چرخ کند صنعت نساجی و پوشاک از نخ‌ریسی تا دوخت‌ودوز
مهدی فضائلی عضو دفتر حفظ و نشر آثار
رهبر معظم انقلاب می‌گوید: «مدتی قبل یکی از دوستان رهبر انقلاب تعدادی ماسک از یکی از کشورهای اروپایی برای ایشان هدیه آورده بود، اما ایشان به دلیل خارجی بودن، نه خود حاضر شدند از این ماسک‌ها استفاده کنند و نه حتی خانواده. ایشان و اعضای خانواده از ماسک ایرانی استفاده می‌کنند و این ماسک‌ها را به جایی اهدا کردند.»
وی در ادامه می‌افزاید: «تمام پوشاک رهبر انقلاب نیز تولید کشور ایران است. تا چند سال قبل پارچه عمامه در ایران تولید نمی‌شد و وارداتی بود، اما به‌محض اطلاع حضرت آقا از تولید این پارچه در داخل کشور، دیگر از پارچه وارداتی استفاده نکردند و پارچه ایرانی را استفاده می‌کنند.»
بنابراین تاکید رهبری بر استفاده از البسه و پوشاک داخلی همواره یک تذکر اکید بوده که خود ایشان مقید به عمل آن هستند.
در حال حاضر فعالیت در زمینه پوشاک در ایران با چالش‌های فراوانی روبه‌رو است و این مورد به‌تنهایی می‌تواند روند حرکت به‌سوی برند‌سازی پوشاک در کشور را بسیار کند و زمان‌بر کند. امروزه صنعت پوشاک نیازمند نگاه اقتصادی است که با مدیریت صحیح و زیرساختی می‌توان این صنعت را به یکی از قطب‌های اقتصادی در کشور تبدیل کرد. علاوه‌برآن توجه به مزایای بی‌شمار صنعت نساجی و پوشاک از جمله اشتغال‌زایی، ارزش افزوده بالا، کمک به بهبود اقتصاد کشور، سابقه طولانی این صنعت در ایران و سرمایه‌گذاری در این بخش نقش بسزایی در رشد و شکوفایی کشور خواهد داشت.
چالش‌های صنعت نساجی و پوشاک
پایین بودن نقدینگی و محدودیت منابع مالی که منجر به ناتوانی در انجام تعهدات و نو‌سازی خطوط تولید شده است، تکنولوژی فرسوده و قدیمی، مستهلک بودن تجهیزات و ماشین‌آلات که ناشی از کمبود و محدودیت منابع مالی است، بی‌ثباتی در کیفیت، بی‌توجهی به ســلیقه بازار، عدم توجه واحدهای تولیدی به بحث طراحی، رعایت‌نکردن اصول بسته‌بندی مشتری‌پسند، ضعیــف بودن زنجیره عرضــه پارچه و ملزومات باکیفیت، هزینه‌های بالای ماشین‌آلات و دستگاه‌های موردنیاز، الگوبرداری ناقص از رقبا (ارائه ایده‌ها و طرح‌ها با تأثیرپذیری از خارج از کشور)، عدم رقابت‌پذیری قیمتی محصولات، کمبود نقدینگی جهت ایجاد و تقویت برند‌سازی، عدم توانایی تأمین هزینه‌های تبلیغاتی، عدم وجود یا عدم شرایط لازم برای معرفی طراحان زبردست، عدم امکان نمایش و تبلیغات در زمینه محصولات، واردات و قاچاق بی‌رویه پارچه‌های خارجی که در برخی موارد موجب انبار محصولات تولیدی داخلی گردیده، رواج فرهنــگ اســتفاده از پوشــاک خارجی، کمبود مواد اولیه در داخل (به دلیل افت شدید در تولید داخلی پنبه و مواد اولیه نامرغوب) و بالا بودن قیمت مواد اولیه وارداتی به علت تعرفه‌های بالای گمرکی و در مقابل تعرفه‌های پایین بر سر راه ورود محصولات نهایی از خارج کشور و همچنین در مواقعی افزایش مستمر قیمت نفت و مشتقات آن که در تولید الیاف مصنوعی کاربرد دارد، از جمله چالش‌ها و موانع پیشروی توسعه صنعت نساجی و پوشاک کشورند.
حبیب محبیان یک فعال در عرصه تولید پارچه داخلی توضیح می‌دهد: «تنوع کم محصولات و رواج کارهای کلیشه‌ای بدون ابتکار و نوآوری، تورم نیروی انسانی و کمبود نیروی انسانی ماهر و متخصص، خرید و واردات ماشین‌آلات دست‌دوم یا عقب‌تر از تکنولوژی روز دنیا، ضعف و سوءمدیریت در واحدهای نساجی و خروج مدیران متخصص از گردونه کار و تولید، عدم استفاده کامل از ظرفیت ماشین‌آلات نصب شده در خطوط تولید، عدم توجه به مقوله تحقیق و توسعه و نوآوری و طراحی در تولید محصولات، وجود سیستم سنتی فروش و عدم وجود نگرش نظام‌مند به بازاریابی، حجم بالای ضایعات، پایین بودن کیفیت محصولات به علت عدم انجام کنترل لازم در مواد اولیه و حسن فرایند تولید و در نتیجه کاهش توان رقابتی با محصولات خارجی، عدم ارتباط مناسب بین مراکز علمی و کارخانجات صنعتی، تخصصی نبودن فعالیت‌ها در اکثر تولیدی‌ها، عدم رعایت ممنوعیت کپی‌برداری طرح در ایران و در نتیجه ســودآور بودن محصولات جعلی... همگی از موانع عمده و چالش‌های پیش رویمان در صنعت نساجی هستند.»
برند‌سازی ضرورتی مغفول مانده
بی‌شک برندهای داخلی می‌توانند با تلاش و آگاهی جایگاه خوبی در بازار داخلی و خارجی داشته باشند، اما این مهم نیاز به شناخت کافی از مخاطبان و تعامل با آنها دارد. برندها نیز باید به تولیدات باکیفیت ادامه دهند، تنوع محصولات را افزایش دهند و در راستای ایجاد آگاهی از توانایی‌های خود در ذهن مخاطبان داخلی و خارجی تلاش کنند.
دکتر احمد روستا، استاد بازاریابی دانشگاه شهید بهشتی می‌گوید: «موفقیت صنعت پربازده نساجی و پوشاک، نیاز به تفکر راهبردی، خلاقیت و حمایت دارد. فعالان داخلی نیاز به خودنمایی بیشتر در حوزه بین‌المللی دارند و اگر فضای رقابتی از آن گرفته شود مانند بسیاری از صنایع به‌روز بودن خود را از دست می‌دهد و تلاش در بهترشدن خود را از دست می‌دهد و کم‌کم رو به افول خواهد بود. حمایت از پیشتازان این حوزه و کمک به رشد روزافزون آنها به چرخیدن چرخه اقتصاد داخلی کمک بسزایی می‌کند.
همچنین باتوجه‌به اینکه ایجاد و توسعه برند یکی از مهم‌ترین عوامل رشد در این صنعت به شمار می‌رود، تحت حمایت قراردادن برندهای موجود و کمک به ایجاد برندهای جدید در صنعت پوشاک، موجبات هموار‌سازی مسیر را برای افزایش صادرات، شهرت و درخشش نام ایران در دنیا فراهم می‌کند.»
وی در ادامه می‌گوید: «کشوری که بیش از 75 میلیون نفر جمعیت دارد و نیمی از آن را قشر جوان تشکیل می‌دهند، می‌تواند یکی از بهترین فرصت‌ها برای پیشرفت هر صنعتی، به‌خصوص صنعت نساجی و پوشاک باشد، به همین دلیل لازم است تولیدکنندگان ایرانی، تنوع‌طلبی و پیروی نسل جوان از مد را در نظر بگیرند تا در صورت ایجاد و تقویت برندهای ملی در این بخش، بازار مصرف آنها تضمین شده و نیازهای داخلی کشور نیز تأمین شود.»
دکتر روستا در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «به‌طورکلی با نگاه اجمالی به بازار پوشاک متوجه می‌شویم فراگیری بازار داخلی از انواع پوشاک وارداتی از کشورهای مختلف و عدم نظارت بر کنترل کیفیت و قیمت پوشاک موجب شده است مصرف‌کنندگان داخلی برای تأمین پوشاک موردنیاز خود دچار مشکل شوند، اما این مشکل خرید وقتی به چشم می‌آید که پوشاک عرضه شده در بازار با برندهای تجاری ناشناخته و با قیمت‌های بالا به دست خریداران می‌رسد و در کنار آن تولیدکنندگان زیر پله‌ای، همان پوشاک را با برچسب‌های مختلفی از برندهای تهیه شده در بازار و به نام پوشاک خارجی به مردم می‌فروشند!»
ماشین‌های فرسوده نیازمند به‌روز شدن
بهزاد رحیمی عضو هیئت رئیسه کمیسیون صنایع و معادن مجلس معتقد است: «هرچند ظرفیت واحدهای تولیدی در حوزه صنعت نساجی می‌تواند نیاز کشور را تأمین کند، اما قاچاق پوشاک و گرانی مواد اولیه موردنیاز تولید، ظرفیت این واحدها را کاهش داده است.»
نماینده مردم سقز و بانه در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه به دلیل افزایش قیمت مواد اولیه، هزینه تمام شده تولید نسبت به گذشته بیشتر شده است، می‌افزاید: «گران تمام شدن قیمت کالای داخلی باعث افزایش قاچاق و عدم رقابت‌پذیری می‌شود، بنابراین وزارت صنعت، معدن و تجارت باید با همکاری سازمان تعزیرات از جولان قاچاقچیان در بازار جلوگیری کند.»
عضو هیئت رئیسه کمیسیون صنایع و معادن مجلس فرسوده بودن ماشین‌آلات صنعت نساجی را یکی دیگر از موانع پیش روی تولیدکنندگان این حوزه دانسته و اضافه می‌کند: «تجهیزات قدیمی موجب افزایش بهای تمام شده تولید شده در نتیجه البسه تولیدی از نظر قیمت توان رقابت با برخی محصولات وارداتی را ندارند.»
این نماینده مردم در مجلس یازدهم ادامه می‌دهد: «هرچند به دلیل وجود نیروهای متخصص و ظرفیت مناسب واحدهای تولیدی صنعت نساجی، نه‌تنها می‌توان نیاز بازار داخل را تأمین کرد، بلکه باید زمینه صادرات و جذب بازارهای همسایه به جهت قرابت فرهنگی را نیز فراهم کرد، اما در حال حاضر محصولات کشورهایی مانند چین و ترکیه، بازار ما را به دست گرفته‌اند.»
حداقل قیمت هر کیلو پنبه تولید داخل
۶۷ هزار و ۵۰۰ تومان
محمدحسین کاویانی مدیرعامل صندوق پنبه نیاز سالیانه صنعت نساجی را ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار تن پنبه اعلام کرده و می‌گوید: «حداقل ۱۰۰ هزار تن نیاز پنبه کشور در سال از طریق واردات تأمین می‌شود.»
کاویانی ادامه می‌دهد: «باتوجه‌به شرایط خشکسالی به‌ویژه در مناطق پنبه‌خیز و عدم دسترسی به آب کافی، تا به حد کافی مزارع آبیاری نشدند که در نهایت عملکرد در حد قابل‌انتظار نیست.»
مدیرعامل صندوق پنبه با اشاره به آفت کرم غوزه که خسارت قابل‌توجهی به مزارع پنبه وارد کرده، بیان می‌کند: «با شیوع آفت کرم غوزه در مزارع پنبه عملکرد نسبت به سال قبل کاهش یافت به‌طوری‌که از ۳۰ هزار تن وش برداشت شده، ۸ هزار تن پنبه محلوج به‌دست‌آمده که ۶ هزار تن آن توسط صنایع نساجی خریداری و حمل شده است.» وی قیمت کنونی خرید هر کیلو وش در استان‌های مختلف بر مبنای کیفیت توسط کارخانجات را ۲۱ تا ۲۸ هزار تومان اعلام کرده و می‌گوید: «هم اکنون پنبه محلوج در استان‌های مختلف
۶۷ هزار و ۵۰۰ تا ۷۴ هزار تومان است.»
این مقام مسئول و تأمین‌کننده مواد اولیه صنعت نساجی با اشاره به اینکه سالیانه ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار تن پنبه موردنیاز صنعت نساجی است، بیان می‌کند: «سالیانه ۵۰ تا ۶۰ هزار تن از الیاف پنبه در داخل تولید شده و حداقل ۱۰۰ هزار تن کسری نیاز کشور باید وارد شود، ازآنجاکه کشورهای همسایه شرایط جوی مشابه ما را دارند، ازاین‌رو در ۶ ماهه دوم سال واردات پنبه بیشتر است.
کشورهای تولیدکننده پنبه به امر تولید، یارانه می‌دهند که همین امر موجب شده قیمت در محدوده ۱۴۰ تا ۲۲۰ سنت باشد و در برخی کشورها به دلیل کاهش یک‌میلیون‌تنی ذخایر جهانی قیمت به ۲.۲ تا ۲.۶۵ دلار رسیده که همین امر می‌تواند بر قیمت پنبه داخل اثر بگذارد. سال گذشته قیمت هر کیلو پنبه داخلی ۲۷ تا ۳۰ هزار تومان بود، درحالی‌که امسال حداقل قیمت ۶۷ هزار و ۵۰۰ تومان است و همواره پیش‌بینی می‌شود که با ورود پنبه‌های خارجی، قیمت کمتر از این نرخ نباشد.»
راهکارهای پیشنهادی
برای رونق صنعت نساجی و پوشاک
با همه این تفاسیر مهم‌ترین راهکار و رهیافت‌های لازم برای حل مسائل و مشکلات مبتلأ به صنایع نساجی و پوشاک برای دست‌اندرکاران به شرح زیر پیشنهاد می‌گردد:
جلوگیری از قاچاق پوشاک، اعطای وام‌های کم‌بهره به تولیدکنندگان، اصلاح ساختار آموزشی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی، ایجاد فضای باز رقابتی برای انواع تولیدات پوشــاک در داخل کشور از سوی دولت، ترغیب سرمایه‌گذاران موفق خارجی به سرمایه‌گذاری در کشور، ایجاد سیستم سایزبندی استاندارد مختص به جامعه ایران، استمهال بدهی‌های بانکی، مالیاتی، بیمه و بخشش جرایم ناشی از تأخیر در انجام تعهدات، تدوین استراتژی صنعت نساجی و پوشاک در کمیته بحران وزارت صنعت، معدن و تجارت و تسهیل زمینه‌های لازم برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، بهبود آموزش مستمر و مرتبط با کار و ایجاد رابطه مناسب با مراکز علمی و دانشگاهی و به‌کارگیری نیروهای متخصص و کارآمد، تسهیل تهیه مواد اولیه مرغوب به‌منظور تولید محصولات باکیفیت مطلوب از طریق حذف تعرفه‌های گمرکی بر سر راه واردات مواد خام و پنبه، جایگزین‌کردن ماشین‌آلات پیشرفته و مدرن به‌جای ماشین‌آلات فرسوده و تطابق این صنعت با استانداردهای بین‌المللی و تکیه بر دانش روز دنیا به‌منظور تحقق هدف کاهش هزینه‌ها، تعامل هرچه بیشتر اتاق‌های بازرگانی و NGOهای نساجی در جهت ارائه اطلاعات مفید برای تولید و صادرات، جلوگیری از ورود بی‌رویه منسوجات قاچاق و واردات پارچه، مجرم تلقی نمودن عرضه‌کنندگان پوشاک قاچاق، کنترل و نظارت صحیح بر تولید محصولات از نظر رعایت کیفیت در سه سطح مواد اولیه، فرایند تولید و محصول نهایی، استفاده هرچه مؤثرتر از سیستم‌های علمی بازاریابی و فروش و بهره‌گیری مناسب از روش‌های مدرن تبلیغات، حمایت و استفاده از تاکتیک تولید تحت برندهای معتبر خارجی، افزایش جوایز صادراتی برای واحدهای صنایع نساجی، اعطای تسهیلات بانکی برای تهیه مواد اولیه و خام، استفاده از منابع صندوق توسعه ملی و نو‌سازی صنایع نساجی و... همگی از جمله راهکارهایی هستند که باید با جدیت به آنها اندیشید و با تکیه و اعمال آنها زمینه رونق این صنعت و اشتغال هزاران جوان را در داخل کشور فراهم آورد.