فقر فکری و فرهنگی، بالاتر از فقر مادی (پرسش و پاسخ)
پرسش:
از منظر آموزه‌های وحیانی چرا تاثیرگذاری فقر فرهنگی، روحی و فکری و معنوی بیشتر و بالاتر از فقر مادی و اقتصادی است؟
پاسخ:
تفاوت‌های فقر اقتصادی با فقر فکری و معنوی
1- فقر روحی و فکری بالاتر از فقر مالی و اقتصادی است، زیرا با داشتن ثروت روحی و فکری و اخلاقی و معنوی می‌توان فقر مالی و اقتصادی را علاج کرد، ولی با وجود فقر روحی و معنوی، بی‌نیازی مالی سودی ندارد و ممکن است بر ناراحتی و شقاوت انسان بیفزاید.
2- انسان از فقر و کمبود طبعا گریزان است. اگر احساس نقص و فقر در یک گوشه زندگی خود می‌کند، تا حد امکان تلاش می‌کند که آن نقص را تکمیل و آن فقر را برطرف سازد چیزی که هست نقص‌ها و فقرهای مادی خیلی واضح و محسوس است. برخلاف فقرها و نقص‌های روحی و معنوی که خیلی محسوس و ملموس نیست. فقر مالی را همه‌کس حس می‌کند و به طور طبیعی تلاش می‌کند که با این نوع فقر مبارزه کند و گاهی این تلاش به حد افراط می‌رسد و به صورت حرص و طمع در می‌آید و منشا خرابی‌ها و ظلمها و حق‌کشی‌هایی در اجتماع می‌گردد. ولی فقرهای فکری، روحی و معنوی از قبیل فقر در فرهنگ، اخلاق و تربیت کمتر برای خود شخص قابل ادراک و ملموس است. کسی که فاقد اخلاق انسانی و آداب معاشرت صحیح اجتماعی است، خودش نقصان و کسری خود را از این لحاظ نمی‌فهمد خصوصا اگر اخلاق زشت وی در روحش رسوخ یافته باشد و به اصطاح ملکه شده باشد، و بالاخص اگر آن طرز اخلاق در اجتماع هم معمول و شایع باشد، دیگر در این صورت آن خلق زشت در نظر او مستحسن و قابل دفاع است و همیشه از طرز رفتار خودش و هم مسلکانش هم حمایت می‌کند. و از همین قبیل است فقر علمی و فکری. آدم جاهل و کم‌خرد چیزی را که هرگز احساس نمی‌کند، همان جهالت و کم خردی است. بنابراین علت اینکه بشر درباره ماکولات و خوردنی‌های خود می‌اندیشد و تلاش می‌کند اما درباره معقولات و تحصیل اندیشه صحیح تلاش و کوشش نمی‌کند همان منتهای جهالت و کم‌خردی او است. امام علی(ع) می‌فرماید چرا مردم اگر در شب تاریک آنها را بر سر سفره‌ای بنشانند، تا چراغ را روشن کنند، دست به غذا دراز نمی‌کنند، و اما اگر بر سر سفره فکری بنشینند، هیچ در اندیشه نمی‌شوند که چراغ عقل را روشن کنند تا با چشم بصیرت ببینند این غذای روحی که وارد روحشان می‌شود چه نوع غذایی است!» (سفینه البحار، ج1، ص 84)
فقر فکری و فرهنگی و معنوی در آیات و روایات
الف) آیات قرآن
1- «و مما رزقناهم ینفقون» و از آنچه به آنها روزی داده‌ایم (علوم و دانش) برای هدایت و ارشاد دیگران استفاده می‌کنند (بقره - 3) امام صادق(ع) در ذیل آیه می‌فرماید: از آنچه به آنان آموخته‌ایم نشر می‌دهند (تفسیر برهان،
ج 1، ص 124)
2- خداوند در سوره الضحی آیات 6 تا 7 می‌فرماید: مگر نه این است که تو یتیم و بی‌پناه بودی و خداوند تو را در پناه خود گرفت؟ مگر نه این است که تو گمراه بودی و خداوند تو را با نور خویش هدایت کرد؟
3- آیا کسانی که می‌دانند با کسانی که نمی‌دانند و جاهل هستند برابرند؟(زمر -9)
ب) روایات
1- پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌فرماید: من برای امتم نسبت به فقر (اقتصادی و مادی) نگران نیستم، آنچه نگرانم و دغدغه من است، سوءتدبیر (فقر فکری و فرهنگی) است (عوالی اللئالی، ج4، ص 39)
2- امام علی(ع) می‌فرماید: «آفه المعاش، سوء‌التدبیر» آفت زندگی و امور معاش، بد تدبیر کردن (فقر فکری و فرهنگی) است. (غررالحکم، ح 8087)
3- امام علی(ع) می‌فرماید: یکی از بلاها و بدبختی‌ها فقر مالی است، و از فقر بالاتر و سخت‌تر بیماری تن است که آدمی علیل و مریض بوده باشد، و از بیماری تن سخت‌تر و بدتر بیماری روح و روان است که آدمی گرفتار امراض روحی بوده باشد، مبتلا به عجب و خودپسندی یا حسادت یا عناد و لجاج یا بخل و خست و تنگ‌نظری یا ترس و جبن و امثال اینها بوده باشد. (نهج‌البلاغه - حکمت 388)