عراق به کدام سو می‌رود؟(یادداشت روز)
روز یکشنبه گذشته یعنی 18 مهر 1400 سرانجام پس از چند دور تاخیر، انتخابات مهم و تعیین‌کننده پارلمانی عراق برگزار و نتایج اولیه آن حدود 24 ساعت بعد اعلام شد. طبق آخرین گزارش‌هایی که از این کشور می‌رسد، میزان مشارکت در این انتخابات ضعیف بوده (41 درصد) و کار شمارش آراء ادامه دارد و اعلام نتایج قطعی تا پایان ماه جاری شمسی یعنی 30 مهر به طول می‌انجامد. تا دیروز و لحظه تنظیم این یادداشت و بر اساس اعلام کمیساریای عالی مستقل انتخابات عراق، جریان شیعی صدر 70 کرسی، ائتلاف سنی تقدم ۳۸ کرسی، ائتلاف دولت القانون 40 کرسی، ائتلاف الفتح 20 کرسی، جنبش امتداد 12 کرسی، جریان حکمت ملی ۲ کرسی و حزب دموکرات کردستان عراق 34 کرسی را به دست آورده‌اند و ممکن است هرچه جلوتر می‌رویم در تعداد کرسی‌ها، تغییراتی صورت گیرد.
طی دو روز گذشته خبر‌های زیادِ رسمی و غیررسمی از نارضایتی شماری از جریان‌های سیاسی عراق از نتایج اعلامی منتشر شده و برخی چهره‌های سیاسی نیز از وقوع «تقلب» و «دستکاری در نتایج» گله کرده‌اند. در برخی شهرها تجمعات اعتراضی صورت گرفته و مقامات مسئول عراق، اطمینان داده‌اند که، به همه شکایات و اعتراض‌ها رسیدگی کنند. علاوه بر این موارد، دلیل دیگری که این انتخابات را «مهم»، «حساس» و «متفاوت» کرده، و از همین رو تمام جریان‌های سیاسی عراق حتما به آن توجه دارند، گره خوردن مسئله ادامه حضور آمریکا در این کشور به سرنوشت و نتیجه این انتخابات است. دقیقاً به همین دلیل، سرنوشت این انتخابات برای آمریکایی‌ها هم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. نمایندگان پارلمان عراق پس از ترور ناجوانمردانه سردار بزرگ سلیمانی و همرزم بزرگوارش ابومهدی المهندس، با اکثریت قاطع رای به اخراج آمریکایی‌ها دادند و آمریکا طی دو سالی که از استعفای «عادل عبدالمهدی»، نخست‌وزیر وقت عراق و روی کار آمدن نخست‌وزیر غربگرا و دولت موقت عراق گذشته، دست به هر کاری زده تا از اخراجش جلوگیری کند.
لذا آنها به‌خاطر ایران هم که شده، تحولات این روزهای عراق را با دقت رصد می‌کنند و نمی‌توانند نسبت به آن بی‌تفاوت باشند. موضوعی که روز دوشنبه گذشته روزنامه آمریکایی «وال‌استریت ژورنال» این‌طور به آن پرداخت: «رأی عراقی‌ها در انتخابات پارلمانی که دیروز برگزار شد، احتمالا سرنوشت و آینده نیروهای آمریکایی را که هنوز در عراق مستقر هستند، تعیین می‌کند. نتایج این انتخابات، نحوه برخورد بغداد با درگیری ژئوپلیتیک بین واشنگتن و تهران را نیز مشخص خواهد کرد.»
این تحولات، فضای اجتماعی پس از انتخابات و حتی نتیجه انتخابات، به همان دلایلی که برای آمریکایی‌ها مهم است، برای رژیم صهیونیستی نیز دارای اهمیت ویژه‌ای است. دیروز یکی از رسانه‌های رسمی رژیم صهیونیستی با اشاره به تحولات پساانتخاباتی این کشور و استقبال از مواضع عجیب مقتدی صدر! نوشت: «عراق در مسیر درستی قرار گرفته است.»!
اما انتخابات عراق چرا پیچیده شد؟ عراق به کدام سو می‌رود؟ میزان مشارکت در انتخابات چرا پایین آمد؟ بخشی از این پیچیدگی، ریشه در دل تاریخ دارد. وضعیت اقتصادی بدی که مردم این کشور در آن قرار دارند در کنار متعدد بودن بازیگران خارجی صحنه سیاسی این کشور نیز از جمله دلایل پیچیده شدن وضعیت در عراق و مشارکت ضعیف در انتخابات آن است. کارشناسان اتفاق نظر دارند وضعیت اقتصادی و امنیتی حاکم بر این کشور در میزان مشارکت ضعیف موثر بوده و مردمی که سال‌ها بخش‌های زیادی از کشورشان در اشغال تروریست‌های آدمخوار بوده، و با ترس و وحشت و سختی زندگی کرده‌اند، بیش از این نمی‌توانند ناکامی‌ها را تحمل کنند. ده‌ها سال قبل از داعش، دیکتاتورها بر این کشور حکومت می‌کردند، دیکتاتورهایی که با کودتا قدرت را قبضه کرده و تمام امور سیاسی و اقتصادی کشور را، نه در راستای تامین منافع ملی که در راستای تامین منافع شخصی و تامین و تقویت قدرت هزینه کرده‌اند. از زمان سقوط صدام نیز این کشور با اشغال آمریکایی‌ها روبه‌روست. طبیعی است چنین کشوری با بحران‌های پیچیده و مشکلات عدیده اقتصادی و امنیتی درگیر باشد و باز هم طبیعی است، مردمانش، به هر شکلی که شده، این نارضایتی را نشان دهند.
«چارلز کورزمن»، اندیشمند آمریکایی که در حوزه «جامعه‌شناسی انقلاب» اثرات خواندنی از خود بجا گذاشته، پیچیدگی‌های موجود در بطن جامعه به‌ویژه در شرایط غیرعادی و حساس را، در تحلیل اوضاع آن جامعه، برجسته و مهم می‌داند. وقتی کشوری شرایطی مثل شرایط امروز عراق را دارد و هر روز در گوشه‌ای از آن، تجمع، انفجار و تیراندازی و کشتار صورت می‌گیرد، اوضاع اقتصادی مطلوبی ندارد و... یعنی شرایط عادی نیست و پیچیده است. تحلیل چنین جامعه‌ای نیز پیچیده و به قول «کورزمن» پیش‌بینی تحولات آینده آن نیز سخت است. شاید پاسخ دادن به این سؤال که «عراق به کدام سو می‌رود؟» به دلیل همین پیچیدگی‌ها، دشوار باشد اما چند موضوع خیلی شفاف و روشن است. ادامه حضور اشغالگران آمریکایی در این کشور، وضعیت عراق را وخیم‌تر خواهد کرد. چرا؟ بخوانید:
یک مورد- فقط یک مورد نشان دهید- آمریکا کشوری را به هر نامی اشغال کرده و آن کشور، سرنوشت وخیمی پیدا نکرده باشد. نزدیک‌ترین مثال برای این ادعا، وضعیت امروز افغانستان است. آمریکایی‌ها آیا غیر از این بود که اعلام کردند، برای بهبود شرایط این کشور و مبارزه با تروریسم (طالبان) وارد افغانستان شده‌اند؟! غیر از این است که، پس از 20 سال اشغالگری، همان شبه‌نظامیانی که می‌گفتند برای نبرد با آنها وارد افغانستان شده‌اند بر این کشور مسلط شده‌اند؟!
به‌دلیل همان پیچیدگی‌هایی که بالا اشاره کردیم، پیش‌بینی تحولات آتی عراق کمی دشوار است اما پیش‌بینی وضعیت این کشور در صورت ادامه حضور اشغالگران آمریکایی، کار سختی نیست: «ادامه وضع موجود»، خوش‌بینانه‌ترین پیش‌بینی است که ادامه اشغالگری برای مردم عراق را به‌دنبال خواهد داشت. اینکه چه جریانی در عراق روی کار بیاید به هیچ‌کس جز خود عراقی‌ها مربوط نیست اما باید متوجه بود که گاهی، یک انتخاب غلط می‌تواند، تبعات جبران‌ناپذیری داشته باشد. حذف عامل وضع نامطلوب، مهم‌ترین راه برای بهبود آن وضع است و ادامه اختلافات و چنددستگی‌ها نیز، مهم‌ترین مانع برای حذف این عنصر نامطلوب از عراق است.
جعفر بلوری