مدرک‌گرایی یا مهارت‌آموزی؟ / مسئله این است!
فضای آموزشی در کشور به سمتی رفته است، که این روزها افراد تنها به‌دنبال کسب مدرک هستند. از ورود به مدارس در سال‌های تحصیلی تا ورود به دانشگاه‌های کشور، مراحل آموزشی است که هر فردی که به‌دنبال کسب دانش است باید آن را طی کند، اما آیا کسب دانش به تنهایی کافی است؟ یا در کنار دانش، کسب مهارت و کشف استعداد نیز باید انجام شود؟
متأسفانه این روزها، سیستم آموزشی کشور به سمت کسب دانش رفته و از مهارت‌آموزی فاصله زیادی گرفته است، کودکان تنها با ورود به مدارس آموزش‌های تئوری لازم را می‌بینند تا بتوانند در پایان سال نمره قبولی را کسب کنند؛ اما در این میان جای خالی و کمبود مهارت‌آموزی و حتی کشف استعداد‌های دانش‌آموزان و در نهایت دانشجویان حس می‌شود.
این درحالیست که اگر دانشجویی استعداد خود را قبل از ورود به دانشگاه کشف کرده باشد، یا مهارتی کسب کرده که می‌تواند درآن موفق باشد، به راحتی می‌تواند وارد بازار کار شود. در حال حاضر چند میلیون نفر فارغ‌التحصیل جویای کار در کشور داریم؛ بنابراین راه پیدا کردن شغل مناسب، مهارت‌افزایی است و در صورتی که دانشگاه‌ها به مقوله مهارت‌آموزی و مهارت‌افزایی بیش از پیش توجه کنند دانش‌آموختگان دغدغه کمتری برای پیدا کردن شغل خود در بازار کار خواهند داشت.
طبق گفته کارشناسان، امروز جامعه ما با دو مشکل مدرک‌گرایی و کمبود مهارت روبه‌رو است در حالی که بسیاری از مشکلات اقتصاد از جمله بیکاری با مهارت‌آموزی برطرف می‌شود و اشتغال پایدار در قالب آموزش‌های مهارتی رونق می‌گیرد و کشف استعداد‌های نخبه و مهارتی موجب توسعه صنایع و ارتقای فناوری‌های نوین می‌شود از این رو باید تلاش کرد تا با بهره‌گیری از فناوری اطلاعات، حوزه آموزش‌های مهارتی گسترش یابد. آن دسته دانش‌آموختگانی که دوره‌های مهارتی را در کنار دروس تئوری می‌گذرانند در پیدا کردن شغل مناسب خود در بازار کار کمتر دچار مشکل می‌شوند.
یک کارشناس آموزشی و تحصیلی، درباره این موضوع اعتقاد دارد: مدرک‌گرایی و مهارت‌گرایی در تقابل با هم نیستند بلکه مکمل هم هستند و این‌طور نیست که بگوییم به مدرک نیاز نداریم، بلکه نیازمند مدرک هستیم، ولی اینکه مدرک چقدر کارآمدی دارد مورد بحث است و یکی از عوامل موثر در افزایش مدرک‌گرایی، ساختار استخدامی است که به مدارک تحصیلی بالاتر ارزش بیشتر قائل شده و این خود تبدیل به فرهنگ شده تا مدارک تحصیلی در استخدام و جایگاه اجتماعی نقش ویژه‌ای پیدا کند و این موضوع حتی در شاغلین هم تأثیر گذاشته است.
او در ادامه بیان کرد: در سطح جهان احتمال دارد که افراد به علت دلایل شخصی، علاقه و افزایش دانش اقدام به ادامه تحصیل و اخذ مدرک دانشگاهی کنند که این موضوع بد نیست، اما اگر دریافت آن بدون علاقه و تنها بر مبنای جنبه‌های مادی غیراصولی باشد به هیچ عنوان قابل قبول نخواهد بود.
یک پژوهشگر اجتماعی نیز در این‌باره می‌گوید: یکی از علل ظهور و بروز پدیده مدرک‌گرایی گریز متقاضیان اشتغال از فعالیت‌های دستی و گرایش به پشت‌میزنشینی و فقدان سرمایه کافی به منظور پیشه نمودن مشاغل آزاد و کاهش حجم ادارات دولتی و به تبع آن توجه به متولیان امر گزینش به مدارک بالاتر است.
نامبرده می‌افزاید: بخش دیگری از شیوع چنین پدیده‌ای برمی‌گردد به مطالبات کارمندان اداری، که با توجه به حقوق و مزایای بیشتر مدارک بالاتر، به سمت اخذ مدرک با سطوح بالاتر، سوق پیدا می‌کنند و عده‌ای از افراد جامعه نیز به منظور مشغول ساختن خود به یک امر مشخص و رهایی از بیکاری به منظور ایجاد مشغله برای خود در جهت گذراندن روزمره خود اقدام به کسب مدارک بالاتر می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: این پدیده در خانم‌ها، تا حدودی مصادیقی متفاوت از آقایان دارد بخشی از این قشر، به‌دلیل فرار از فشار‌های خانوادگی و شرایط موجودی که در آن به سر می‌برند و برای آنها آزار‌دهنده است، راه ورود به دانشگاه را انتخاب می‌کنند، چرا که امن‌ترین محیط را برای خود، در محیط دانشگاه رصد می‌کنند.
این پژوهشگر تصریح کرد: از سوی دیگر مدرک با خود یک شأن و منزلت اجتماعی به همراه می‌آورد و گروهی این امر را به‌عنوان منزله کمال برای خود تلقی می‌کنند که بر وزن و اقتدار اجتماعی آنها می‌افزاید، البته نباید این موضوع نادیده گرفته شود که بخشی هم با علاقه‌مندی به علم و دانش و به‌دلیل برخورداری از ذائقه‌های فرهنگی به سمت تحصیلات گرایش پیدا می‌کنند که در چنین حالتی، اخذ مدرک تبعات منفی به‌دنبال نخواهد داشت چرا که نیت و نتیجه حاصل از آن، از جنس دیگری خواهد بود و متفاوت با انگیزه‌های سطحی و ظاهری است.
نامبرده در ادامه با بیان اینکه یکی دیگر از علل ظهور و بروز چنین پدیده‌ای بحث الگوبرداری‌های صرف است، اظهار کرد: در واقع امر، عده‌ای در پی کسب این مدارک به حقوق و مزایای بالا و مطلوبی دست پیدا نموده‌اند، از این جهت برخی از افراد در جامعه، با امید به دستیابی به موقعیت‌های آنچنانی و برخورداری از یک زندگی مرفه، اقدام به کسب مدرک می‌نمایند.
وی در واکاوی تبعات حاصل از ناهنجاری مدرک‌گرایی در جامعه عنوان کرد: بالا رفتن سطح توقعات یکی از پیامد‌های چنین عارضه اجتماعی است، در واقع ممکن است فردی با تحصیلات پایین، ظرفیت پذیرش بیشتری به اشتغال به مشاغل سطوح پایین‌تر داشته باشد، اما با اخذ مدرک به نوعی دچار خودفریبی شود و به‌صورت صرف در ذهن خود، اشتغال به مشاغل سطوح بالا و مدیریتی را می‌پروراند که این ذهنیت به نوعی بیکاری پنهان را نیز افزایش می‌دهد چرا که باعث می‌شود در برخی مشاغل با کمبود نیروی انسانی مواجه شویم.
به نقل از باشگاه خبرنگاران؛ در نتیجه انتظار می‌رود، مسئولان مربوط به این امر از جمله وزارت علوم و آموزش و پرورش به این موضوع نگاه جدی‌تری داشته باشند تا شاید حل این معضل بتواند به اشتغال جوانان و فارغ‌التحصیلان کمک کنند.