلیدی.
آزاد‌سازی کامل قیمت‌ها برای همه مصرف‌کنندگان گاز و برق، علی‌الخصوص صنایع عمده همچون سیمان، فولاد، پتروشیمی و پالایشگاه‌ها باهدف ترغیب به سرمایه‌گذاری جهت کاهش مصرف انرژی.
توسعه تدریجی دولت الکترونیک و دورکاری در کشور شامل بخش خصوصی و دولتی. به‌عنوان‌مثال و برای شروع می‌توان یک روز در هفته را در بخش دولتی دورکاری تعریف نمود و به‌صورت تدریجی و با تجهیز و توسعه زیرساخت‌های لازم به‌صورت تدریجی دورکاری فراگیر شود.»
با خواهش و تمنا مصرف بهینه نمی‌شود!
اینکه گمان شود ذخایر گازی کشور زیاد است و می‌توان برداشت بالایی داشت، باور درستی نیست و اکنون باید با ایجاد یک متولی برای بهینه‌‌سازی مصرف گاز و استفاده از ابزار قیمت، تکنولوژی، قانون و فرهنگ‌‌سازی به دنبال حل مشکل باشیم. نه‌تنها قیمت و تکنولوژی روی مصرف تأثیر می‌گذارد، بلکه فرهنگ نیز یک شاخص مهم بر میزان مصرف سوخت به‌حساب می‌آید، در کشور فرهنگ مصرف بهینه وجود ندارد، با صحبت و خواهش میزان مصرف کاهش نمی‌یابد و باید اقدامات اساسی برای این مسئله در نظر گرفته شود، ساختمان‌ها باید استاندارد باشند. علت اینکه این اتفاق نیز تا کنون نیفتاده این بوده که قیمت، اجازه ورود تکنولوژی را نداده است.
حمیدرضا عراقی مدیرعامل اسبق شرکت ملی گاز ایران صراحتاً می‌گوید: «بهینه‌‌سازی انرژی مستلزم قیمت، تکنولوژی و فرهنگ است، در همه جای دنیا انرژی قیمتی دارد که مردم نسبت به آن حساس هستند، در ایران قیمت افزایش نیافت، تکنولوژی وارد نشد، فرهنگ مصرف نیز شکل نگرفت و اکنون شاهد شرایط موجود هستیم.»
وی در ادامه می‌افزاید: «چهار عامل، قیمت، تکنولوژی، فرهنگ و قانون روی میزان مصرف تأثیر دارد و می‌تواند در شرایط فعلی کمک‌رسان باشد. مهم‌ترین اصلی که وجود دارد این است که در کشور سیاست انرژی، مشخص نیست.
تنها راه اصلی برای گذر از شرایط فعلی بهینه‌‌سازی مصرف سوخت در کشور است، با ایجاد متولی برای این مسئله و استفاده از ابزار قیمت، تکنولوژی، قانون و فرهنگ می‌توان راه‌حل‌های متعددی ایجاد کرد، در آینده دورتر نیز سیاستگذار باید روی پنل‌های خورشیدی هدف‌گذاری کند و از پتانسیل‌های موجود در این حوزه استفاده شود تا مصرف گاز کاهش و سهم بیشتری به صنایع اختصاص یابد. واقعاً درست نیست که گاز را به جای اینکه به پتروشیمی بدهیم و ارزش افزوده ایجاد کنیم در زمستان ۶۰۰ میلیون مترمکعب به خانواده‌ها اختصاص دهیم و چاره دیگری نیز وجود نداشته باشد.»