بایسته‌های کنشگریِ رسانه‌ای در مذاکرات هسته‌ای
عماد رضایی
همزمان با استقرار دولت جدید کشورمان و کامل شدن اعضای تیم سیاست خارجی آن، گمانه‌زنی‌های مختلفی در مورد از سرگیری روند گفت‌وگوهای هسته‌ای میان ایران و غرب نیز به گوش می‌رسد. بدون تردید، گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران و غرب از جمله دغدغه‌های مهم دولت جدید کشورمان به ریاست‌جمهوری
ابراهیم رئیسی است که حضور پر قدرت در چهارچوب آن، از اهمیت بسزایی برخوردار است و در نوع خود می‌تواند نقش بهتری در استیفای منافع ملی کشورمان بازی کند.
در این میان امیدهای زیادی وجود دارد که دیپلماسی رسانه‌ای نیز در کنار دیپلماسی هسته‌ای کشورمان، در معادله مذاکرات هسته‌ای ایران با غرب ایفای نقش کند و جمهوری اسلامی ایران نیز بتواند با حضور پُر رنگ جریان‌های رسانه‌ای خود، تا حدی از جوسازی و جنجال سازی‌های دولت‌های غربی علیه ایران در بحبوحه مذاکرات هسته‌ای بکاهد و منافع ملی کشورمان را به بهترین شکل ممکن تامین کند؛ مسئله‌ای که البته در تاریخِ تقریبا 20 ساله مذاکرات هسته‌ای ایران و غرب مورد بی‌اعتنایی قرار گرفته و تنها همزمان با آغاز شدن مذکرات هسته‌ای وین، به طور خاص شاهد این بودیم که برای نخستین بار، شبکه خبری
پرس تی وی به عنوان یک رسانه‌ایرانی، به نحوی موثر و فعال اقدام به کنشگری نمود و سعی کرد با اطلاع‌رسانی‌های به‌موقع از طرف منابع آگاه و نزدیک به مذاکرات، تا حد زیادی رویه‌های ناعادلانه کشورهای غربی در مذاکره با کشورمان را افشاگری کند و با شفاف سازی در این رابطه، به حراست از منافع ملی ایران بپردازد.
در این راستا، محمدصادق کوشکی، استاد دانشگاه تهران و کارشناس مسائل سیاسی، در گفت‌وگو با ما، به مسئله ضرورتِ اتخاذ یک دیپلماسی رسانه‌ای قوی از سوی کشورمان در قالب مذاکرات هسته‌ای با غرب پرداخته و به طور خاص بر این نکته تاکید داشته که دولت جدید ایران به ریاست‌جمهوری
ابراهیم رئیسی، بایستی تا جای ممکن از ظرفیت‌های شبکه پرس تی وی به عنوان موثرترین تریبون رسانه‌ای ایران که بُرد بین‌المللی قابل توجهی نیز دارد، استفاده کند و در مذاکرات با غرب، خود را از این ظرفیت محروم نکند.
مشروح گفت‌وگو با محمد صادق کوشکی را در ادامه بخوانید.
حدودا دو دهه است که جمهوری اسلامی ایران با کشورهای غربی در حالِ انجام مذاکرات هسته‌ای است.این مذاکرات در دوره‌ها و دولت‌های مختلف انجام شده‌اند. با این همه، یک نکته اساسی که مخصوصا در سمتِ ایران و دیپلماسی هسته‌ای ما مورد غفلت واقع شده، عدم توجه به ظرفیت‌های رسانه‌ای بوده است. دلیل اصلی این مسئله را چه می‌دانید؟
برای پاسخ به این پرسش باید چند نکته را مورد توجه قرار داد. اولا بسیاری از رسانه‌های ما چنین جایگاهی را برای خود قائل نبوده‌اند. یعنی بسیاری از رسانه‌ها و متولیانِ رسانه‌ای ما درکی از نقش رسانه‌ها در عرصه دیپلماسی و مراودات دیپلماتیک نداشته‌اند. حتی می‌توان گفت که اساسا آنها با چنین مقوله‌ای آشنا هم نبوده‌اند. در این راستا آنها اساسا با کارکرد رسانه در سیاسی خارجی، دیپلماسی و یا دیپلماسی عمومی آشنا نبوده‌اند. این یک مشکل از جانبِ خودِ رسانه‌های ما بوده است.
از سوی دیگر، کارگزاران دستگاه سیاست خارجی ما هم در این زمینه مشکل داشته‌اند و متاسفانه درک درستی از جایگاه رسانه‌ها در قبال مذاکرات و تعاملات دیپلماتیک نداشته‌اند. در این راستا، برخی نخبگان سیاست خارجی ما دیپلماسی را صرفا محدود به بُعد رسمی آن ارزیابی می‌کنند، دیپلماسی عمومی را تقریبا نمی‌شناسند و با مصادیق آن آشنایی ندارند، کارکرد رسانه در حوزه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی را نیز تا حد زیادی نمی‌شناسند. طبیعی است که بر اساسِ دو دلیل ذکر شده، در سال‌های اخیر شاهد دیپلماسی رسانه‌ای فعالی که در کنار مذاکرات هسته‌ای ایران با غرب دنبال شود، از سوی کشورمان نبوده‌ایم.
انتظار می‌رود که دور جدید مذاکرات هسته‌ای وین همزمان با روی کار آمدن دولت جدید کشورمان از سر گرفته شود. به احتمال فراوان کشورهای غربی مخصوصا آمریکا بار دیگر با دست خالیِ سیاسی و در عین حال جنجال‌سازی‌های رسانه‌ای فراوان علیه کشورمان وارد فضای مذاکرات خواهند شد. به نظر شما در این شرایط، پرس تی وی چگونه می‌تواند یاور دیپلماسی هسته‌ای و منافع ملی ایران باشد؟
باید بپذیریم که شبکه پرس تی وی تنها صدای موثر ایران در فضای بین‌المللی است. به نظر من دیگر گزینه‌های بین‌المللی ما، هنوز نتوانسته‌اند آن جایگاهی که باید و شاید را در عرصه جهانی و در بُعد بین‌المللی کسب کنند. از این رو به نظر می‌رسد که پرس تی وی یکی از ظرفیت‌های مهم ایران در برهه زمانی کنونی است که بایستی قویا جنبه‌های مختلف آن را در راستای منافع کشورمان بسیج کرد و از آنها بهره برد. با این همه متاسفانه من بر این باورم که از پرس تی وی پشتیبانی کافی صورت نگرفته است. به طور خاص مثلا من فکر می‌کنم تاکنون کارگزاران دستگاه سیاست خارجی ما استفاده چندانی از قدرت پرس تی وی و بهره‌گیری از آن در جهت تامین منافع کشورمان نکرده‌اند. در این زمینه من به طور خاص ندیده ام که دست‌اندرکاران مذاکرات هسته‌ای کشورمان، به‌جز یک بار مصاحبه دکتر ظریف با این رسانه، مصاحبه اختصاصی تفصیلی با شبکه پرس تی وی داشته باشند و از قابلیت‌های آن و مخاطبانش، حال هر تعدادی که در اقصی نقاط جهان باشند، استفاده کرده باشند و به نوعی از برندینگِ پرس تی وی بهره ببرندند و حتی این برند جمهوری اسلامی ایران را در عرصه بین‌المللی، ارتقا نیز دهند؛ مسئله‌ای که در نوع خود می‌تواند به دیپلماسی بین‌المللی کشورمان نیز کمک کند. از سویی نباید فراموش کرد که پرس تی وی بر خلاف دیگر رسانه‌های خارجی جهان، برای ما یک رسانه مطمئن است و ما می‌دانیم که می‌تواند اهداف کشور ما را به پیش براند. ما مشاهده می‌کنیم که فلان مذاکره‌کننده ما با شبکه‌های خارجی مختلف صحبت می‌کند، در حالی که تضمینی در مورد عملکرد آن رسانه‌ها وجود ندارد زیرا رسانه‌های خارجی صرفا در خدمت اهداف و منافع ملی کشور خود هستند.
پیشتر برخی کارگزاران دستگاه سیاست خارجی کشورمان به طور خاص معتقد بودند که اطلاع‌رسانی‌های پرس‌تی‌وی از روند مذاکرات هسته‌ای با غرب، موجب بی‌اعتمادی طرف‌های مقابل می‌شود. این گزاره را چطور ارزیابی می‌کنید؟
نه. من به هیچ عنوان با این مسئله موافق نیستم و برعکس معتقدم در روند مذاکرات هسته‌ای وین، اتفاقا شبکه پرس تی وی به بهترین وجه ممکن به تعهدات حرفه‌ای خود در قبال کشورمان و منافع ملی آن عمل کرد. در واقع، من معتقدم پرس تی وی درقالب مذاکرات مذکور عینا همان کاری را انجام داد که «باید» انجام می‌داد. کاملا هم در این چارچوب در مسیر منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران حرکت کرد. از این منظر، پرس‌تی‌وی رسالت حرفه‌ای خود به عنوان یک رسانه را به خوبی انجام داد. با این حال به نظر من همان عدم درکی که پیشتر در مورد شناخت کارگزاران دستگاه سیاست خارجی از مسئله تاثیر و نفوذ رسانه بر روند مراودات دیپلماتیک به آن‌اشاره کردم، موجب شده تا برخی اساسا پرس تی وی را بازیگری اخلالگر در معادلات دیپلماتیک کشورمان و به خصوص مذاکرات هسته‌ای با غرب در نظر گیرند و حتی اتهامات گوناگونی را علیه آن مطرح سازند؛ امری که به نظر من کاملا اشتباه و غلط بوده است.
همان‌طورکه پیشتر نیز اشاره شد، مذاکرات هسته‌ای ایران با غرب به احتمال فراوان خیلی زود از سرگرفته می‌شود. به نظر شما در ادامه راه،
پرس تی وی در چهارچوب دیپلماسی هسته‌ای کشورمان چه نقشی می‌تواند داشته باشد و چه کنشگری‌ای از آن در این رابطه انتظار می‌رود؟
به نظر من روندی را که پرس تی وی همزمان با آغاز شدن مذاکرات هسته‌ای وین در پیش گرفت، رویکرد و روش خوب و مناسبی بود. همین مسیر همچنان در دولت جدید نیز باید ادامه پیدا کند. من فکر می‌کنم که مدیران و کارگزاران شبکه پرس تی وی، در مورد مذاکرات هسته‌ای کشورمان با غرب به هوشمندی و درک درستی رسیده‌اند که نتیجه آن هم عملکرد خوب و درستِ آنها در چارچوب مذاکرات وین بود. آنها عملا به عنوان رسانه حافظ منافع جمهوری اسلامی ایران و نه روابط عمومی وزارت خارجه کشورمان وارد میدان شدند. از این رو من معتقدم که
پرس تی وی باید همین روند را ادامه دهد.
در عین حال، وزارت خارجه دولت جدید کشورمان نیز بایستی رویه‌های به کار گرفته شده در دولت قبل در عدم همکاری با پرس تی وی را نیز کنار بگذارد و باستی به این درک برسد که تا حد ممکن همکاری کند و خود را از ابزار قوی و موثر رسانه که می‌تواند در خدمت منافع ملی کشورمان باشد، بهره‌مند سازد. در این زمینه به طور خاص می‌بینیم که دولت‌های غربی چه همکاری گسترده‌ای با رسانه‌های خود دارند و عملا از آنها به عنوان کارت بازی موثری در روند مذاکرات با ایران استفاده می‌کنند. ما نیز باید همین رویکرد را در پیش گیریم و پرس تی‌وی را که یک رسانه متعهد ایرانی است، درعرصه بین‌المللی به بازویِ پیش برده منافع ملت ایران تبدیل کنیم. دراین رابطه حتی باید از پرس‌تی‌وی به عنوان صدای موثر رسانه‌ای جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین‌المللی، حمایت و پشتیبانی اقتصادی نیز انجام شود تا این شبکه بتواند با قدرت بیشتر در میدان عمل حاضر شود و رقابت با همتایان قدرتمندِ بین‌المللی خود و مسیر دستیابی به اهداف کشورمان را هر چقدر که شده، آسان‌تر کند.