سازمان همکاری‌های شانگهای دروازه‌ای به نظم نوین جهانی
عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای فرصت‌های بسیاری را (به‌خصوص در بلندمدت) برای کشورمان در پی خواهد داشت که با برنامه‌ریزی و تحرک بیشتر در حوزه‌های مختلف سیاسی، امنیتی و حتی اقتصادی می‌توان ظرفیت‌های بالقوه این رویداد را به فعلیت رساند.
جمهوری اسلامی ایران قبل از این به‌عنوان عضو ناظر در سازمان همکاری شانگهای حضور داشت و در بیست و یکمین
اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای (که در اواخر شهریور برگزار شد) به عضویت کامل این سازمان درآمد. این اتفاق مهم از لحظه تصویب بازتاب‌های داخلی و خارجی زیادی در پی داشت که این واکنش‌ها و تحلیل‌ها همچنان ادامه دارد.
واکنش‌های داخلی و خارجی
آیت‌الله دکتر ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران ابراز امیدواری می‌کند؛ سازمان شانگهای در ادامه، مسیر بالنده خود را که موفق شده در مدت کوتاه جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی ممتازی را کسب کند، تداوم بخشد.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان نیز در توئیتی تصریح می‌کند: «عضویت راهبردی جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای تأثیر مهمی بر روند همکاری‌های همه‌جانبه ایران در راستای سیاست همسایگی و آسیا محور دارد.»
شبکه بلومبرگ می‌نویسد: «عضویت ایران در این باشگاه روبه‌رشد اوراسیایی که هدایت آن بر عهده چین و روسیه است به تهران برای رفع تحریم‌های آمریکا کمک خواهد کرد.»
نشریه نیکِی آسیا هم با اشاره به تلاش چندساله ایران برای به‌دست‌آوردن عضویت دائم در سازمان شانگهای می‌نویسد: «اکنون این عضویت نفوذ جمهوری اسلامی در منطقه آسیای میانه، به‌ویژه همسایه‌اش افغانستان را افزایش خواهد داد.»
همچنین خبرگزاری آناتولی در این باره گزارش می‌دهد: «ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در سخنرانی خود در دوشنبه (پایتخت تاجیکستان)
که به‌صورت ویدئوکنفرانس انجام شد، تاکید کرد
که ایران نقش مهمی در منطقه ما ایفا می‌کند و از نزدیک با سازمان شانگهای همکاری دارد.»
شبکه فرانس ٢٤ در این باره می‌گوید: «جمهوری اسلامی ایران با استقبال از عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای، آن را چرخشی به سمت شرق برای دسترسی به بازارهای جهانی و مقابله با تحریم‌های سخت غرب می‌بیند. عضویت دائم ایران با کمک روسیه و چین انجام گرفت، چراکه آنها انتظار دارند مذاکرات هسته‌ای با تهران برای احیای برجام به نتیجه برسد. عضویت ایران در سازمان شانگهای و رفع تحریم‌های این کشور فرصتی برای سرمایه‌گذاری در ایران ایجاد می‌کند.»
به گفته کارشناسان، پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای مزایای فراوانی را برای ایران خواهد داشت. در همین باره مهدی صفری، سفیر سابق ایران در چین می‌گوید: «با عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای غرب خواهد فهمید که در صورت تحریم، فضا برای ایران بسته نخواهد شد و دنیا بسیار وسیع است و می‌شود مسائل را از زاویه‌های دیگر توسعه داد.»
او ادامه می‌دهد: «پس از عضویت دائم ایران در شانگهای، کشورهای غربی برای ایجاد بالانس، تسهیلاتی خواهند داد و در زمینه‌های تجاری و اقتصادی، زمینه‌های همکاری با ایران را باز خواهند کرد.»
همچنین پروفسور ویلیام بیمن استاد دانشگاه مینه‌سوتای آمریکا می‌گوید: «در صورت عضویت دائمی ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای، بسیاری از تحریم‌های یک‌جانبه غرب، قدرت فعلی و اولیه خود را از دست خواهند داد. عضویت دائم ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای نقطه آشکارساز ریل‌گذاری اقتصادی ایران در عرصه روابط بین‌الملل است.»
اصغر ابراهیمی اصل، معاون اسبق وزارت نفت نیز در این رابطه معتقد است: «ایران در حوزه نفت و گاز رتبه اول دنیاست و با عضویت در این اتحادیه‌ها می‌تواند یک تضمین امنیت انرژی برای بلوک‌هایی که از حجم تجارت بالایی برخوردار هستند، باشد و دنیا را از تک‌بعدی خارج کند؛ ضمن اینکه می‌تواند منجر به برچیده شدن زمینه‌های جنگ، ظلم، تبعیض و اعمال تحریم‌ها شود.»
او می‌افزاید: «پیوستن رسمی ما به اجلاس شانگهای و در قدم بعدی اتحادیه بریکس می‌تواند موازنه تک‌بعدی جهان در قرن ۲۱ را تغییر دهد.»
شعیب بهمن پژوهشگر مسائل اوراسیا نیز می‌گوید: «در حال حاضر با تغییر دولت نوع نگاه ایران به رابطه با چین و هم نوع نگاه چینی‌ها به ایران نسبت به گذشته متفاوت شده که از این‌رو می‌توان انتظار داشت که عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای یک گام جدی برای اجرایی‌شدن توافقات ۲۵ ساله ایران و چین باشد.»
نگاهی به واکنش‌های کاربران فضای مجازی
مسئولان، شخصیت‌های سیاسی و کاربران شبکه‌های اجتماعی نیز در واکنش به خبر عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای پیام‌هایی در فضای مجازی منتشر کردند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.
سید محمد حسینی: امروز ج.ا.ا رسماً عضو دائم و اصلی سازمان شانگهای شد، درحالی‌که تاکنون صرفاً عضو ناظر بود. عضویت در سازمانی با حضور قدرت‌های بزرگ اقتصادی جهان مثل چین و هند، مزایای فراوان اقتصادی، تجاری، حمل‌ونقل، ترانزیت، امنیتی و حتی فرهنگی برای ایران خواهد داشت.
عبدالله گنجی: عضویت دایم ایران در پیمان شانگهای نقطه عطف در ایجاد تعادل و توازن در روابط آسیا با غرب است. از ظرفیت‌های به وجود آمده در حوزه اقتصاد و امنیت باید حداکثر استفاده را نمود.
سید نظام موسوی: ایران به‌عنوان عضو رسمی اجلاس شانگهای پذیرفته شد. حالا در کنار روسیه، چین و هند، جمهوری اسلامی ایران ضلع چهارم «مربع قدرت شرق» را شکل می‌دهد. وارد نظم نوینی در قرن ۲۱ شده‌ایم که از منظر اقتصادی و سیاسی، مربع قدرت شرق، اثرگذارترین بازیگر این نظم جدید است.
سید محسن دهنوی: با پذیرش ایران به‌عنوان عضو رسمی سازمان همکاری شانگهای، سیاست خارجی ما وارد افق‌های روشن‌تری شد. همکاری با همسایگان و شرکای آسیایی باید رکن دکترین سیاست خارجی دولت سیزدهم باشد. اقتصاد مقاومتی علاوه بر آن‌که درون‌زا است، برای شکستن تحریم‌ها با اقتصادهای جهانی نیز تعامل دارد.
مصطفی قمری وفا: آمریکا دوباره باخت! اعلام عضویت دائمی ایران اسلامی در پیمان اقتصادی و امنیتی شانگهای، شاخص‌های قدرت‌آفرینی این سازمان 25 ساله آسیایی را افزایش می‌دهد. ایران، حلقه اتصال شرق به غرب و شمال به جنوب آسیاست.
حسن پهلوان: ایران امروز عضو دائم شانگهای شد روسیاهی‌اش بمونه به اون اصلاح‌طلبایی که قبلاً می‌گفتن باید به FATF بپیوندیم تا بتونیم عضو بشیم، چه فرصت‌هایی که در این 8 سال با این ادعای بیهوده از دست رفت هر چه زمان می‌گذره خیانت‌های این جماعت بیشتر آشکار خواهد شد.
رضا رضوی: بعد از ۸ سال یأس و ناامیدی و سرافکندگی در حوزه روابط خارجی‌ای که روحانی داشت، عضویت دائمی ایران در سازمان همکاری شانگهای رو میتونیم به عنوان اولین پیروزی دیپلماتیک ایران بعد از روحانی بی‌کفایت، بدونیم و منتظر گشایش‌های مثبت کشور باشیم.
پیشینه سازمان همکاری شانگهای
در پس هر ائتلاف و یا سازمان منطقه‌ای و جهانی فلسفه‌ای نهفته است. پیدایش این سازمان بخشی از فرایند همگرایی در آسیا است؛ فرایندی که آسه‌آن، اکو، سارک و اوپک نیز بخش‌های دیگر آن را شکل می‌دهند.
در مورد سازمان شانگهای همگرایی در مقابله با تهدیدهای امنیتی، از گروه‌های تروریستی در منطقه تا تهدیدهای غرب در قالب گسترش سازمان آتلانتیک شمالی (ناتو) مهم‌ترین عامل تولد آن به شمار می‌رود.
حقیقت این است که در آغاز تلاش برای حل‌وفصل چالش‌های امنیتی کشورهای تازه‌استقلال‌یافته (پس از فروپاشی شوروی) عامل پیدایش سازمان شانگهای بود. در آن زمان کشورهای یاد شده پس از استقلال دریافتند که نمی‌توانند به‌تنهایی با گسترش سازمان‌ها و فعالیت‌های تروریستی، افراط‌گرایی و فعالیت گروه‌های جدایی‌طلب مقابله کنند، از این‌رو همکاری در چارچوب سازمانی منطقه‌ای برای تحقق اهداف امنیتی را در دستور کار قرار دادند.
بر این اساس اهداف سازمان همکاری شانگهای، علاوه بر
حل‌وفصل اختلافات مرزی اعضاء بر کار جمعی علیه سه محور تروریسم، گروه‌های جدایی‌طلب و افراط‌گرا و مبارزه علیه گروه‌های تروریستی مانند القاعده و گروه‌های وابسته به طالبان متمرکز شد. اما نباید دو هدف اصلی و مهم دیگر آن را نادیده گرفت: یکی حذف محدودیت‌های تجاری و موانع و فواصل اقتصادی و دیگری مقابله با یک‌جانبه‌گرایی در عرصه بین‌المللی است.
واقعیت این است که وسعت جغرافیایی و جمعیت قابل‌توجهی که در کشورهای عضو ساکن هستند
چه از نظر ذخایر روزمینی و زیرزمینی و چه به لحاظ بازار مصرف ظرفیت غیرقابل‌انکاری از نظر اقتصادی برای اعضا به شمار می‌رود. همچنین، این سازمان می‌تواند، به‌عنوان رقیبی در مقابل ناتو پایانی باشد بر جهان تک‌قطبی و یک‌جانبه‌گرایی غرب و به‌ویژه آمریکا در عرصه روابط بین‌الملل.
ایران و همکاری با شانگهای
اگر همگرایی، فلسفه پیدایش سازمان همکاری شانگهای در آسیا است بدون ایران حلقه‌های زنجیر این همگرایی تکمیل نخواهد شد.
مجید رضا حریری، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «سازمان همکاری‌های شانگهای با نگاه مسائل امنیتی سیاسی تأسیس شده است. اصل اینکه کشور ما به سازمان‌های مورد اطمینان بین‌المللی بپیوندد حتماً آثار خوب اقتصادی هم به دنبال خواهد داشت. مهم‌ترین نکته مثبت پیوستن ایران به سازمان همکاری‌های شانگهای این است که ما پس از چهار دهه با اعتماد به نفس و اعتبار خودمان در صحنه بین‌الملل توانستیم به عضویت یک سازمان معتبر بین‌المللی برسیم.»
او می‌افزاید: «در دل این سازمان کشورهایی قرار دارند که با یکدیگر همکاری‌های تجاری دارند. همچنین طی
10 سال گذشته وجهه اقتصادی و تجاری این سازمان پررنگ‌تر از قبل شده است؛ بنابراین با توجه به روابط خوبی که ما با روسیه و چین و هند داریم برای همیشه این امکان برای ما وجود دارد که از این روابط در راستای مبادلات تجاری استفاده کنیم.»
حریری تصریح می‌کند: «علاوه بر این میان کشورهای عضو مثل چین و هند، روسیه و هند، پاکستان و هند و... همیشه یک سری رقابت‌های سیاسی و اقتصادی وجود داشته و دارد که ما می‌توانیم از این رقابت‌ها و خلأهای
به وجود آمده میان طرفین نیز به نفع کشورمان بهره‌برداری کنیم. البته این موضوع به هوشمندی، فرصت‌شناسی و نوع دیپلماسی اقتصادی ما با تمام طرف‌ها برمی‌گردد.»
رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین در پایان اظهار می‌دارد: «به‌طورکلی همان‌طور که در حال حاضر درگیری‌های زیادی در حوزه‌های مختلف (به خصوص اقتصادی) میان چین و آمریکا وجود دارد، در آینده سطح این درگیری‌ها بیشتر خواهد شد. همچنین با توجه به تجاربی که نشان داده؛ آمریکا نمی‌تواند به عنوان شریک تجاری ما مطرح باشد، کشورهایی مثل هند و چین که تا یک دهه آینده جزء سه اقتصاد برتر دنیا خواهند بود، می‌توانند شرکای خوبی برای ما باشند. باید از این فرصت‌ها با طراحی مناسب و رفع تنش با برخی کشورهای آسیای میانه حداکثر استفاده را ببریم.»