پرسش:
فطرت چیست و چه آثار و نتایجی بر اثبات فطرت خداشناسی انسان مترتب می‌شود؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سوال به جایگاه و اهمیت فطرت، مفهوم فطرت، صبغه و حنیف پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم:
آثار و نتایج بحث فطرت
بحث فطرت که از اساسی‌ترین مباحث در معارف اسلامی و ام‌المسائل است از یک طرف به چیزی مربوط می‌شود که امروز به آن فلسفه علوم می‌گویند و از طرفی دیگر تا اندازه‌ای به علم الهی و ارزش فلسفه الهی مربوط می‌شود. در اینجا اهم محورهایی که از آثار و نتایج بحث فطرت می‌باشد را ذیلا مطرح می‌کنیم:
1- جاودانگی حقیقت
بحث فطرت با مسئله جاودانگی حقیقت تماس پیدا می‌کند، یعنی اگر قائل به فطرت بشویم حقیقت جاودان خواهیم داشت، در غیر این صورت حقیقت جاودان بدون پشتوانه خواهد بود.
2- جاودانگی احکام
اگر انسان فطرت ثابتی داشته باشد، قوانین و احکام ثابتی هم می‌تواند داشته باشد. در غیر این صورت وجود قوانین ثابت قابل توجیه نیست!
3- بی‌معنا شدن برخی از علوم انسانی
همچنین فلسفه اخلاق بدون فطرت بی‌معنا است! و نیز فلسفه تاریخ و تکامل تاریخ بنابر فطرت یک جریان هدفداری است،‌ و بنابر انکار فطرت یک جریان بی‌هدف و قهری است. مسئله تعلیم و تربیت هم بنابر قبول فطرت یا انکار آن، از زمین تا آسمان فرق می‌کند!
4- اعتقاد به حقوق بشر
یکی دیگر از مسائل وابسته به فطرت، مسئله حقوق بشر است. هرچند مکاتب مادی یک سلسله چیزیهایی را به نام حقوق بشر می‌شناسند و «انسان بما هو انسان» را دارای این حقوق می‌دانند، اما روشن است که بدون قائل شدن به فطرت، اثبات شرافت ذاتی برای انسان و اختصاص دادن یک سلسله حقوق ثابت از قبیل حق آزادی به او ممکن نیست!
5- توجیه فلسفه دین
از همه مسائل بالاتر فلسفه دین است و اینکه آیا دین ریشه در فطرت بشر دارد یا نه؟ البته روشن است که حقانیت دین متوقف بر اثبات فطرت نیست، چون محال نیست که دین فطری نباشد و در عین حال پیامبران برای مصلحت بشر مبعوث شده باشند. ولی به هر حال اینکه دین در فطرت انسان ریشه داشته باشد یا نداشته باشد، از نظر توجیه منطقی دین خیلی فرق می‌کند.
6- همه ادیان فطری هستند
ممکن است سوال شود آیا فطری بودن مربوط به اسلام است یا شامل سایر ادیان هم می‌شود؟ پاسخ این است که دین حق یکی بیش نیست. بنابراین گفتن اینکه در میان دین‌های حق، اسلام فقط فطری است، صحیح نیست، چون دین اسلام با سایر ادیان حق تباین و تضاد ندارد، بلکه دین اسلام کامل شده سایر ادیان است. ادیان باطل هم در حقیقت تحریف شده همان ادیان حق است. در دین‌شناسی‌های امروز مدعی هستند که شرک و به طور کلی «خداشناسی» مقدم بر دین و توحید بوده است. می‌گویند اول انسان بت و اجسام و جمادات متعددی را می‌پرستیده بعد رفته رفته به خدای معنوی غیرمحسوس و واحد منتهی شده است. در صورتی که از نظر ما و طبق تعالیم انبیاء مطلب به عکس گفته اینها است. از نظر ما اولا فطرت خداپرستی در انسان هست و اساس دین هم توحید بوده و شرک یک پدیده انحرافی و عارضی است و ثانیا اولین انسان حجت و نبی بوده است. این انسان آن ماهیت و نوعی است که ناشی از همه انواع تکامل‌یافته گذشته است.
7- شاخص‌های فطری انسان
برخی خصلت‌های انسان جنبه مادی و زیستی دارند و مربوط به اختلاف ساختمان بدن انسان است. اما نوعی دیگر خواصی هستند که منشأ مادی و زیستی ندارند و مافوق عوامل و منافع مادی است از قبیل: حقیقت‌جویی، خیر و فضیلت‌طلبی، مقوله عشق و خلاقیت و زیبایی‌طلبی و...