8- آخوندخراسانی

آخوند خراسانی هم با انتشار اعلامیه‌ای علیه دخالت روس‌ها در ایران در پاسخ به علمای استرآباد خطاب به عموم غیرتمندان اسلام و پیروان پیامبر خاتم(ص) می‌نویسد:

«استعمال أمتعهًْ خارجه در بلاد اسلاميه... حالا به ذهاب بيضه اسلام [از بين رفتن اصل اسلام] و زوال اسلاميت مملكت هم- العياذ بالله تعالي- نوبت رسيده. بقاء سالدات [نيروي نظامي] روس به بهانة حفظ تجارت روسيه در ايران، تدريجاً به كنيسه شدن مساجد و تبديل اذان به ناقوس و پامال شدن روضة منورة حضرت ثامن‌الائمه

- صلوات‌الله عليهم- خداي نخواسته، مؤدّي خواهد بود».1

آخوند خراسانی همچنین در پاسخ به کنسولگری روسیه چنین می‌نویسد:«بر هر فرد ایرانی و بلکه بر هر مسلمانی...که حفظ ثغور و استقلال ممالک اسلامیه را ذمه‌دار است فریضه حتمیه خواهد بود که در مقام دفاع از حقوق مسلمین و حفظ حوزه اسلامیه برحسب مناسبت و مقتضیات از هر اقدامی فروگذاری نکند... و چون بهانه و دستاویزی که در این موقع اساس دیانت و استقلال مملکت را در این ورطه‌انداخته به حفظ تجارت و بالاخره به استعمال أمتعه روسیه در ایران مستند است از این جهت تکلیف دیانت اسلامیه، مقام روحانیت را به رفع اصل این منشأ مجبور می‌دارد».2

9- آيت‌الله شيخ محمدعلي شاه‌آبادي

ایشان در كتاب شذرات‌المعارف، به ترويج عقائد باطل و اخلاق رذيله و رفتارهاي ناشايست در مملكت اسلامي ‌اشاره مي‌كند ومعتقد است: «بسياري از متدينان صرفاً اظهار تأسف از وقايع مذكور اكتفا مي‌نمايند و دنبال علاج درد و راه‌حل نيستند». وی يكي از راه‌هاي مناسب براي اعتلاي ديني در جامعه را حمايت از شركتها، صنايع و زراعت داخلي ميداند: «ايجاد شركت از روى قواعد علميه براى ترقى تجارت مشروع و صناعت و زراعت و ترويج البسه و اقمشه مصنوعى اسلامى و مملكتى‏».3

10- امام خمینی(ره)

طبق دیدگاه امام خمینی(ره) «اگر به واسطۀ نفوذ سياسى يا اقتصادى و تجارى اجانب، خوف آن باشد كه تسلط بر بلاد مسلمين پيدا كنند، دفاع به هر نحو ممكن و قطع ايادى اجانب (چه عمّال داخلى و چه خارجى) بر مسلمانان واجب است».4

«اگر در روابط تجارى با اجانب خوف آن است كه به بازار مسلمين صدمۀ اقتصادى وارد شود و موجب اسارت تجارى و اقتصادى شود، قطع اين‌گونه روابط واجب و چنين صورتى از تجارت حرام است».5

11- آیت‌الله مرعشی نجفی

فرزند مرجع بزرگ جهان تشیع حضرت آیت‌الله ‌العظمی مرعشی نجفی نقل می‌کند: «یکی از خصوصیات عملی آیت‌الله مرعشی نجفی این بوده که معظم‌له هیچ وقت از لباس‌های خارجی استفاده نکرده و این روش را مبارزه با استکبار می‌دانست و حتی موقعی که خیاط می‌خواست از دکمه خارجی برای لباس وی استفاده کند، آقا اجازه نداد و از قیطان به جای دکمه در لباسش استفاده می‌کرد».

12- آیت‌الله خامنه‌ای

ایشان درجمع زائران حرم مطهر رضوی‌(ع) فرمود: «واردات کالاهایی که در داخل به‌قدر کافی تولید می‌شود، بایستی به‌صورت یک حرام شرعی و قانونی شناخته بشود؛ آنچه در داخل تولید می‌شود، از خارج وارد نشود. اینکه ما نگاه کنیم ببینیم کالاهای مصرفی ما... از خارج بیاید، این مایه‌‌ شرمندگی است! انسان احساس شرم می‌کند... با این امکاناتی که در کشور هست، نگذاریم این راه به این شکل ادامه پیدا بکند».6

تعبیر ایشان به «حرام شرعی» را می‌توان به عنوان یک فتوا و یا حکم حکومتی تلقی کرد.

ب) تعهدنامه‌ها و اعلامیه‌های گروهی علما

غیر از فتاوا و آرای شخصی علما و فقهای شیعه در جهت حمایت از تولید و اقتصاد داخلی بیانیه‌ها و اعلامیه‌هایی به صورت گروهی صادر شده است. 

1- تعهدنامه علمای اصفهان در تحریم معامله با روس‌ها(1329ق)؛ 

این تعهدنامه از جمله اقدامات علمای شیعه در جهت حمایت از اقتصاد داخلی است. در این سند آمده است: «نظر به مصالح اسلامیه، ما به هیچ وجه من‌الوجوه طرف معامله با بانک روسی نمی‌شویم و عجالتاً قند و چایی روسی را به کلی تارک هستیم و شخصاً استعمال نخواهیم کرد. صلاح عموم مسلمانان را همین‌طور می‌دانیم».7

2- بیانیه علمای اعلام اصفهان درتحریم بانک استقراضی روس

در این زمینه علمای اصفهان در تاریخ(1329ه) بیانیه‌ای صادر نمودند:«نظر به مصالح حفظ اسلام، عموم علمای اعلام اصفهان عازم شده‌ایم و برخودمان فرض ذمه اسلامیت نموده‌ایم که به کلی داد و ستد و معامله با شعبه بانک استقراض روس که به اصفهان آمده است موقوف و متروک داریم».8

3- بیانیه اتحادیه علما راجع به حمایت از تجار وطن دوست در تحریم امتعه روس؛9

در این راستا می‌توان به اطلاعیه علمای شیراز در واکنش به نقض تمامیت ارضی ایران توسط دولت روس و انگلیس ‌اشاره کرد. در این اعلامیه با ‌اشاره به نفوذ دولت انگلیس و روس بر ممالک اسلامی از طریق تجارت، یگانه راه دفاع در برابر این هجمه، ترک این تجارت اعلام شده و می‌نویسند: «از امروز تا زمانی که تکلیف شرعی بر خلاف مقتضی شود خرید از تجارتخانه‌های این دو دولت...اعظم محرمات شرعیه و باد دادن اسلام و خیانت بزرگ به صاحب شریعت مقدسه و اعانت به کفر و مخاصمه با امام زمان‌(ع) می‌باشد». همچنین برای مخالف این حکم بدترین تعذیر شرعی در نظر گرفته شده است.10

4- اعلامیه تعهد عملي علما به مصرف كالاي ايراني؛ 

مواردی مانند استفاده ازكاغذ ايراني، كفن و لباس از پارچه ایرانی و کرباس و مهمانی‌های ساده از جمله بندهای این اعلامیه است.11

از مطالعه و بررسی موضع‌گیری علما پیرامون استفاده از کالای داخلی و ممنوعیت استفاده از کالای خارجی و نقش فتواهای فقهی ایشان در جلوگیری از ضرر و زیان اقتصاد ملی و مردم کشور، می‌توان به اهمیت و جایگاه فقه اسلامی در این جهت پی برد.

پانوشت‌ها:

1-‌اندیشه تحریم و خودباوری، ص83.

2- همان، صص101-98.

3- شذرات المعارف؛ ص58.

4- توضيح المسائل؛ ص 603.

5- همان، ص 604.

6-             http://farsi.khamenei.ir/others-note?id

7-‌اندیشه تحریم و خودباوری، ص84.

8- همان، ص92.

9- همان، ص85.

10- همان، ص89.

11- پيروي‌ خضر خرد، صص‌92-91- حکم‌ نافذ آقا نجفي، صص85-84.