kayhan.ir

کد خبر: ۲۳۰۴۹۲
تاریخ انتشار : ۰۱ آذر ۱۴۰۰ - ۱۹:۲۰
در کنار اصفهان و شهرهای صنعتی دیگر

پایتخت هم از تشنگی دهان باز می‌کند

 

فرونشست در حالی پنج میلیون نفر را در استان تهران به طور مستقیم تهدید می‌کند که کارشناسان راهکار کوتاه مدت مقابله با این پدیده را جلوگیری از مهاجرت به این استان می‌دانند.
فرونشست‌های پیاپی زمین در استان تهران در پی برداشت «بی‌رویه آب» معضل دیروز و امروز نیست و مدت‌ها است، نسبت به آن هشدار داده می‌شود و به گفته کارشناسان اگر کنترل نشود، مشکلات متعددی در سال‌های آینده ایجاد می‌کند.
این پدیده ناشی از بدرفتاری ما با منابع طبیعی است، فرونشست به معنای از بین رفتن آب و خاک حاصلخیز در پی ایجاد شکاف‌ها و گودال‌های نامحدود است.
هرچند نقش چاه‌های غیرمجاز در ایجاد فرونشست را نمی‌توان نادیده گرفت، اما بسیاری از کارشناسان معتقدند، برداشت‌های بی‌رویه از چاه‌های مجاز سبب کاهش سطح آب در سفره‌های زیرزمینی شده است.
یکی از کارشناسان در این خصوص به مهر گفت: بعضاً کشاورزان تا دو الی سه برابر میزان مجاز از چاه‌ها برداشت می‌کنند، البته تاکنون طرح‌های متعددی برای نجات سفره‌های زیرزمینی پیشنهاد شده و تعداد فراوانی نیز اجرایی شده است.
فرونشست می‌تواند، تخریب‌های ناشی از زلزله را چند برابر کند
کریمیان در مورد راهکارهای مقابله با این پدیده افزود: نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه‌ها و کنترل برداشت‌ها و برخورد با افرادی که اضافه برداشت دارند و نیز جایگزینی پساب تصفیه شده فاضلاب به جای منابع آب زیرزمینی از جمله این طرح‌ها است، در واقع در بخش کشاورزی می‌توان فاضلاب تصفیه شده را با منابع زیرزمینی آب جایگزین کرد.
این کارشناس با بیان اینکه از سدهای موجود نیز می‌توان برای تغذیه سطح آب سفره‌های زیرزمینی بهره برد، گفت: تا جایی که من اطلاع دارم سالانه ۲۸۳ میلیون متر مکعب فاضلاب تصفیه شده جنوب تهران برای استفاده بخش کشاورزی به دشت ورامین منتقل می‌شود، اما باید آبخوان‌ها را قبل از تخریب احیا کرد، چرا که پس از فرونشست، حتی اگر آب به منابع زیرزمینی تزریق شود، آبخوان دیگر احیا نخواهد شد.
مدیر حفاظت از منبع آب شرکت آب منطقه‌ای تهران نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: میانگین میزان افت سطح آب در سفره‌های زیرزمینی یک متر در سال است، اما در برخی مناطق این استان مانند دشت ورامین و شهریار این میزان بسیار بیشتر است، در حالی که استاندارد جهانی فرونشست زمین چهار میلی‌متر در سال است، اما در استان تهران طبق اعلام سازمان زمین‌شناسی سالانه بین ۱۸ تا ۲۵ سانتی متر فرونشست زمین داریم، که بسیار فراتر از استاندارد جهانی است، و قطعاً این فرونشست خطرات بسیار زیادی دارد.
استان تهران به دلیل بارگذاری جمعیتی از استان‌های فقیر به لحاظ سرانه آبی است و هیچ چاره‌ای جز افزایش بهره‌وری نداریم.
وی گفت: فرونشست در مناطق شهری به زلزله خاموش معروف است، چرا که تأسیسات شهری و ساختمان‌ها را دچار ترک‌های ریز می‌کند و اگر در این مناطق زلزله رخ دهد، این ترک‌ها مخاطرات زلزله را چند برابر می‌کنند.
فرونشست‌ها
در راستای گسل‌های زلزله
استاد مؤسسه زلزله شناسی نیز در پاسخ به این سؤال خبرنگار مهر مبنی بر اینکه فرونشست‌ها چطور می‌توانند در صورت رخداد زلزله احتمالی در تهران خطر ساز باشند؟ گفت: محدوده فرونشست زمین در جنوب غرب تهران در مجاورت پهنه گسل «شمال تهران» و گسل «طرشت» قرار دارد، ضمناً راستای گسل رباط کریم در انتهای شمال غربی خود به همین پهنه فرونشست در دشت شهریار می‌رسد.
مهدی زارع افزود: در جنوب شرق تهران نیز گسل «پیشوا» در مجاورت پهنه فرونشست دشت ورامین قرار دارد، در جنوب تهران نیز پهنه فرونشست در منطقه ری در مجاورت گسل «کهریزک» قرار گرفته است، شکاف‌های ایجاد شده در اثر فرونشست زمین بعضاً در نزدیکی و موازی با گسل‌های کواترنری یاد شده هستند، آن طور که از محدوده فرونشست‌های یادشده مشخص است، محدوده آنها به لحاظ ساختاری با همین گسل‌های فعال یادشده کنترل می‌شود.
زلزله‌های کوچک ۲۵ سال اخیر تهران با فرونشست‌ها مرتبط هستند
وی ادامه داد: از سوی دیگر زلزله‌های کوچک رخ داده در ۲۵ سال اخیر در محدوده تهران بررسی شده‌اند، لرزه خیزی در محدوده گسل‌هایی که با موقعیت فرونشست زمین انطباق دارند با زمان تسریع در فرونشست زمین به ویژه در ۲۰ ساله اخیر مربوط است، فعالیت‌های لرزه‌ای ثبت شده اخیر مظهر خیزش زمین ساختی در گسل‌های محدوده فرونشست‌ها هستند، از این رو در حال بررسی هستیم که آیا از آنها می‌توانیم به عنوان پیش‌آگاهی برای رخداد رویدادهای بزرگ لرزه‌ای آینده در همین گسل‌ها استفاده کنیم، چرا که مطالعه دقیق ویژگی‌های هندسی و سینماتیک این شکاف‌های سطحی نشان داد، که شکاف‌های ناشی از تراکم رسوبات سست سطحی به دنبال تخلیه تدریجی آب زیرزمینی به دلیل پمپاژ بیش از حد هستند.
گسل‌های محدوده تهران در نزدیکی فرونشست‌های دشت‌های شهریار و ورامین خطرناک هستند
زارع افزود: برداشت مداوم آب زیرزمینی از چندین چاه واقع در ۱۰ کیلومتری غرب این فوج لرزه‌ها از سال ۲۰۱۰ شتاب گرفته بود و منجر به کاهش کلی ۵۰ متری سطح آب زیرزمینی تا زمان وقوع فوج زلزله‌های ۲۰۱۸ دره همین محدوده شد، این خروج آب منجر به فرونشست سطحی یک سانتی متر در سال است.
این استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی کشورمان در پاسخ به سؤال «اساساً در برهه کنونی خطر فرونشست بیشتر در چه مناطقی از استان تهران وجود دارد و این خطر چند میلیون نفر از مردم منطقه را تحت تأثیر مستقیم قرار می‌دهد؟» گفت: فرونشست زمین در ۲۵ سال گذشته در مناطق جنوبی، جنوب غربی و جنوب شرقی تهران با سرعتی بیش‌تر از گذشته رخ داده است، در عمل آمار افت سطح آب زیرزمینی و فرونشست زمین طی ۵۰ سال گذشته در این منطقه قابل توجه است این پدیده یک منطقه ۵۲۵ کیلومتر مربعی با حداکثر مقدار اندازه گیری شده حدود ۲.۵ متر را تحت اثر قرار می‌دهد، میزان فرونشست در نقاط مختلف متفاوت است و حداکثر میزان سالانه فرونشست بین ۳۶ سانتی متر در سال در دشت شهریار تا ۴۰ سانتی متر در دشت ورامین اندازه گیری و گزارش شده است.
فرونشست زمین در ۲۵ سال گذشته در مناطق جنوبی، جنوب غربی و جنوب شرقی تهران با سرعتی بیش‌تر از گذشته رخ داده است
زارع ادامه داد: مناطق ۲۱، جنوب منطقه ۲۲، منطقه ۹ و ۱۰، مهرآباد و میدان آزادی، مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ شهرداری، فلاح و… تحت تأثیر فرونشست‌هایی حدود پنج الی ۱۰ سانتی متر در سال هستند، مجموع داده‌هایی که عمدتاً درخصوص خود لرزه خیزی منطقه است، نشان می‌دهد، که روند خود لرزه خیزی (زلزله‌هایی با بزرگای کمتر از چهار و یا حتی سه) با ریتم فرونشست ۵۰ سال اخیر در این مناطق همبستگی نشان می‌دهد که این نوع همبستگی بین فرونشست و گسل فعال می‌تواند، ما را به این فکر وادارد، که ما اینجا در معرض زلزله‌هایی مانند زلزله لُرکا در اسپانیا در سال ۲۰۱۱ یا زلزله ۲۰۱۹ جنوب کالیفرنیا قرار داریم، که زلزله‌های شش و چهاردهم و نیز هفت و دو دهم ریشتر رخ داد، در واقع فرونشست زمین بر زندگی همه مردم استان‌های تهران و البرز اثر می‌گذارد، ولی خسارت‌های مستقیم آن بر زندگی حداقل پنج میلیون نفر در این ناحیه مؤثر است.
باید به سرعت جلوی مهاجرت
به استان تهران گرفته شود
زارع اضافه کرد: کارآیی اجرای برنامه در حفظ آبخوان‌ها با بررسی وضعیت سطوح سفره‌های زیرزمینی در کوتاه و درازمدت قابل سنجش است، حفاظت از سفره‌های آب زیرزمینی با مسدود کردن بعضی از چاه‌های غیر مجاز هم‌آکنون آغاز شده است، ولی فشار جمعیت مهاجر و تقاضا برای کشاورزی چنان زیاد و شدید است، که جز با اعمال مدیریت کلان و برنامه‌های جدی حاکمیتی نمی‌توان انتظار موفقیت برنامه‌های حفاظت از سفره‌های آب زیرزمینی را داشت، اگرچه عمدتاً به دلیل مدیریت نامناسب و حمایت‌های مالی محدود، وضعیت بحرانی مهم‌ترین سفره‌های آب استان تهران ادامه دارد، مدیریت پایدار آب‌های زیرزمینی در حوضه‌های مواجه با فرونشست زمین به دلیل بهره‌برداری بیش از حد از آب‌های زیرزمینی مهم است، زیرا می‌تواند با حفظ سفره‌های زیرزمینی و جلوگیری از کاهش آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین را به حداقل برساند.
در حال حاضر ۳۰ شهر از استان تهران با فرونشست دست و پنجه نرم می‌کنند
همانطور که مشاهده می‌کنیم، پدیده فرونشست در استان تهران تبدیل به یک بحران شده است، به همین دلیل از مدیرکل مدیریت بحران استانداری تهران درخصوص برنامه‌های این اداره کل برای مقابله با فرونشست سؤال کردیم، وی در پاسخ به خبرنگار مهر گفت: مقابله با فرونشست، در کارگروه مخاطرات ملی در حال بررسی است و اقدامات لازم در این خصوص در این کارگروه ریل گذاری و اجرا می‌شود.
منصور درجاتی اضافه کرد: در حال حاضر ۳۰ شهر از استان تهران با فرونشست دست و پنجه نرم می‌کنند، که این نگرانی وجود دارد، که با ادامه روند کاهش سطح آب زیرزمینی و فرونشست‌ها، حتی زمین‌لرزه‌هایی با قدرت متوسط نیز تخریب گسترده در پی داشته باشد.
دستگاه‌های اجرایی برنامه خود برای مقابله با پدیده فرونشست زمین را اعلام نکرده‌اند
قبل از این نیز غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی، رئیس‌سازمان نقشه برداری ایران، هشدار داده بود، که ۲۹ استان از جمله تهران در معرض خطر فرونشست زمین است.
به گفته وی اطلاعات ۱۱۰ نقطه و ۴۴ منطقه در ایران توسط این مؤسسه بررسی و پایش و در اختیار مسئولان قرار داده شده اما هیچکدام از دستگاه‌های اجرایی برنامه خود برای مقابله با پدیده فرونشست زمین را اعلام نکرده‌اند.
در حالی که ایران کشوری خشک و کم بارش محسب می‌شود؛ پنجمین کشور دارای کشت‌های آبی است، کشت‌هایی که منابع آب زیرزمینی را با بحران مواجه کرده و باید هرچه سریع‌تر تغییر جدی در این روش کشت ایجاد شود، جایگزین کردن پساب با آب‌های حاصل از منابع سفره‌های زیرزمینی می‌تواند، در کاهش پدیده فرونشست میسر باشد.
در هر صورت به نظر می‌رسد، گرفتار نوعی بی‌تفاوتی هولناک در مواجهه با پدیده فرونشست و دیگر مخاطرات از این قبیل شدیم، که می‌طلبد، مسئولان امر بیش از پیش به آن اهمیت داده و شاهد کاهش و استانداردسازی میزان فرونشست در استان تهران باشیم.
گفتنی است چندین سال است که کارشناسان محیط زیست در مورد خطرات احتمالی ناشی از کم آبی و مدیریت نامناسب منابع آب در شهرهای صنعتی و پر جمعیت مانند اصفهان و تهران هشدار می‌دهند اما این حوزه همچنان منتظر تصمیمات کارآمد است.