ارتقاءکیفیت تنها راه شکست تحریم و افزایش صادرات
رضا الماسی
همت مضاعف و کار بیشتر در کیفیت بخشیدن به تولیدات داخلی؛ یکی از کارهای اساسی این است. ما امروز تولیدات داخلی زیادی داریم؛ هم در زمینه صنعت، هم در زمینه کشاورزی؛ باید به کیفیت این‌ها اهمیت بدهیم، کیفیت این‌ها را بالا ببریم. باید جوری باشد که مصرفکننده احساس کند آنچه که در کشورش تولید می‌شود، به دست کارگر ایرانی تولید می‌شود، از لحاظ کیفیت، یا بهتر از نوع خارجی است یا لااقل هم‌سطح آن است.
(رهبر معظم انقلاب 1 فروردین 1389)
کیفیت پیش زمینه و نیاز توسعه اقتصادی است و الزام برای خرید کالای ایرانی و ممنوع کردن واردات منطقی نیست، اما توجه به کیفیت و قیمت می‌تواند موثر در ترغیب جامعه به خرید کالای ایرانی و بی‌میلی مشتری به کالاهای وارداتی و جهش تولید باشد.
رقابت اصلی در کیفیت است
راه رقابت محصولات داخلی با محصولات خارجی در کیفیت است، چرا که ارتقای کیفیت محصول بهترین ابزار تبلیغات است و اگر تولید با کیفیت باشد مردم به سمت تولید داخلی سوق پیدا می‌کنند.
به گفته کارشناسان، نظارت ویژه بر کنترل کیفیت گامی مهم و راهگشا در تولید محصولات مرغوب و با کیفیت، توسعه صادرات و حرکت رو به جلو در مسیر جهش تولید است و برای تحقق این رویکرد باید توجه خاص به روند استاندارد‌سازی و تقویت توان کارشناسی در بخش‌های کنترل کیفیت خط تولید در کارخانه‌ها صورت بگیرد.
البته لازم است دولت در تعاملات خود با مباحث مالی تولیدکننده‌های ایرانی آسان بگیرد و در مقایسه با شرکت‌های خارجی از تولیدکننده ایرانی حمایت ویژه‌ای داشته باشد اما این موضوع به نحوی باید سیاستگذاری بشود که موجب تشویق تولیدکننده ایرانی بشود نه عاملی برای تنبلی آن.
احمد نوتاش یک فعال اقتصادی استان تهران در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «در سال‌های اخیر علی‌رغم تاکیدات مکرر رهبر انقلاب متاسفانه حمایت هدفمندی از تولیدکننده صورت نمی‌گیرد و این موضوع وضع را به جایی رسانده که دیگر برای یک فعال اقتصادی، تولید به صرفه نیست و حقیقتاً کسی که با اوضاع کنونی پای کار تولید می‌ایستد به نوعی جهاد می‌کند.»
او می‌افزاید: «بنده به همراه پدرم از دهه 70 در حوزه تولید قطعات موتورسیکلت فعال بوده‌ایم و با توجه به محصولات با کیفیتی که تولید می‌کردیم، بازار خوبی هم داشتیم اما هرچه جلوتر آمدیم به دلیل فشارهای ناشی از تحریم به جای اینکه حمایت دولت در چنین شرایطی از ما بیشتر شود ما را به حال خودمان رها کردند.»
نوتاش تصریح می‌کند: «میثاق نانوشته بین تولیدکننده و مشتری، بحث کیفیت است. وقتی کار به اینجا رسید ما دو راه بیشتر نداشتیم. یا باید از کیفیت محصولات می‌زدیم یا تولیدمان را متوقف می‌کردیم. لذا به اجبار تولید را تعطیل کردیم. اکثر تولیدکننده‌های دیگری هم که از ادامه تولید منصرف می‌شوند به همین دلیل است. زیرا با تولید محصول بی‌کیفیت یا با کیفیت پایین نمی‌توان به حیات تولیدی در رقابت با دیگران ادامه داد و نیازمند حمایت ویژه دولت هستیم.»
محمد شمسی یک فعال اقتصادی دیگر از استان سمنان است. او به ایرنا می‌گوید: «تولید محصول با کیفیت تضمین‌کننده بازار فروش است و سرمایه‌گذار برای رسیدن به سود و جذب مشتری باید به کیفیت محصول توجه داشته باشد. تولید محصول با کیفیت پایین موجب از دست رفتن مشتریان و اعتبار عنوان تجاری می‌شود و این موضوع آفت تولید است.»
این فعال اقتصادی بر ورود افراد متخصص و دانش‌بنیان‌ها به عرصه تولید به دلیل تکیه آنها بر فناوری و علم روز و کیفیت تاکید کرده و می‌افزاید: «توجه به قیمت مناسب برای بازار نیز می‌تواند در صورت حمایت مالی در توسعه اقتصاد نقش‌آفرینی کند.»
سید کمال حسینی، رئیس‌اتاق بازرگانی سنندج درباره وضعیت تجارت ایران با اقلیم کردستان و ملزومات گسترش روابط تجاری به ایلنا می‌گوید: «تعداد کامیون‌هایی که از ایران به اقلیم کردستان از طریق مرز باشماق حرکت کرده‌اند نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش یافته است یعنی اگر سال گذشته تعداد آنها 100 دستگاه بود امروز به 130 تا 150 دستگاه رسیده است. بیشتر کالاهایی هم که از ایران به اقلیم کردستان صادر شده‌اند مصالح ساختمانی، میوه و سبزیجات بوده و علت آن هم این است که در سال گذشته مرزها مدت زیادی بسته بودند، اگر سال گذشته مرزها بسته نمی‌شدند شاید تغییری هم ایجاد نمی‌شد یا حتی شاهد کاهش آن بودیم.»
او می‌افزاید: «ما هنوز نتوانسته‌ایم آن طور که انتظار می‌رود به جایگاه صادراتی خود در اقلیم کردستان برسیم، این منطقه بیشتر مصرفکننده است و متاسفانه رقبا از ما در این زمینه پیشی گرفته‌اند. کشور ما آمادگی صادرات غیرنفتی را برخلاف شعارها در واقعیت ندارد، ما در مسائلی مانند زیرساخت‌های مرزی، گمرکی، حمل‌ونقل، نحوه بسته‌بندی کالا، کیفیت کالا و مسائل دیگری که بتواند در بازار جهانی ما را رقابت‌پذیر کند، خوب عمل نکرده‌ایم. از قدیم تکیه ما بر فروش نفت بوده و تنها چندسالی است که به خاطر مسئله تحریم، رو به تولیدات صادرات‌محور آورده‌ایم اما هنوز نتوانستیم جایگاه خود را در این حوزه پیدا کنیم.»
حسینی با اشاره به رقبای ایران در اقلیم کردستان اظهار می‌دارد: «کشورهای زیادی مانند ترکیه، چین، سوریه، اردن و کشورهای اروپایی به اقلیم کردستان صادرات دارند اما قوی‌ترین رقیب ما در اقلیم کردستان، ترکیه است. امارات، سوریه و اردن هم رقبای ما در محصولات غذایی هستند. در محصولات فنی نیز کشورهای اروپایی، چین و ترکیه حضور جدی دارند. ولی به‌خاطر هم‌مرز بودن، قیمت انرژی و سبقه فرهنگی، زبانی و قومی هزینه‌های تبلیغات و جذب بازار کمتر است، بنابراین باید در اقلیم موفق‌تر باشیم.»
رئیس اتاق بازرگانی سنندج با انتقاد از کیفیت محصولات صادراتی به اقلیم تصریح می‌کند: «نحوه بسته‌بندی، کیفیت و نمود کالاهای ما در بازارهای بین‌المللی حتی در اقلیم کردستان که به‌راحتی می‌توانیم به آن دسترسی داشته باشیم خوب نیست. برای مثال در بعضی مواقع سیب‌زمینی که ما به اقلیم صادر می‌کنیم برگشت می‌خورد، صادرات میوه و تره‌‌بار به اقلیم کردستان به دلیل نحوه صادرات، بسته‌بندی، شیوه پایش در مرزها، فرآیند ترخیص کالا از گمرکات و... تحت تاثیر قرار گرفته است.»
وی تصریح می‌کند: «اگر دولتمردان بخواهند در رسیدن هدف افزایش مراودات تجاری با اقلیم کردستان موفق شوند باید توجه بیشتری در سفارتخانه‌ها و وزارت خارجه به بخش اقتصادی داشته باشند. رایزن‌های اقتصادی در کشورهای هدف صادراتی و اقتصادی باید بیشتر از رایزن‌های سیاسی باشد. برای موفقیت اقتصادی باید این برنامه‌ها پیش گرفته شود.»
می‌شود تولیدکننده داخلی را
به ارتقاء کیفیت مجبور کرد
«ما اگر اهمیت می‌دهیم به صنعت داخلی، بایستی سیاست تعدیل بازرگانی خودمان را در این زمینه حتماً تنظیم کنیم. یعنی واردات بی‌رویه قطعاً ضرر خواهد زد. دستگاه‌‌های سیاست‌گذار کشور و کسانی که سیاست‌های اجرائی را تنظیم می‌کنند، به این نکته باید توجه کنند. فراوانی و ارزانی چیز خیلی خوبی است، اما از آن مهم‌‌تر و بهتر، رشد صنعت داخلی است؛ قوام گرفتن صنعت داخلی است. این درست نیست که ما به دلایل گوناگونی که غالباً هم دلایل واهی است، دروازه را به روی واردات باز کنیم. من بارها به مسئولین- مسئولین گوناگون در بخش‌های مختلف دولتی- گفتم: اگر فلسفه شما، منطق شما برای افزایش واردات و تسهیل وارداتِ ساخته‌‌های صنعتی این است که می‌گوئید کیفیت مصنوعات داخلی باید بالا برود، خب فشار را روی این بخش بگذارید. سیاست‌هایی وجود دارد که می‌شود وادار کرد، مجبور کرد تولیدکننده داخلی را به اینکه کیفیت را ارتقاء بدهد. بدترین گزینه برای بالا بردن کیفیت داخلی این است که ما راه را برای مصنوعات خارجی باز کنیم؛ این، بدترین گزینه است. گزینه‌‌های بهتری وجود دارد برای اینکه ما کیفیت را بالا ببریم». (رهبر انقلاب، 9 فروردین 1389)
در شرایطی که دشمن با تحریم‌های ظالمانه به دنبال ضربه زدن به چرخ اقتصاد کشور است و برخی افراد برای خرید کالاهای وارداتی حاضر به پرداخت هزینه‌ای سنگین هستند، تولید محصول با کیفیت ایرانی می‌تواند توجه آحاد جامعه به کالای تولید داخل را جذب کند. علاوه‌بر این تقویت خرید کالای ایرانی اشتغالزایی و جهش تولید را به همراه دارد و برای تحقق جهش تولید باید توجه ویژه به تولید براساس فن روز مورد توجه قرار بگیرد.
توجه به تولید محصول با کیفیت، علاوه بر جذب بازارهای داخلی موجب راه‌یابی به بازارهای بین‌المللی و ارزآوری به کشور و رونق صادرات می‌شود.
خانم فرشته قائمی‌طلب، یک فعال مباحث علوم انسانی درباره اهمیت کیفیت در بقای تولیدکننده و ضرورت بالا بردن توان خود برای رقابت در بازارهای داخلی و خارجی می‌نویسد: «بقای یک سازمان بستگی به رضایت مشتریان و نیازهای آنان در مقابل کالاها و خدماتی دارد که ارائه می‌گردند. طبیعتاً چنین نیازهایی در مرحله تعیین ویژگی‌های فنی و مهندسی یک محصول با در نظر گرفتن تکنولوژی موجود به حساب می‌آیند.»
او ادامه می‌دهد: «معنی کیفیت به دیدگاه و نقطه نظر مشاهده‌کننده بستگی دارد. کیفیت از نظر مصرفکننده به عوامل وضعی قابل لمس و غیر قابل لمس در طراحی محصول و عملکرد آن هنگام مصرف اطلاق می‌گردد. طراحی بهتر به معنای دقت در مشخصات اصلی کالا در زمان طراحی ساخت محصول و قبل از شروع جریان تولید می‌باشد. همچنین جهت تولید محصول با دقت زیاد، بهتر است تا اندازه‌ها و مشخصات طراحی آن یعنی تولرانس‌ها، محدودتر انتخاب گردند. کیفیت تولید مرتبط با این مطلب است که چگونه باید طرح یک محصول را با قابلیت‌ها و توانایی‌های یک فرآیند هماهنگ کرد.»
مسئله اساسی در کنترل کیفیت
سطح کیفیت محصول به وسیله مشخصات کیفی یک محصول تعیین می‌گردد و کنترل کیفیت یعنی محافظت در مقابل تغییراتی که در این مشخصه‌ها رخ می‌دهد.
ممکن است اندازه‌گیری کیفیت براساس بازرسی تمام محصولات تولید شده یا مشاهده واحدهایی از محصول انجام گیرد. مسئله اساسی در کنترل کیفیت انتخاب نمونه‌هایی است که نشان دهنده ارزیابی خروجی فرآیند باشند.
قائمی‌طلب در این باره معتقد است: «مشتریان کیفیت را به صور مختلف تعریف می‌کنند. در یک تعریف عمومی، کیفیت را درجه رضایت، توقعات و انتظارات مشتریان تعیین می‌کند. در عمل لازم است این تعریف به صورت واضح مطرح شود. کیفیت دارای ابعاد گوناگونی است و عموماً یک بعد ممکن است به عنوان کیفیت در ذهن مشتری نقش ببندد. مشتریان توقع دارند که کیفیت کالاها یا خدماتی که خریداری می‌نمایند همانی باشد که اعلام یا تبلیغ شده است. کیفیت کالاها ممکن است به صورت مشخصات دقیق فیزیکی کالا یا درجه عملکرد آن مطرح گردد.
ارزش به معنای درجه تامین نیازها با در نظر گرفتن قیمت محصول است. مقدار ارزش یک کالا یا خدمت در نظر یک مشتری بستگی به توقعات وی قبل از خرید کالا یا خدمت دارد. خدمات بعد از فروش می‌تواند آرامشی برابر با خود کیفیت برای مشتری ایجاد کند چون ضمانت یا خدمات بعد از فروش می‌تواند پاسخگو و جبران‌کننده نامرغوبی کالا باشد.»
او می‌افزاید: «ارزیابی مردم و خریداران از کیفیت کالاها یا خدمات در بسیاری از مواقع منشأ روانی دارد و متاثر از فضا و جلوه محصول است. برای مثال در ارائه خدمات، نوع برخورد عرضه‌کننده با مشتری بر تصور مشتری از کیفیت خدمات تاثیر بسزایی می‌گذارد. همچنین حضور خدمتکاران بی‌علاقه و بی‌نظم ممکن است سعی و تلاش صاحب یک رستوران را برای ارائه خدمات با کیفیت تحت‌الشعاع قرار دهد.»
کیفیت وظیفه مدیریت است
به گفته کارشناسان، کیفیت وظیفه مدیریت است. دمینگ که در ژاپن به پدر کنترل کیفیت معروف است در کتابی با همین عنوان، تاثیرات مستقیم افزایش کیفیت را در پنج مرحله زنجیره‌ای مطرح می‌کند.
۱- هزینه تولید کالا یا ارائه خدمت با توجه به کاهش تولید مجدد، تعداد اشتباهات، تعداد تاخیر و استفاده مناسب‌تر از زمان و مواد کاهش می‌یابد.
۲- به خاطر کاهش هزینه‌ها در مرحله اول، بهره‌وری در سازمان پیشرفت می‌کند.
۳- در ادامه پیشرفت‌های ایجاد شده و قیمت‌های مناسب‌تر کالاها و خدمات، شرکت توانایی جذب سهم گسترده تری از بازار را خواهد داشت.
۴- افزایش سودآوری، خود باعث بقای بیشتر موسسه در بازار می‌گردد.
۵- به دنبال مراحل بالا مشاغل زیادتری ایجاد می‌گردد.
در ادامه این پنج مزیت، دمینگ 14 اصل مدیریتی را مطرح می‌کند که فلسفه وی در دستیابی به کیفیت بالاتر است. او معتقد است که مدیریت مسئول ارتقای کیفیت در موسسه است. این 14 اصل در کتابی تحت عنوان خروج از بحران تشریح شده است.