تلاش برای رفع موانع تولید کالای ایرانـی
گالیا توانگر
اگر ما در تولید، جهش کمّی داشته باشیم، اما جهش کیفی نداشته باشیم، پیش نخواهیم رفت؛ یعنی اگر جهش کیفی وجود نداشته باشد، در بحث مصرف داخلی هم درمی‌مانیم؛ یعنی مصرف‌کننده داخلی وقتی دید که محصول داخلی کیفیت ندارد، به طور طبیعی کشانده می‌شود به سمت محصول خارجی؛ وقتی مصرف‌کننده وجود داشت، واردکننده هم لامحاله و بدون تردید وجود خواهد داشت و دولت هم معلوم نیست بتواند جلوگیری کند. باید کاری کنیم که مصرف‌کننده داخلی قانع بشود به اینکه این کیفیت، کیفیت مطلوبی است. خوشبختانه بسیاری از محصولات ما امروز همین‌جور است؛ یعنی کیفیت تولید داخلی محصولات صنعتی ما در بخش‌های مختلف- که من نمی‌خواهم حالا اسم بخش‌ها را بیاورم، اما می‌دانیم و می‌شناسیم بخش‌های مختلف را- از خارجی بهتر است و درعین‌حال یک مواردی در این کالاها، واردات هست. خب پس بنابراین مسئله جهش در کیفیت هم خیلی مهم است؛ این در مصرف داخلی تأثیر دارد، در مصرف صادراتی هم تأثیر مضاعف دارد؛ یعنی اگر بخواهیم جنس ما در خارج از کشور رقابت‌پذیر باشد، بایستی کیفیت را بالا ببریم و این خیلی موضوع مهمی است. (بیانات
رهبر معظم انقلاب با مجموعه‌های تولیدی ۹۹/2/۱۷).
تشویق آحاد مردم به خرید وطنی و فرهنگ‌‌سازی در این زمینه تنها می‌تواند قدم نخست باشد. برای تحقق اشتیاق به خرید تولید داخل، ضروری است حلقه‌های مفقوده چرخه تولید را ترمیم کنیم. بی‌شک تنها این‌گونه می‌توانیم موجی بیافرینم و محرکی برای چرخه اقتصاد بومی ایجاد کنیم.
خیلی از تولیدکنندگان داخلی نیازمند حمایت‌ها و اعطای تسهیلات شفافی هستند که حقیقتاً به چرخه تولید تزریق شوند، نه اینکه با رانت بازی تسهیلات را دریافت کرده و در سایه عدم نظارت‌ها در خوش‌بینانه‌ترین حالت به کار دلالی بیندازند.
رفع موانع پیشروی جوانانی که خواهان ایجاد کسب‌وکار هستند، ضرورت دیگری است. یکی از بهترین خبرها این روزها این است که به مدد پیگیری دولت جدید طرح تسهیل صدور مجوز کسب‌وکار ارائه شده است. شهریورماه سال جاری بود که نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی، کلیات طرح «تسهیل صدور برخی مجوزهای کسب‌وکار»
را در صحن علنی تصویب کردند که به اذعان بسیاری از نمایندگان، هدف این طرح شکستن انحصار در اعطای مجوزها و حذف هرگونه رانت و امضای طلایی در مسیر شروع کسب‌وکارها است.
سایر حلقه‌های مفقوده چرخه تولید را می‌توان ازاین‌قرار برشمرد: جریان‌‌سازی برای رقابت داخلی بین تولیدکنندگان، برند‌سازی داخلی، تقویت پیوند بین بازار و دانشگاه برای تشکیل اتاق فکر و نیز حمایت از پایان‌نامه‌هایی که معطوف به رفع موانع تولید داخلی هستند، حمایت هر چه بیشتر از تولیدات ابتکاری و بومی و کاربرد، شفاف‌‌سازی در روند اعطای وام به تولیدکنندگان و نظارت بر چرخه تزریق وام موردنظر، ایجاد حس اعتماد برای سرمایه‌گذاری در حوزه تولید داخلی با فرهنگ‌‌سازی، حمایت‌های قانونی و تسهیلاتی و...
لوازم خانگی ایرانی بخرید
محمدحسین اسلامیان، نایب‌رئیس‌اتحادیه فروشندگان لوازم‌خانگی می‌گوید: «چنانچه مردم لوازم‌خانگی ایرانی بخرند به آنها کارت هدیه با مبالغ ۵۰۰ هزار تومان تا دو میلیون تومان داده می‌شود. فروش کالاهای خارجی بیشتر از کالاهای ایرانی است. قیمت کالاهای خارجی تأثیر مستقیمی بر قیمت کالاهای ایرانی گذاشته است.» وی در ادامه می‌گوید: «هزینه تولید آن‌قدر بالاست که تولیدکنندگان توان رقابت با محصولات خارجی را ندارند، چرا که قیمت یک ماشین لباسشویی خارجی ۱۲ میلیون تومان است، قیمت همین کالای ایرانی هم همین قیمت تمام می‌شود، بنابراین مصرف‌کننده ترجیح می‌دهد
به‌جای خرید کالای ایرانی جنس مارک‌دار بخرد.»
اسماعیل محسنی یک شهروند که برای خرید چند قلم اصلی دخترش به بازار لوازم‌خانگی امین‌حضور مراجعه کرده به گزارشگر کیهان می‌گوید: «الان که ماه محرم و صفر را پشت سر گذاشته‌ایم و ایام جشن ربیع‌الاول آغاز شده طبیعتاً تقاضا در بازار بالا رفته است. انتظار می‌رود فروشندگان در مورد فروش مارک‌های داخلی با سنگ‌اندازی و بالابردن نجومی قیمت‌ها خرید داخلی را برای مشتری زهر نکنند.
ما که قشر کارگری هستیم، اساساً وسعمان به خرید مارک‌های خارجی نمی‌رسد، طبیعتاً برای خرید جهیزیه دخترم دنبال مارک‌های داخلی هستم، اما در کمال ناباوری می‌بینم که قیمت کالاهای داخلی کمتر از نمونه مشابه خارجی نیست. مسئولان باید با ایجاد رقابت بین تولیدکنندگان داخلی قیمت‌ها را کاهش دهند.»
سمیه مهری یک خانم خانه‌دار که به دنبال خرید ماشین لباسشویی مارک داخلی است، برایمان می‌گوید: «سه سال پیش یک ماشین لباسشویی مارک داخل به قیمت 5 میلیون تومان خریداری کردم، اما حالا که سایت‌های فروش لوازم‌خانگی را جست‌وجو می‌کنم، می‌بینم همان مدل و همان مارک به مرز 12 میلیون تومان رسیده است!»
رضا سلیمانی شهروند دیگری می‌گوید: «ما به دنبال کالای داخلی هستیم که وسعمان به خرید برسد، وگرنه مشتری با یک سرخوردگی در مقام مقایسه بر می‌آید و می‌گوید؛ حالا که بین قیمت کالای داخلی و خارجی تفاوت قیمت کمی است، چرا کالای بادوام‌تر را نخرم؟ و این‌گونه از طریق کانال‌های قاچاق کالا هم که شده جنس بدون حتی برگه گارانتی را ترجیح می‌دهد.»
فروش کارتن‌های خالی به مبلغ دو میلیون تومان!
خرید و فروش کارتن‌های خالی اجناس خارجی، کسب‌وکار پررونقی شده و گویا از دیوار و خرید و فروش‌های یکی و دوتایی فراتر رفته است. بخش مهم کارتن‌های خالی به بانه می‌رود، محصول ایرانی داخل آن می‌گذارند و با برچسب خارجی به مشتری می‌فروشند.
خود مدیران شرکت‌های داخلی می‌دانند که گاهی نصف محصول تولیدی آنها به بانه می‌رود، برچسب جنس خارجی می‌خورد و به اسم جنس اصل بر می‌گردد به بازار!
علیرضا منصور نژاد یک تولیدکننده داخلی لوازم‌خانگی به گزارشگر کیهان می‌گوید: «این‌گونه حرکت‌ها بخشی‌اش ناشی از آن کلیشه ذهنی همیشگی در ذهن مشتری است که مارک خارجی را به مارک ایرانی ترجیح می‌دهد، چرا که برخی‌ها همچنان خیال می‌کنند در همه کالاها برند خارجی بهتر است، درصورتی‌که انصافاً این‌گونه نیست و باید این کلیشه ذهنی را شکست و ضمناً برندهای موفق داخلی دائماً شناسایی و مورد حمایت و تشویق تبلیغاتی قرار بگیرند.
این حرکت که به انحراف ذهن مشتری از برند داخلی می‌انجامد، سال‌هاست که در بازار پوشاک شاهدش هستیم و حالا به بازار لوازم‌خانگی هم کشانده شده است.»
اکبر صفدریان یک فروشنده لوازم‌خانگی می‌گوید: «از کشورهای حوزه خلیج فارس جنس تقلبی می‌آورند. همان جا با دستگاه لیزر برند قبلی را پاک می‌کنند، برند جدید را می‌نویسند و می‌گذارند داخل این کارتن‌ها و می‌فروشند به من و شما.»
صالحی، فروشنده لوازم‌خانگی خارجی می‌گوید: «برخی همکاران در امین حضور این کارها را انجام می‌دهند، چون آوردن جنس از خارج دردسرش زیاد است. مگر در ایران جنس نیست که برویم از خارج بیاوریم؟»
وی در ادامه می‌گوید «رفتم امین حضور یخچال و ماشین لباسشویی بخرم، فروشنده وقتی فهمید همکاریم پرسید: کالای مونتاژی داریم و اصلی. کدام را می‌خواهی؟! همان جا در خود امین حضور یک‌خانه بود با حیاط خیلی بزرگ، پر از جنس بود با ۱۰۰ تا کارگر. یکی لیزر می‌کرد، یکی لیبل می‌زد، یکی مهر می‌زد. ظرفشویی داشتند با لیزر برند... زده بودند. برشور و لیبل‌ها را هم چاپ می‌کنند و می‌چسبانند. کار این خط تولید با خرید یک کارتن از من و شما که راه نمی‌افتد. عین کارتن برندهای خارجی را چاپ می‌کنند.»
یکی دیگر از فروشندگان می‌گوید: «قبل تحریم‌ها جنس متفرقه از سلیمانیه عراق می‌آمد بانه و سردشت. همان جا لوگو و برچسب را کپی می‌کردند، کارتن هم فراوان بود، چون هنوز جنس اصل در بازار زیاد بود، اما حالا کارتن‌های دست‌دوم خیلی قیمتی شده چون کم هم هست. نصاب وسایل الکتریکی، کارتن را از مردم می‌گیرد، ۵۰۰ هزار تومان به دلال می‌فروشد. دلال هم کارتن رابین یک تا دو میلیون تومان می‌فروشد به همان شرکت‌های تقلبی که جنس ایرانی را به اسم اصل وارد بازار می‌کنند.» حالا خودتان قضاوت کنید، آیا تا این حد دست‌وپا زدن برای خرید کالای خارجی شایسته مشتری داخلی است؟ چرا نباید با ارتقای کیفیت برند داخلی را با افتخار بفروشیم؟ و این میسر نخواهد شد مگر اینکه روراست نکات برتری و ضعف کالایمان را پیش روی مشتری قرار‌داده و هر روز به این بیندیشیم که چطور می‌توانیم رفع نواقص کنیم؟
صنعت لوازم‌خانگی در برزخ انحصار و قاچاق
بازار لوازم خانگی با وجود ممنوعیت واردات محصولات خارجی با چالش‌هایی از جمله افزایش قاچاق و گرانی و انحصار فروشندگان و تولیدکنندگان دست‌وپنجه نرم می‌کند.
در حال حاضر کاسبان بازار امین حضور روزانه عایدی چندانی ندارند و به دلیل تقاضا و استقبال کم مردم از خرید لوازم‌خانگی که از کاهش قدرت خرید آنها و گرانی نشأت می‌گیرد این صنعت در رکود به سر می‌برد؛ برای رفع این مشکل فروشندگان و تمامی شرکت‌ها حاضر شده‌اند با اعطای شرایطی کالاهای خود را به مردم بفروشند.
چندی قبل بود که با اصرار اصناف مرتبط با لوازم‌خانگی رهبر معظم انقلاب ممنوعیت واردات لوازم خانگی را خواستار شدند به همین دلیل وزارت صمت نیز هرگونه واردات محصولات خارجی را ممنوع کرد. با این‌حال بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند باید در کنار توجه به تولید داخل و حمایت حداکثری از آن باید فضای رقابتی بر این بازار حکمفرما شود، چرا که بازار خودرو نیز با ممنوعیت واردات خودرو به‌صورت انحصاری از آن ایران‌خودرو و سایپا شد و آنها بدون ارتقای کیفی محصولات خود هر روز تولیداتشان را بی‌کیفیت‌تر و صدالبته گران‌تر به بازار عرضه کردند. از طرف دیگر افزایش کالاهای تقلبی و قاچاق در بازار لوازم‌خانگی یکی از معضلات این صنعت است هرچند که این کالاها به دلیل اختلاف قیمت با جنس اصلی مشتری‌های خودش را همچنان دارد.
علیرضا دانیالی رئیس‌انجمن لوازم‌خانگی می‌گوید: «در حال حاضر بیش از 40 درصد بازار لوازم‌خانگی در اختیار کالاهای وارداتی قاچاق است که عمدتاً از مبادی رسمی و مناطق آزاد و برخی نیز به‌صورت پیله‌وری وارد کشور می‌شود.»
یکی از مهم‌ترین برنامه‌ها افزایش 6 برابری تولید لوازم‌خانگی بزرگ است به‌طوری‌که میزان تولید این لوازم در سال گذشته حدود ۳۹۹ هزار دستگاه بوده، ولی وزیر صمت از تولید دو میلیون و چهارصد هزار دستگاهی این محصولات در سال 1404 به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین برنامه‌هایش نام می‌برد که با توجه به ممنوعیت رسمی واردات لوازم خانگی باید محقق شود. تولیدکنندگان داخلی می‌گویند:
«این ممنوعیت واردات محصولات خارجی باید 5 سال ادامه داشته باشد تا شاهد صادرات و تحول عظیم در این صنعت باشیم. از طرف دیگر به دلیل همین تفاوت قیمت و کیفیت محصولات داخلی نسبت به برندهای خارجی و کاهش نرخ ارز باید جلو روند قاچاق را هم گرفت.»
سقوط آزاد تقاضای لوازم‌خانگی
اکبر پازوکی رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم‌خانگی می‌گوید: «با وجود کاهش ۷۰ تا ۸۰ درصدی فروش در بازار لوازم‌خانگی، قیمت‌ها در این بازار کماکان در حال پیشروی است.» درحالی‌که فعالان بازار لوازم‌خانگی از رکود سنگینی در این بازار خبر داده و کاهش هفتاد تا هشتاد درصدی خرید و فروش
را در دو سال اخیر مورد استناد قرار می‌دهند، اما رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم‌خانگی از تأسیس چهارصد فروشگاه جدید تنها در یک سال و نیم اخیر در این صنف خبر می‌دهد.
رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم‌خانگی درخصوص دلایل افزایش تعداد فروشگاه‌های لوازم‌خانگی در دوره رکود توضیح می‌دهد: «به‌هرحال برخی تصور می‌کنند با توجه به قیمت لوازم‌خانگی، فعالیت در این صنف پرسود است، از سوی دیگر افراد وقتی از یافتن شغل ناامید می‌شوند با اجاره مغازه‌ای در صدد برمی‌آیند که فعالیت اقتصادی کنند و در صنف لوازم‌خانگی خلاف سایر صنف‌ها ما با افزایش تعداد فروشگاه‌ها رو‌به‌رو بودیم.» وی درباره وضعیت کارخانه‌ها می‌گوید: «واحدهای تولیدی در این دوره تعدیل نیرو نکرده‌اند، چرا که به ظرفیت تولید خود نرسیده‌اند، بلکه در این بین نیروی تازه نیز جذب کرده‌اند.»
رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم‌خانگی در پاسخ به این سؤال که دلیل رشد قیمت‌ها با وجود کاهش تقاضا در بازار چیست؟ می‌گوید: «افزایش قیمت مواد اولیه و تورم موجود در اقتصاد زمینه را برای رشد قیمت مهیا می‌کند. در عین‌حال گرانی کالا نیز سبب شده است بخشی دیگر از متقاضیان از بازار خارج شوند.»
پازوکی در ادامه می‌افزاید: «دو عامل همیشه سبب رشد تقاضا در بازار لوازم‌خانگی می‌شود، اول زمانی که تعداد ازدواج‌ها افزایش یابد و دوم وقتی ساخت‌وساز مسکن رونق گیرد، تقاضا به بازار لوازم‌خانگی باز خواهد گشت.»
وی تاکید می‌کند: «البته مؤلفه قیمت و قدرت خرید نیز بسیار مهم است. با وجود کاهش ۷۰ تا ۸۰ درصدی فروش در بازار لوازم‌خانگی، قیمت‌ها در این بازار کماکان در حال پیشروی است و دلیل آن چیزی نیست به غیر از قیمت بالای مواد اولیه؛ در ضمن تولیدکننده باید با هزار بدبختی ارز تهیه کند و سپس آن را به کشورهایی بفرستد که از آنها مواد اولیه خریده است».