بررسی عامل کیفیت در جهش تولید ملی- بخش نخست
سهم «کیفیت» در بهبود وضعیت اقتـصادی تولیدی‌ها
رضا الماسی
«کیفیت» یکی از مهم‌ترین ملاک‌های مصرف‌کننده در خرید هر کالایی است. عاملی که از یک طرف موجب رضایت بیشتر مشتریان می‌شود و از سوی دیگر می‌تواند در تولید جهش ایجاد کند. اگر صرفاً با نگاه اقتصادی هم بخواهیم به موضوع کیفیت نگاه کنیم، حتماً محصول با کیفیت در مدت زمان کوتاه‌تری می‌تواند جای خود را در بازار پیدا کرده و به سودآوری برسد.
در گزارش پیش رو می‌خواهیم عامل کیفیت در جهش تولید ملی و تاثیر آن بر بازار و همچنین اهمیت کنترل کیفیت در نظام تولید را بررسی کنیم. عاملی که نیازها و نظرات مشتریان نسبت مستقیمی با آن دارد و نقش بسزایی در عملکرد تولیدی بنگاه‌های اقتصادی دارد.
طبق تعریف متخصصان حوزه کیفیت، به مجموعه قابلیت‌هایی مثل دوام، دقت در تولید، راحتی در استفاده، تغییرپذیری، بهبودپذیری و دیگر صفات با ارزش و سودمندی که مورد توجه مشتری است که یک کالا یا خدمت از آن برخوردار است، کیفیت کالا می‌گویند. بنابراین کیفیت، مجموعه خصوصیات و مشخصات کالا یا خدمتی است که نیازها و رضایت مشتری را بیش از حد انتظار وی تامین می‌کند و مشتری آن را به زبان می‌آورد.
انتظارات مردم از کیفیت کالا و خدمات
برای اطلاع از انتظارات مردم و شرایط موجود کیفیت کالا و خدمات، با تعدادی از شهروندان تهرانی به گفت‌وگو می‌نشینیم.
آقای روح اله سالمی، جوان 30 ساله‌ای است که درباره رضایت خود و خانواده اش از کیفیت کالا و خدمات به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «صحبت کردن درباره کیفیت کالا و خدمات به صورت صفر و صدی درست نیست و حتماً در هر بخشی هم کالای با کیفیت وجود دارد و هم کالای بی‌کیفیت.»
او ادامه می‌دهد: «البته بحث کیفیت یک موضوع نسبی است و ممکن است انتظار من از کیفیت در مقایسه با انتظار فرد دیگر تفاوت‌هایی داشته باشد. اما در مجموع آ‌‌نطور که در بازار جا افتاده، کیفیت محصول هرچه بالاتر باشد، قیمت آن نیز افزایش می‌یابد.
برای این دغدغه می‌توان حداقل‌هایی را نیز درنظر گرفت به طوری‌که اگر در کالا یا خدمت، کیفیت از آن میزان پایین‌تر بیاید دیگر قابل استفاده نیست.»
سالمی می‌افزاید: «با اوضاع سخت اقتصادی که در آن قرار داریم، شاید کیفیت مثل گذشته دیگر اولویت مردم نیست و همین موضوع می‌تواند موجب سوءاستفاده برخی تولید کنندگان شود که لازم است نهادهای نظارتی، تحرک بیشتری بر روی محصولات داشته باشند.
مثلاً در حال حاضر روش فروش خودرو توسط خودروسازان به صورت قرعه کشی می‌باشد و با انحصاری که در این بازار وجود دارد، خودروسازان اصلا دغدغه‌ای برای فروش محصولات خود ندارند! چرا که هر محصولی را با هر کیفیت و شرایطی عرضه کنند به علت حق انتخابی که مردم ندارند، به فروش می‌رسد.»
کیفیت می‌تواند انحصاری باشد؟
در ذهن برخی شهروندان اینگونه جا افتاده که کیفیت هرکالایی به کشور سازنده یا تولیدکننده آن بستگی دارد و هر کشور دیگری که به تولید آن کالا روی بیاورد حتماً شکست خواهد خورد. خانم محدثه مروج خانه دار و فعال فرهنگی در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «کیفیت کالا در انحصار ایرانی یا خارجی بودن کالا نیست و این ذهنیت غلطی است که ما بگوییم فقط فلان کشور می‌تواند بهترین محصول را در فلان موضوع بسازد.»
او معتقد است: «هر تولید‌کننده‌ای اگر اراده قوی داشته باشد و خود را به مشتریانش متعهد بداند، می‌تواند به تولید بهترین محصولات دست پیدا کند. البته حمایت دولت هم در موفقیت تولید کنندگان شرط است. مردم آماده حمایت و استقبال از کالای ایرانی در هر حوزه‌ای هستند اما حداقل انتظار و حق ما نیز این است که از حسن نیت مان سوءاستفاده نشود و دولت و تولیدکنندگان برای کاهش قیمت از کیفیت محصولات کم نگذارند.»
مروج با انتقاد از کیفیت برخی محصولات داخلی اظهار می‌دارد: «منِ نوعی به عنوان کسی که از عمق جان علاقه دارم کالای ایرانی مصرف کنم باید مورد احترام تولیدکننده ایرانی قرار بگیرم. متاسفانه برخی تولید کنندگان داخلی مثل خودروسازها نسبت به این موضوع بی‌توجهی می‌کنند و این بی‌اعتنایی موجب از بین رفتن اعتماد مردم می‌شود.
در مقابل نباید انصاف را نادیده گرفت و باید اذعان کرد بسیاری از تولیدکنندگان ما در حوزه‌هایی مثل لوازم خانگی، محصولات کشاورزی، پوشاک، صنعت چوب و... در بالاترین سطح کیفی مشغول فعالیت هستند و محصولات‌شان در بازارهای بین‌المللی با محصول مشابه خارجی رقابت دارند.»
ویژگی‌های مهم کیفیت
به گفته کارشناسان، تولیدکننده موفق کسی است که با توجه به نیازهای مشتری، خواسته‌های وی را به خصوصیات کالا و یا خدمات تبدیل کند.
با توجه به تعریف کیفیت، در یک نظام کیفیتی سمت و سوی تمامی عوامل تولید، توزیع و فروش همواره در جهت خواست و رضایت مشتری است و بنگاه‌های اقتصادی که برای بالا بردن کیفیت محصول تلاش می‌کنند می‌باید نظام خود را با ویژگی کیفیت برتر و متناسب با نیاز مشتری طراحی و هماهنگ کنند.
ویژگی دیگر کیفیت، فرهنگ سازی آن در نظام تولید و نظام اجتماعی (بازار) است. فرهنگی که موجب بالا رفتن مهارت دانش فنی، کاهش خطاهای کاری، کاهش دوباره کاری‌ها، انجام به موقع کار، انعطاف‌پذیری در برابر مشکلات، افزایش بهره‌وری، ایجاد ارتباط دوستانه، توجه به نظم و انضباط، دقت و مراقبت در کار، کارآفرینی و ده‌ها اثر مهم دیگر می‌شود که پیامد توجه به کیفیت در سازمان و جامعه است و نتایج آن به صورت بالا رفتن روحیه کارکنان و افزایش منافع فردی آنان بروز می‌کند و در نهایت جامعه انسانی را به سوی زندگی بهتر با رفاه بیشتر هدایت خواهد کرد.
آقای رضا علوی مهندس عمران در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان با بیان اینکه؛ نظام کیفیت یک فعالیت مداوم و مستمر است که به وسیله آن، اهداف درازمدت تولیدکننده محقق می‌شود، اظهار می‌دارد: «بقا و موفقیت تولیدکننده به تداوم و استمرار کیفیت محصول یا خدمتی که ارائه می‌کند بستگی دارد.»
او می‌افزاید: «یکی از عوامل مهم موفقیت هر تولیدکننده و بنگاه اقتصادی، به کارگیری خلاقیت و نوآوری در تولید محصول است. به گفته کارشناسان حوزه کیفیت، توانایی ایده‌پردازی، تجزیه و تحلیل اکتشافات، تقویت توان تخصصی قوی و ارزش دادن به موضوع‌های فکری و ذهنی، آموزش مداوم، گسترش حوزه‌های تحقیقات و پژوهش، کشف دانش‌های علمی تازه که اهداف تجاری مشخصی را درباره فرآورده و یا فرآیند تولید، توزیع و فروش یک محصول و کاربرد نظام‌مند دانش یا مفاهیم حاصل از تحقیق و دیگر روش‌های سودمند از جمله مواردی هستند که در سایه توجه به کیفیت به منصه ظهور می‌رسند.»
علوی تصریح می‌کند: «کیفیت بر مبنای اهدافی که تولیدکننده دنبال می‌کند قابل اندازه‌گیری است. این اندازه‌گیری از طریق ارزیابی نظر مشتریان قابل دسترسی است اما باید توجه داشت که تعیین اهداف کیفیت باید به گونه‌ای تبدیل گردد که واقعی و قابل اندازه‌گیری باشند.»
نقش کیفیت در جهش تولید
برخی کارشناسان معتقدند؛ برای دستیابی به جهش تولید نباید صرفاً به افزایش تولید محصول در کارخانه‌ها و سیستم‌های تولیدی متکی باشیم. زیرا در این صورت فقط رونق تولید رخ خواهد داد و ممکن است دستیابی به جهش تولید کند شود؛ بنابراین در شرایط فعلی باید به ظرفیت‌های داخلی کشور توجه بیشتری داشته باشیم و به‌طور همزمان برای ایجاد اقتصاد دانش‌بنیان نیز برنامه‌ریزی شود تا به سمت ارتقای تولید داخلی حرکت کنیم.
شهرام شیرکوند، پژوهشگر صنعت در این باره می‌نویسد: «در بحث جهش تولید داخلی باید دو موضوع کیفیت و نرخ همواره مدنظر تولیدکنندگان قرار گیرد. برای توسعه تولید و تقویت برند کالاهای داخلی، توجه به کیفیت کالا و نرخ مناسب بسیار حائز اهمیت است.
در واقع تولید کالاهایی با کیفیت و نرخ رقابتی، منجر به جهش تولید، اشتغالزایی، ایجاد ارزش‌افزوده، افزایش درآمدهای کشور و تامین رضایت مصرف‌کنندگان کالاهای داخلی می‌شود. امروزه شرکت‌های تولیدی و سازمان‌ها باید برای افزایش اعتبار و تقویت برند و ارتقای جایگاه اجتماعی، خود را به‌درستی به جامعه معرفی کنند و این امر جز در سایه تولید و ارائه کالای مرغوب و خدمات رضایت‌بخش میسر نخواهد شد.»
او ادامه می‌دهد: «نکته اساسی این است که وقتی در فرهنگ یک جامعه جایگاه، نقش و کارکرد مشتری به‌درستی تعریف و تبیین شده و خدمت به مشتری به‌عنوان یک ارزش مطرح باشد، سازمان‌ها در جایگاه اصلی خود قرار می‌گیرند، به‌طوری که هر سازمان، خدمات با کیفیت و با ارزش به مشتری ارائه و درنتیجه رضایت و وفاداری مشتری را فراهم می‌کند.»
این پژوهشگر صنعت می‌افزاید: «یکی از عواملی که موجب تحقق جهش تولید و توسعه صنعت کشور و بقا و دوام بنگاه‌های اقتصادی شده و رقابت‌پذیری را در بازار جهانی تضمین می‌کند، کیفیت کالاهای تولیدی است.
مهم‌ترین دلیلی که باعث حضور نیافتن بسیاری از شرکت‌های صنعتی و کشورها در بازار جهانی شده و رقابت آنها را در این بازارها غیرممکن کرده، فقدان ویژگی‌های کیفی در محصولات تولیدی‌شان بوده است.»
شیرکوند تصریح می‌کند: «حمایت از تولیدات داخلی کشور برای بررسی مسئله نقدینگی و صنعت، علل توقف و رکود واحدهای تولیدی، بحران در صنعت ملی، بررسی نقش سیاست در تقویت تولید ملی، اختصاص تسهیلات مربوط به خوداشتغالی و توجه دادن مسئولان به رفع مشکلات کارگران و واحدهای تولیدی به‌عنوان مهم‌ترین ذی‌نفعان که از مهم‌ترین زیرساخت‌های ارتقای کیفیت و نیل به کیفیت‌مداری و درنهایت مشتری‌مداری هستند، ضروری است.
بنا بر آنچه گفته شد در بحث تولید داخلی دو موضوع کیفیت و نرخ همواره باید مورد توجه قرار گیرد. در شرایط فعلی برای تحقق جهش تولید و رونق کسب‌وکار داخلی، کیفیت دارای نقش استراتژیک است که باید مورد توجه تولیدکنندگان داخلی قرار گیرد.»
استفاده از فناوری‌های نوین، احساس مسئولیت و وجدان‌کاری از پیش‌شرط‌های مهم تولید باکیفیت محصول داخلی است و به‌اعتقاد کارشناسان حوزه اقتصاد و بازار، کیفیت محصول در کنار نرخ مناسب ضامن توسعه فروش و افزایش سهم بازارهای منطقه‌ای و جهانی است که اگر به‌صورت جدی مورد توجه تولیدکنندگان کشور قرار گیرد، جهش تولید محقق می‌شود.