تحقق دولت الکترونیک و اقتصاد دیجیتال در گرو شــبکه ملی اطلاعات
واقعیت این است که ما طی سال‌های گذشته با نوعی رهاشدگی در حوزه فضای مجازی مواجه بوده‌ایم. ما با مدیرانی مواجه بوده‌ایم که گسترش پهنای باند و توسعه دسترسی روستائیان کشور به اینترنت را تحت عنوان راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات فاکتور می‌کردند و خودشان هم ابداً به این وضعیت خنده‌شان نمی‌گرفت. چنان‌که معناکردن اقتصاد مقاومتی به‌عنوان ارتباط با غرب در نظرشان خنده‌دار نبود و از کربلا هم درس مذاکره گرفتن، چیزی از اعتمادبه‌نفس آنها کم نکرد. همه اینها اما خساراتی بر ما وارد آورد که واقعی بود! چندین بار لو رفتن اطلاعات کاربران ایرانی فعال در پلتفرم‌های ارتباطی بیگانه، حملات سایبری متعدد به پایگاه‌های داده‌های حساس کشور و عوارض فرهنگی و امنیتی رهاشدگی فضای مجازی، تنها بخشی از خسارات آشکار حاکمیت رهاشدگی در این فضا بوده است.
وزیر جدید ارتباطات اما معتقد است باید به این وضعیت پایان داد. زارع‌پور در جریان حضور در صحن علنی مجلس برای کسب رأی اعتماد گفته بود: «مردم در فضای مجازی نگران کودکان و نوجوانان خود هستند. من در کمیسیون‌های تخصصی برگزارشده اعلام کردم در همان کشورهایی که این فناوری تولید شده، ابزارهایی برای مدیریت کودکان در فضای مجازی توسط خانواده‌هایشان پیش‌بینی شده است. این در حالی است که ما مردم را بی‌پناه در فضای مجازی گذاشتیم. در صورتی که به‌عنوان وزیر ارتباطات رأی بیاورم، حتماً مسئله و نگرانی را برای خانواده‌ها حل خواهم کرد. ما در دوره تحولی وزارت ارتباطات، کاربران را جزئی از تصمیمات خود می‌دانیم و دغدغه‌های آنها برای ما دغدغه خواهد بود. بحث حفاظت از داده‌ها و حریم خصوصی مردم در این فضا بسیار مهم است. چرا باید یک پلتفرم خارجی اکانت میلیون‌ها ایرانی را با مشکل روبه‌رو کند، این مسئله را سامان خواهیم داد.»
لزوم ارائه برنامه زمان‌بندی برای وعده‌ها
عملیاتی شدن این‌همه اما در گرو راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات است. امری که زارع‌پور قول راه‌اندازی کامل آن را تا افق 1404 به نمایندگان مجلس داده است.
وزیر جدید ارتباطات در بخشی دیگر از سخنان خود طی جلسه رأی اعتماد در همین زمینه می‌گوید: «در محضر نمایندگان می‌گویم که در سقف زمانی
۴ سال شبکه ملی اطلاعات را بر اساس مصوبه شورای‌عالی فضای مجازی که بعد از ۱۰ سال، سال گذشته تازه تکلیف دستگاه‌ها در آن مشخص شده را به سرانجام خواهیم رساند. من به‌عنوان یک متخصص شبکه‌های کامپیوتری می‌گویم راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات از افتخارات کشورها است و به‌هیچ‌وجه به معنای قطع دسترسی به شبکه جهانی اینترنت نیست. مسئله این است که چرا برای ارسال یک پیغام، بسته‌های اطلاعاتی مربوط به این پیغام باید از کشور خارج شود و به کشورهای آلمان و آمریکا برود و دوباره این مسیر را طی کند و به دست مخاطب برسد؟ با این کار هم هزینه پهنای باند بین‌الملل بدهیم هم امنیت‌مان به مخاطره می‌افتد و نیز استقلالمان دچار خدشه می‌شود. اگر روزی اتفاقی رخ دهد و اینترنت قطع شود کل خدمات داخلی کشور از کار می‌افتد، این به‌هیچ‌وجه منطقی نیست.» عملیاتی شدن این مهم اما پیگیری مجدانه مجلس را می‌طلبد.
غلامرضا منتظری عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در همین زمینه به گزارشگر کیهان می‌گوید: «راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات باید سرلوحه کار وزیر ارتباطات باشد و برای این کار باید تقویم زمانی مشخص و قابل ارزیابی تعیین شود. اشکالی که ما در کشور داریم، این است که معمولاً کار را شروع می‌کنیم ولی خط پایان را تعیین نمی‌کنیم که تا کی باید به آن برسیم؟ لذا دولت‌ها یکی پس از دیگری سپری می‌شود ولی بعضاً یک اولویت ملی که مورد تاکید مکرر رهبر معظم انقلاب هم هست، به هیچ سرانجام مشخصی نمی‌رسد.» این نماینده مجلس با اشاره به پراکندگی موجود در حوزه مدیریت فضای مجازی، می‌افزاید: «متأسفانه در حال حاضر یک مسئول مستقیم پاسخگو در حوزه فضای مجازی نداریم لذا هر مسئله‌ای مطرح می‌شود هر فرد سعی می‌کند بگوید این سهم من نبود و آن دیگری وظیفه‌اش را انجام نداده است. با این روش نمی‌شود به جایی رسید.»
این نماینده مجلس با بیان اینکه در دوران دفاع مقدس اگر قرارگاه عملیاتی متمرکز نداشتیم، موفقیتی در کار نبود، می‌گوید: «اکنون هم اگر بپذیریم میدان جنگ به فضای مجازی منتقل شده است، به اهمیت ایجاد قرارگاه واحد پی می‌بریم. به نظرم باید مرکز ارزشمندی که در حوزه فضای مجازی در کشور شکل‌گرفته است، با همکاری وزارت ارتباطات به یک قرارگاه راهبردی تبدیل شود؛ لذا تلاش برای شکل‌گیری یک قرارگاه منسجم و هماهنگی وزارت ارتباطات با مرکز ملی فضای مجازی، حتماً از اولویت‌های وزارت ارتباطات در دوره جدید خواهد بود. ما باید نقشه راه جزئی و دقیق فضای مجازی را تعریف و سهم و نقش هر یک از سازمان‌ها و دستگاه‌ها را معین کنیم. مهم‌تر اینکه بر اساس مقاطع زمانی مختلف، از روند پیشرفت کارها ارزیابی شکل بگیرد. اگر این قرارگاه مرکزی شکل بگیرد، چرایی توقف‌ها، شکست‌ها و تاخر مشخص می‌شود.»
گلوگاه دولت الکترونیک و اقتصاد دیجیتال
عملیاتی شدن دولت الکترونیک، یکی دیگر از گلوگاه‌هایی است که تحقق آن، منوط به راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات است، چرا که قراردادن انبوه داده‌های ملی در حوزه‌های مختلف سیاسی، جمعیتی، زیست‌محیطی، کشاورزی، بهداشتی و صدها حوزه دیگر بر بستر شبکه اینترنت بین‌الملل، حتماً اقدامی عاقلانه نیست و با اصول اولیه پدافند غیرعامل در تضاد است. جنگ سایبری به‌عنوان نسل جدید جنگ‌ها، تهدیدی واقعی برای منافع ملی همه کشورها در ابعاد مختلف تلقی می‌شود و طی سال‌های گذشته ما مکرر با آن مواجه بوده‌ایم. لزوم توسعه اقتصاد دیجیتال به‌عنوان یکی دیگر از اولویت‌های مهم وزارت ارتباطات طی سال‌های پیش‌رو نیز در گرو عملیاتی شدن شبکه ملی اطلاعات است. در شرایطی که با گسترش همه‌گیری کرونا، سهم اقتصاد دیجیتال در اقتصاد جهان رشدی عجیب داشته است، ما اگر می‌خواهیم با تحریم اقتصادی مبارزه کنیم، بی‌توجه به این حوزه مهم، کاری از پیش نخواهیم برد.
به گزارش تسنیم، روزنامه نیویورک‌تایمز در سال ۲۰۱۲ طی گزارشی اشاره کرده بود دنیا در آستانه «انفجاری بزرگ» است. منظور از این انفجار بزرگ، رشد سهم اقتصاد دیجیتال از اقتصاد جهانی بود. در این مطلب پیش‌بینی شده بود تا پایان سال ۲۰۳۰، نیمی از اقتصاد جهان در چنگال اقتصاد دیجیتال خواهد بود. اما اوضاع مطابق پیش‌بینی‌ها پیش نرفت. با شروع همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۱۹ گرایش مردم به استفاده از اینترنت بیش از گذشته رشد کرد. نیویورک‌تایمز این بار در گزارش دیگری به این مسئله پرداخت و سهم ۵۰ درصدی اقتصاد دیجیتال از تولید جهانی را برای سال ۲۰۲۵ پیش‌بینی کرد. طبق «گزارش توسعه اینترنت در چین ۲۰۲۰» در سال گذشته، اقتصاد دیجیتال چین به ۳۹.۲ تریلیون یوان (۶ تریلیون دلار) رسیده که ۳۸.۶ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد. بر اساس این گزارش، پنج کشور چین، ایالات متحده، آلمان، انگلستان و سنگاپور در رتبه‌بندی کلی در صدر قرار گرفته‌اند.
دولت چین همچنین اعلام کرده است در جریان چهاردهمین برنامه پنج‌ساله توسعه اقتصادی در چین که در فاصله سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ میلادی خواهد بود، توسعه فرصت‌های اقتصاد دیجیتال اهمیت زیادی دارد. در این بازه زمانی دولت موظف است تا سرمایه‌گذاری در شبکه‌های ۵G را افزایش دهد و کل سیستم صنعتی کشور را وارد دنیای دیجیتال کند. این در حالی است که سهم اقتصاد دیجیتال ایران از تولید ناخالص داخلی، عددی بین 6 الی 7 درصد اعلام شده است. با کنار هم قرار دادن مجموعه قطعات این پازل، می‌توان به نتایج مهم و روشنی دست یافت. از آن جمله اینکه، اعمال مدیریت بر فضای مجازی، ارتباط مستقیمی با عملیاتی شدن
شبکه ملی اطلاعات دارد. توسعه اقتصاد دیجیتال و دولت الکترونیک نیز در گرو همین امر مهم است. ما در همین شرایط اما افتخار می‌کنیم که فضای مجازی را ول کرده‌ایم؛ این را رهبر معظم انقلاب در سخنرانی نوروزی ابتدای سال جاری فرمودند.
افتخار می‌کنیم
که فضای مجازی را ول کردیم!
معظم‌له با اشاره به اینکه دشمنان از فضای مجازی حداکثر استفاده را می‌کنند، تاکید کردند: «متأسفانه در فضای مجازی کشور ما آن رعایت‌های لازم با وجود آن‌همه تأکیدی که داشته‌ام، صورت نمی‌گیرد و در یک جهاتی واقعاً «ول» است. باید کسانی که مسئول هستند حواسشان باشد. همه دنیا و همه کشورهای دنیا روی فضای مجازی خودشان دارند اعمال مدیریت می‌کنند. اما ما افتخار می‌کنیم به اینکه فضای مجازی را «ول» کردیم. این افتخار ندارد. این به هیچ‌وجه افتخار ندارد؛ فضای مجازی را باید مدیریت کرد.» پیش از آن و در شهریورماه 99 نیز رهبر انقلاب صراحتاً در جریان دیدار تصویری با هیئت دولت از اجرایی نشدن شبکه ملی اطلاعات گلایه کرده و گفته بودند: «خب الان شبکه ملی اطلاعات اجزایی دارد، این اجزا باید در زمان‌بندی‌های مشخص تحقق پیدا کند؛ آدم می‌بیند که تحقق پیدا نمی‌کند، از زمان‌بندی‌ها عقب هستند؛ یا سیاست‌های اصولی‌ای در زمینه پهنای باند وجود دارد که مکرر ابلاغ شده، خب این سیاست‌ها باید رعایت بشود و اینها مورد درخواست و تأکید مؤکد اینجانب است.»
مهم‌ترین دستور کار وزارت ارتباطات
بر این اساس، ایجاد توانایی اعمال مدیریت
بر فضای مجازی را به‌نوعی می‌توان مهم‌ترین دستور کار وزارت ارتباطات طی چهار سال پیش‌رو دانست. این مسئله وقتی اهمیت بیشتر می‌یابد که بدانیم در نظر
رهبر حکیم انقلاب، فضای مجازی به‌اندازه کلیت انقلاب اسلامی اهمیت دارد.
حجت‌الاسلام دکتر شهریاری از اعضای حقیقی شورای عالی فضای مجازی در همین زمینه به پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر رهبر معظم انقلاب می‌گوید: «رهبر انقلاب
فرمودند این حوزه به‌اندازه انقلاب اسلامی اهمیت دارد. ایشان در مقام تشبیه فرمودند که این فضا مثل یک رودخانه پر از آب و خروشان است که می‌آید و دائماً هم بر آب آن افزوده و خروشان‌تر می‌شود. اگر ما برای این رودخانه تدبیر کنیم و برنامه داشته باشیم؛ زهکشی کنیم و هدایت کنیم این رودخانه را تا به سد بریزد، می‌شود فرصت. اگر رهایش کنیم و برنامه‌ای برای آن نداشته باشیم، می‌شود یک تهدید.»
بر این اساس، سخنان رهبر انقلاب در این زمینه، به حال خود رها نکردن ظرفیت فضای مجازی است.
تغییر مدیریت وزارت ارتباطات می‌تواند نویدبخش تغییر در این فضا باشد، لزوم تعیین زمان‌بندی مشخص برای اجرای وعده‌ها اما مهم‌ترین اقدامی است که مجلس باید در این زمینه از دولت خواسته باشد.
هماهنگی شورای‌عالی فضای مجازی و دیگر دستگاه‌های مرتبط در این حوزه با یکدیگر نیز اگر اهمیتی کمتر از برنامه زمان‌بندی نداشته باشد، کمتر نخواهد بود. ما طی سال‌های گذشته معضلات متعددی در این زمینه داشته‌ایم که باید رفع و رجوع شود. دولت سابق متأسفانه اساساً اعتقادی به راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات نداشت و بر همین اساس، جدای از شورای عالی فضای مجازی و دیگر نهادهای مرتبط با این حوزه، راه خودش را می‌رفت.
در دولت جدید اما طبعاً اگر به دنبال تحول در فضای مجازی هستیم، این رویه باید تغییر کند.
غلامرضا منتظری عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در همین زمینه به گزارشگر کیهان می‌گوید: «در نشستی که با وزیر قبلی ارتباطات داشتیم، درباره شبکه ملی اطلاعات از ایشان سؤال کردم، دیدم که متأسفانه به این مسئله باور نداشتند و نگاه به داخل و تکیه بر ظرفیت‌های داخلی کشور در اولویت ایشان نبود.
ایشان می‌گفت در خیلی از استان‌ها این مشکل را حل کرده‌ایم!»