شاخه‌ای از طوبای نور و رحمت
از سوی دیگر مراقبت شدیدی که از سوی دستگاه خلافت بر امامان شیعه اعمال می‌شد باعث می‌گردید ائمه اطهار خصوصاً پس از امام رضا علیه‌السلام نتوانند با پیروان خود ارتباط داشته باشند. از این رو به تدریج شبکه وسیعی از وکیلان شکل گرفت و امامان نمایندگانی را به مناطق مختلف گسیل داشته و آنان را محل رجوع شیعیان قرار می‌دادند و نیز به علت محدودیت و ممنوعیت دیدار، مطالب خود را با ارسال نامه برای شیعیان مطرح می‌نمودند.
یکی از این نامه‌ها، دستخط مبارک امام حسن عسکری علیه‌السلام به اسحاق بن اسماعیل(از جمله راویان امام عسکری) می‌باشد که طولانی‌ترین نامه آن حضرت و حاوی نکات بسیار ارزنده و درس‌های آموزنده است. در فرخنده سالروز میلاد آن امام انام بخشی از این جریده شریف تقدیم دوستداران و پیروان حضرتش می‌گردد:
«ای اسحاق بن اسماعیل! خداوند ما و تو را در پناه خویش قرار دهد و کارهای تو را او خود اصلاح فرماید. نامه تو را خواندم- رحمت خداوند بر تو باد- ما بحمدالله و به نعمت خدا خاندانی هستیم که همواره نسبت به دوستان خود مهر ورزیده و بر آنان دل می‌سوزانیم و از احسان و رحمت پیوسته خداوند بر آنان شادمان می‌شویم و نعمت‌هایی را که خداوند بر ایشان ارزانی می‌دارد بزرگ می‌شماریم.
خداوند حق را بر تو و یارانت کامل کند. آن کسانی که همچون تو مورد رحمت قرار گرفته‌اند و چشم بصیرت گشوده و از باطل رویگردان هستند و در گمراهی طغیان غرق نمی‌شوند. اتمام نعمت برای تو آن است که وارد بهشت شوی و هر نعمتی هرچه بزرگ‌تر و باارزش‌تر باشد با گفتن «الحمدلله»، شکر و سپاس آن را گزارده می‌شود.
من نیز در برابر منّتی که خداوند بر تو نهاده (یعنی پیروی از اهل‌بیت) و به نعمت خویش تو را از هلاکت رهایی بخشیده و راه تو را از گذرگاه‌های دشوار هموار فرموده به اندازه حمدِ همه ستایشگران تا به ابد می‌گویم: «الحمدلله»! به خدا قسم که این گردنه راهی است پررنج و دشوار که گذر از آن سخت، ابتلایش بزرگ و رنجش طولانی است که در کتاب‌های گذشتگان از آن یاد شده است. شما در دوران امام پیشین- درود خدا بر او باد- تا آن هنگام که وفات نمود و نیز در زمان من کارهایی داشتید که نزد من پسندیده و توأم با توفیق نبوده است.
ای اسحاق! یقین داشته باش هر که نابینا از این دنیا خارج شود، در آخرت نیز کور و گمراه خواهد بود. ( اشاره به آیه ۷۲ سوره اسرا) و مقصود از این کوری، فقدان چشم و کوری بصر نیست بلکه کور دلی می‌باشد و این است معنی سخن خداوند متعال در کتاب استوار خود که از قول ستمگران می‌فرماید: «رَبّ لِمَ حَشَرْتَنی أعْمَى وَ قَد كُنتُ بَصيراً؛ پروردگارا! چرا مرا نابینا محشور کردی با آنکه بینا بودم؟ و خداوند عز وجل در پاسخش می‌فرماید: «كَذلِکَ أتَتکَ آیاتُنا فَنَسیتَها وَ کَذلِکَ الیَومَ تُنسَی؛ همان‌طور که نشانه‌های ما بر تو آمد و آن را به فراموشی سپردی، امروز همان گونه فراموش می‌شوی.»(طه/ ۱۲۵ و ۱۲۶) ای اسحاق! حال کدام آیت و نشانه‌ای برای خدا بزرگ‌تر است از حجت او بر زمین و امین او در شهرها و گواه او بر بندگانش پس از در گذشت پدران گرامی‌اش از پیامبران و اوصیا که درود خدا بر همه آنان.
در چه گمراهی شما را می‌برند که سر به زیر انداخته‌اید؟ کجا می‌روید؟ آیا از حق گریزانید و به باطل گرویده‌اید و نعمت خدا را ناسپاسی و تکذیب می‌کنید؟ یا چون کسانی هستید که به قسمتی از کتاب خدا ایمان دارند و بخشی دیگر را انکار می‌کنند. هر کس از شما و دیگران چنین کند جزایی جز خواری در دنیای زودگذر و عذاب طولانی در آخرتِ پایدار نخواهد داشت و به خدا سوگند که این ننگی بزرگ است.
خداوند که از سر منّت و رحمت، واجباتی را بر شما مقرر فرموده است نه برای این بوده که خود بدان‌ها نیازمند است بلکه به سبب رحمت آن یگانه معبود است تا ناپاک را از پاک جدا سازد و آنچه در درون دارید بیازماید و دل‌هایتان را خالص کند تا به رحمت خدا انس گیرید و جایگاه‌تان در بهشت، برتر شود. خداوند حج و عمره، برپایی نماز، پرداخت زکات، روزه و ولایت را بر شما مقرر فرمود و این کافی است تا با گشودن درهای واجبات، شاه‌کلید راه سعادت خداوندی را دریابید.
به راستی اگر محمد(ص) و جانشینان پس از او نبودند، سرگشته و گمراه بودید و هیچ‌کدام از واجبات را نمی‌شناختید. آیا راه ورود شهرها جز از مسیر دروازه‌شان است؟ خداوند آن هنگام که پس از پیامبر خود بر شما منّت نهاد و برای شما پیشوایانی قرار داد، در کتاب خود فرمود: «أليَومَ أكْمَلتُ لَكُم دينَكُم وَ أتمَمتُ عَليكُم نِعمَتى وَ رَضيتُ لَكُم ُ الإسلامَ ديناً؛ امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم و اسلام را برای شما به‌عنوان آیینی برگزیدم. «(مائده/۳) او حقوقی برای اولیای خود بر عهده شما گذاشت و شما را مکلّف به ادای آن نمود تا بدین وسیله، همسران و اموال و خوراک و پوشاکتان بر شما حلال شود و با انجام چنین دستوری رشد و برکت و ثروتتان افزون شده و معلوم گردد چه کسانی در نهان از خداوند اطاعت می‌کنند.(۱)
خداوند فرموده است: «قُل لاأسألُكُم عَلَيهِ أجراً إلّا المَوَدّهًَْ فى القُربى؛ بگو به ازای رسالت، پاداشی از شما نمی‌خواهم جز دوستی با خویشاوندان» (شوری/۲۳) بدانید هر که بخل ورزد، بر خود دریغ کرده که خدا بی‌نیاز و شما نیازمندید و هیچ‌کس جز او شایسته پرستش نیست.
سخن در باب آنچه که به سود و زیان شماست به درازا کشیده شد و اگر پس از پدر بزرگوارم اتمام نعمت خداوند بر شما امری واجب نبود، هرگز نه از من دستخطی می‌دیدید و نه سخنی می‌شنیدید...
دور و نابود باد کسی که از اطاعت خداوند سر باز می‌زند و پند اولیای خدا را نمی‌پذیرد. خداوند شما را به اطاعت خود و اطاعت رسولش و پیروی از اولی‌الامر(امامان و جانشینان پیامبر) فرمان داده است و در برابر مسئوليتى که دارید، بر ناتوانی و کم‌صبری شما رحم می‌فرماید. چقدر انسان بر پروردگار کریمش مغرور است اما خداوند دعای مرا در‌باره شما مستجاب نموده و امور شما را به دست من سامان داده است که خود چنین فرموده: «يَومَ نَدعُو كُلّ اُناسٍ بِإمامِهِم؛ [قیامت] روزی است که هر گروهی را به امامشان فرا می‌خوانیم» (اسرا/۷۱) و همچنین فرموده است: «وَ كَذلِكَ جَعَلناكُم اُمّهًًْ وَسَطاً لِتَكونوا شُهَداءَ على الناس وَ يَكونَ الرّسولُ عَليكُم شَهيدا؛ بدین‌گونه شما را امتی میانه قرار دادیم تا بر مردم گواه باشید و پیامبر بر شما گواه باشد.»(بقره/۱۴۳) و نیز فرموده است: «کُنتُم خَيرَ اُمّهًٍْ اُخرِجَتْ لِلناسِ تَأمُرُونَ بِالمَعروفِ وَ تَنهَونَ عَنِ المُنكَر؛ شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدیدار شده‌اید؛ به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از کار ناپسند باز می‌دارید.» (آل‌عمران/۱۱۰)
اگر دوست دارم خداوند به نام من و کسانی که در زمان من زندگی می‌کنند پرستیده شود تنها به‌خاطر غمخواری و شفقتی است که نسبت به شما دارم و اینکه می‌خواهم شما به سعادت دنیا و آخرت برسید و در دنیا و آخرت همراه ما باشید.
ای اسحاق!- که رحمت خداوند بر تو و اطرافیانت باد- اینک برایت توضیح داده و حقایق را تفسیر نمودم و مانند کسی که تا کنون امر امامت را نشناخته و چشم به هم زدنی این وادی را نپیموده باشد، موضوع (ولایت و امامت) را برای تو روشن کردم. آنچنان که اگر بخشی از این نامه بر صخره‌های سخت و درشت خوانده شود، از خوف و خشیت خداوند از هم بپاشند و به طاعت خداوند بازگردند. پس هرچه خواهید کنید که خدا و رسول و مؤمنان، اعمال شما را مشاهده خواهند کرد. آنگاه به سوی کسی که دانای غیب و شهود است بازخواهید گشت و شما را به آنچه کرده‌اید، آگاه خواهد نمود و سرانجام نیک از آنِ پرهیزگاران است و سپاس بسیار خداوند عالمیان راست...
ای اسحق!... [ این نامه را] بر هر کسی از دوستان که حقوق ما را می‌پذیرد و برای هر یک از اولیای ما که برایت ممکن شد بخوان و هر که خواست، نسخه‌ای از این نامه را بنویسد ان‌شاء‌الله. و امر این نامه را از دوستداران ما که آن را دیده‌اند پنهان مکن مگر از شیطان‌های مخالف. مباد دُرّ شاهوار را پای خوکان بریزی که سزاوار چنین کرامتی نیستند.»(۲)
سید ابوالحسن موسوی طباطبایی
_______________________________
۱. مقصود امام از این حقوق، خمس مال است. یعنی تا یک پنجم از درآمد و سود سالانه جدا نشده و به وکلای امام که در عصر ما مراجع عظام تقلید هستند، پرداخت نشود حق تصرف در اموال برای شخص حلال نخواهد بود.
۲. بحارالانوار ج۵۰ ص۳۱۹