مانور بزرگ اربعین نماد عالیترین اخلاق انسانی
علی افتخاری
باور‌هایی درباره اعداد
در فرهنگ‌ها و آداب و رسوم ملل، باور‌های مختلف درباره برخی اعداد وجود داشته و دارد. در باور برخی ملل، عددی شوم و نحس و بعضی خوش یمن و مقدس است، چنانکه عدد (12) در بین چینی‌ها، رومیان، سومری‌ها، عبری‌ها، مصری‌ها و... دارای رموز و قداست است.
محققان در یک نظرسنجی آنلاین از 44 هزار نفر، عدد (7) را از محبوب‌ترین عدد شناسایی کرد‌ه‌اند. (خبرگزاری مهر، 7/6/1399) و از سوی دیگر در باور مردمانی عدد‌هایی نحسند، مانند عدد (13 و...).
عدد چهل نیز یکی از اعدادی است که دارای رمز و راز‌های فراوان بوده و در ادیان، مذاهب و در میان اقوام، فرهنگ‌ها و در حوزه‌های گوناگون اساطیری، آئین‌ها و باور‌های عامیانه و عالمانه در طی تاریخ ملتهای پیشین حائز بالاترین جایگاه بوده است.واژه «اربعین» در متون دینی مسلمانان (قرآن، احادیث) جایگاه ویژ‌ه‌ای را به خود اختصاص داده است. در قرآن مجید این عدد در چهار آیه (15احقاف؛ 26 مائده؛ 51 بقره و 142اعراف) ذکر شده است.
در احادیث و روایات این عدد کاربرد زیادی داشته و در موضوعات مختلف و به مناسبتهای زیادی به کار رفته است.
اربعین حسینی
اربعین حسینی، به چهلمین روز بعد از شهادت امام حسین فرزند امام علی ابن ابی‌طالب(علیهماالسلام) گفته می‌شود، اربعین از قدیم‌الایام در تقویم مذهبی شیعیان از مقدس‌ترین و خاطره انگیزترین روز‌های ایام سال ثبت و شناخته شده است.
عالم و دانشمند فرهیخته شیخ طوسی می‌نویسد: «روز 20 صفر(اربعین) زمانی است که حرم (اهل‌بیت) امام حسین(ع) (کاروان اسراء) از شام به مدینه مراجعت کردند و روزی است که جابر بن عبدالله انصاری، صحابی رسول‌الله(ص) از مدینه به کربلا به قصد زیارت قبر
امام حسین(ع) آمد، او نخستین کسی است که قبر
امام حسین(ع) را زیارت کرده است.» آنگاه زیارت مخصوص اربعین را با سند از حضرت امام جعفر صادق(ع) نقل می‌کند، (شیخ طوسی، مصباح المتهجد، 1411بیروت، ص788).
از امام حسن عسکری(ع) روایت شده: «عَلاماتُ المُؤمِنِ خَمْسَ، صَلَواتُ الاِحْدی وَ الخَمْسينَ وَ زیارَهًُْ الاَربَعینِ...» نشانه‌های مومن پنج چیز است 1) اقامه پنجاه و یک رکعت نماز در شبانه‌روز(هفده رکعت نماز‌های واجب و سی و چهار رکعت نافله) 2) زیارت اربعین.3) انگشتر به دست راست کردن 4) پیشانی را به خاک گذاشتن هنگام سجده 5) بسم الله الرحمن الرحیم را در نماز بلند گفتن (شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج6 ص53).
آنچه اربعین را اهمیت فوق‌العاده می‌بخشد جهات دیگری است که در آن وجود دارد، اربعین یادآور بزرگ‌ترین حماسه بشری است، اربعین تجسم عینی ارزش‌‌ها و نمود و نماد عالیترین اخلاق انسانی است، اربعین پیامی دارد که جامعه جهانی همیشه به آن نیاز
دارد.
تقویت مکتب عاشورا در بستر فرهنگ‌سازی ائمه(ع)
برای حفظ و نگهداشت یک دستاورد بزرگ انسانی راهکار‌ها و مؤلفه‌‌های زیادی وجود دارد که در میان آنها، فرهنگ‌سازی نسبت به آن بهترین و مقبول‌ترین و تأثیرگذارترین راهکار بشمار می‌آید. ائمه معصومین(ع) به روش‌های مختلف در زنده نگه داشتن مکتب عزت‌آفرین عاشورا از هر تلاشی دریغ نکردند، به‌طوری که حجم عظیمی از روایات ائمه طاهرین(ع) به مناقب و فضائل زیارت قبر امام حسین(ع) اختصاص داده شده است. تاکید فراوان امامان(ع) در این جهت، از عاشورا مشعل همیشه فروزانی ساخت که به عنوان بزرگ‌ترین راه هدایت و چتر مصونیت در برابر شرک و نفاق در آمده و برای همیشه تاریخ و برای تمام آدمیان الگو و چراغ هدایت است.
رسالت عظیم پیام رسانی از حقایق عاشورا از زمان ورود اهل‌بیت امام حسین(ع) به کوفه توسط امام زین‌العابدین(ع) و زینب کبری(س) آغاز شد و در هر فرصت مناسبی یاد و خاطره جانسوز عاشورا را بازگو می‌کردند. امام سجاد(ع) در شهر شام، خودش را این چنین معرفی می‌کند: «اَنَا ابنُ مَن بَکَتْ عَلَیهِ مَلائِکَهًُْ اَلسماء» (من فرزند کسی هستم که فرشتگان آسمان بر او‌گریستند) (بحارالانوارج45/ص174)
از سوی دیگر در طول تاریخ حکام مستبد و دشمنان آزادی و حریت، برای به فراموشی سپردن عاشورا و به خاموشی کشاندن مشعل پرفروغ آن از هیچ اقدام غیرانسانی فروگذار نکردند، قبر مطهر آن حضرت را تخریب و به آب بستند، راه زیارت آن حضرت را برای عاشقان و ارادتمندان مسدود کردند و...، لذا یکی از اقدامات مهم ائمه اطهار(ع) حفظ و تحکیم مکتب عاشورا بوده است تا نام
امام حسین(ع) و فضائل زیارت او را در مقدس‌ترین روز‌های سال و مناسبتهای دینی زنده نگه دارند و دوستداران عزت و شرف را به زیارت آن حضرت ترغیب و تشویق کنند، به‌طوری که در روایات متعددی زیارت آن حضرت در ایامی همچون شب عرفه، اول ماه رجب، شب نیمه شعبان، شب قدر، شب عید فطر، شب عید قربان، شب عاشورا، روز اربعین و...، به عنوان امر مستحب مورد تاکید قرار گرفته است. (وسائل‌الشیعه، ج14، صص 428-442).
محمد بن مسلم راجع به فضیلت و ثواب زیارت
امام حسین(ع) روایتی از امام باقر(ع) نقل می‌کند که عقل‌ها از درک آن عاجز است: هر کسی از روی اشتیاق و علاقه، امام حسین(ع) را زیارت کند، خداوند برایش ثواب هزار حج قبول شده و هزار عمره پذیرفته شده و اجر هزار شهید مانند شهدای بدر و اجر هزار روزه‌دار و ثواب هزار صدقه مقبول و هزار بنده در راه خدا آزاده شده را برای او می‌نویسد. (وسائل‌الشیعه ج14ص453).
آن حضرت در حدیث دیگری می‌فرماید: «شیعیان به زیارت امام حسین(ع) امر شد‌ه‌اند، زیرا زیارت آن امام سبب زیاد شدن روزی و طولانی شدن عمر و دفع سوء(بدی) می‌شود». (تهذیب الاحکام، ج6، ص42).
روایتی در فضیلت زیارت امام حسین(ع) از امام رضا(ع) نقل شده است که به اندازه کل عالم جاذبه و عظمت دارد: «مَنْ زارَ قَبرَ اباعَبداللهِ الحُسَین بِشَطِ الفراتِ کَمَن زارَ اللهَ فَوقَ عَرشِه»؛ هر کسی قبر اباعبدالله الحسین را در شط فرات (کربلا) زیارت کند مانند کسی است که خدا را در بالای عرشش زیارت کرده است. (تهذیب‌الاحکام، ج6، ص46). این روایت آنچنان بار معنایی عظیمی دارد که زائر حسینی را به مبدأ اعلی پیوند می‌زند و آنچنان ژرف و درخشان است که به اعماق جان و وجدان هر انسان سلیم‌الفطرهًْ نفوذ می‌کند.
اربعین و تجلیل از عزت انسانی
اربعین گرامیداشت و پاسداشت مکتب عزت‌بخش عاشورا است، در این تجلیل آدم‌‌های عاشق و قلب‌‌های شیفته، خود را به بزرگ‌ترین و مقدس‌ترین روح و عالیترین مکتب پیوند می‌دهند، عاشقان و دلدادگان حسینی آهنگ زندگی‌شان را با اهداف آن شهید همیشه جاوید ارتباط می‌دهند و با الهام از مکتب عاشورا درس زندگی شرافتمندانه را می‌آموزند و به حیات خود هویت می‌بخشند، شرکت در راهپیمایی عظیم اربعین در واقع حضور در دانشگاه انسان‌سازی است که آزادگی، عزت، فداکاری، احسان، و... از تعالیم عالیه آن است، شاگردان این دانشگاه آن تعالیم را به تمامی سرزمین‌‌ها و نسل‌‌ها منتقل می‌کنند.
حقائق معنوی اربعین بسی فراتر از جلوههای با شکوه ظاهری آن است، شکل مناسبات و روابط عمیق معنوی بین زائران اربعین براساس فرمول‌های معمول دنیا در روابط بین‌الملل قابل سنجش و اندازه‌گیری نیست، این روابط بر محور مستحکمی استوار است و نظم اجتماعی آن بر مرکزیت عشق مشترک به امام حسین(ع) شکل می‌گیرد.
اربعین، نمایش اتحاد و همبستگی
اجتماع بزرگ اربعین مختص به شیعیان جهان نیست، بلکه یک همایش فرامذهبی و فرادینی است، این گردهمایی که هر سال در20 ماه صفر در کشور عراق برگزار می‌شود یک رویداد بی‌نظیر انسانی و منحصربه‌فرد در عصر حاضر است، میلیون‌ها انسان، فارغ از دین و مذهب و رنگ و قوم و ملیت از کشور‌های مختلف دنیا بی‌سابقه‌ترین اجتماع را تشکیل می‌دهند، آنچنان همبستگی وصف‌ناپذیر برادرانه بینشان حاکم است که گویی یک روح در میلیون‌ها تنند، در چنین مشارکت انسانی اشعار سعدی شیرین‌سخن مصداق واقعی خود را پیدا می‌کند: «بنی آدم اعضای یکدیگرند * که در آفرینش ز یک گوهر‌ند * چو عضوی به درد آورد روزگار* دیگر عضو‌ها را نماند قرار» وحدت و انسجام زائران چنان به اوجش می‌رسد که هرگز نظیر آن را در این روزگار تهی از محبت نمی‌توان یافت، البته در دنیای پرآشوب عصر حاضر چنین راهپیمایی که تمام اصول و معیار‌های ارزشی در آن به نمایش گذاشته می‌شود ریشه در بصیرت زائران
دارد.
اربعین، کانون اخلاق اسلام واقعی
کشمکش‌های سیاسی، نابرابری‌های اقتصادی، وجود فحشاء و فساد اخلاقی در طی قرون اخیر خصوصا در دهه‌های گذ شته و زمان حاضر ستون‌های معنویت و اخلاق انسانی را فرو ریخته است، این روند اسفبار رفته‌رفته در اقصی نقاط جهان به صورت آشکار و عریان وخامت اوضاع جامعه انسانی را به دردناک‌ترین مرحله کشانده است، تقدس و حرمت زندگی آدمیان را از بین برده است، پیدایش وگسترش گرو‌های تروریستی و حمایت از آنان نیز ریشه در رعایت نکردن اخلاق و عدم مراعات اصول انسانیت دارد، عامل اصلی سبعیت در زندگی که به صورت تهدید خطرناکی درعصر ما در آمده ضعف و نبود اخلاق است. تعهد و ملتزم شدن به الزامات اخلاقی از گرانبهاترین دارایی بشر به حساب می‌آید، اگر ارزش‌های اخلاقی، آدمیان را هدایت کند، همه ظرفیت‌ها و تهدید‌ها به فرصت‌هایی در جهت نشاط زندگی تبدیل می‌گردد و باعث می‌شود همه افراد جامعه انسانی موهبت‌ها و استعداد‌های درونی‌شان را متجلی سازند و از این طریق است که جامعه شکوفا می‌شود و صمیمیت و روحیه ایثار به وجود
می‌آید.
عواطف و صمیمیت ناشی از اخلا ق اسلامی و عشق به امام حسین(ع) که الگوی اخلاق کریمانه است، در زائران اربعین موج می‌زند تنها انبوه جمعیت میلیونی شما را به حیرت وانمی‌دارد و آنچه در این راهپیمایی عظیم توجه و قلب‌ها را به خود جلب می‌کند و به این نمایش اضافه می‌کند صمیمیت وصف‌ناشدنی بین جمعیت است، این مراسم تنها یک مراسم سوگواری نیست، بلکه در این مراسم نشانه‌های مردانگی، از خودگذشتگی مهر و عاطفه به اوج خود می‌رسد و این تجلیاتند که جاودانگی و استمرار اربعین حسینی را در عرصه برتر از امروز برای همیشه تضمین می‌کند، در مانور بزرگ اربعین هر کسی ملک و اموال خودش را صادقانه و بی‌ریا در اختیار دیگران قرار می‌دهد و در ارائه خدمت‌رسانی به دیگران در یک رقابت سالم پیشی می‌گیرد.
اربعین، بزرگ‌ترین تجمع انسانی در جهان
گردهمایی عاشقانه و حماسی بی‌نظیر اربعین در تاریخ بشر بی‌سابقه است، این حضور گسترده و چشمگیر و جلوههای آن کم‌کم توجه جهانیان را به خود جلب کرده است. در روزنامه انگلسی «ایندیپندنت» مورخ نوامبر2017 میلادی آمده است: «اربعین امام حسین بزرگ‌ترین تجمع بشری در جهان است، اربعین به خاطر سه نماد بزرگ، از عظیم‌ترین و بی‌سابقه‌ترین مجمع انسانی بشمار می‌آید 1) بزرگ‌ترین گروه‌‌های داوطلب و مردمی در دنیا در آن حضور دارند 2) بزرگ‌ترین سفره گسترده و رایگان، که باید در کتاب رکورد‌ها «گینس» به ثبت برسد 3 ) آنچه در این راهپیمایی جریان دارد نماد اخلاق عالی انسانی و جلوههای همزیستی مسالمت‌آمیز جوامع بشری و کشتن خودخواهی‌ها و تلاش برای یاری ستم‌دیدگان است و این همان دین محمد(ص) است که گروه تروریستی داعشی به مخالفت با آن پرداخته
است».
نشریه آمریکایی «هافینگتن پست» در گزارشی از راهپیمایی اربعین می‌نویسد: درطول راهپیمایی اربعین حسینی می‌توان تجسم عینی ارزش‌‌هایی چون صبر، خویشتنداری، فداکاری، ازخودگذشتگی، بخشش و اخوت و برادری را مشاهده کرد و قهرمانان واقعی آن، افرادی هستند که ترسیم‌کننده و به وجودآورنده بزرگ‌ترین حماسه بشری هستند، نه قهرمانان پوشالی و واهی که هالیوود در استودیو‌های خود خلق می‌کند، اگر حقیقتا می‌خواهید با اسلام واقعی آشنا شوید شما را به زیارت اربعین دعوت می‌کنم و اگر می‌خواهید با اصول اعتقادی داعش آشنا شوید دشمنان آنان (کسانی که در اربعین حضور دارند) را بشناسید.» (به نقل از روزنامه شرق
27 آبان1395).
الهام‌بخشی کاروان اربعین به ملتهای جهان
در شرایط دشوار کنونی جهان که مردم نگران صلح و امنیت هستند و در شرایطی که شمشیر‌های آخته تروریست‌ها و زورگویان برفراز مردم بیچاره و بی‌گناه و هراسان دنیا بلند است، در موقعیتی که توسعه آلات و ادوات جنگی ویرانگر که سیاره ما را به نابودی آنی تهدید می‌کند و در شرایطی که مردمان جنگ‌زده از ترس گروه‌‌های تروریستی و به امید رسیدن به آرامش و آسایش، به مهاجرت‌های طاقت‌فرسا و دوری از وطن دست می‌زنند و خانه و کاشانه خود را ترک می‌کنند و ده‌ها رنج‌‌های تمام‌ناشدنی دیگر، گام آغازین در رفع این مشکلات با الهام از پدیده اربعین، تحقق همکاری صادقانه و صمیمانه ملتهای دنیا در جهت برقراری صلح و امنیت وکاهش نابرابری‌های اقتصادی و ایجاد تغییر محسوس در الگوی زندگی و تنش‌زدایی از جهان است، گام دیگر این است که جهانیان باید به کاروان اربعین بپیوندند، منظور از پیوستن، الگوگیری از روح و معنویت موجود در آن و بهره‌گیری از همزیستی مسالمت‌آمیز و از اخلاق عالی انسانی حاکم در آن است. راه پیوستن در مرحله اول از طریق رسانه‌‌ها به خوبی امکان‌پذیر است، باید نفرت و کینه و اعمال خشونت‌آمیز و شرارت‌های خود را در پرتو الهام از مکتب امام حسین(ع) به محبت تبدیل کنیم و مسئولیت‌‌های عظیم انسانی خودمان را به بهترین وجه انجام بدهیم و امنیت و صلح را برای کل انسان‌ها به ارمغان بیاوریم. در کنار تمامی الهام‌بخشی‌‌های کاروان اربعین، آموزه نهایی این است که هیچ‌گاه در برابر زورگویان و ظالمان حاکم بر جهان سر تعظیم فرود نیاوریم و با وحدت و همدلی و استفاده از تمامی ظرفیت‌‌های جهان اسلام و انسانیت در مقابل مظالم مستکبران جهان با راهبرد مقاومت و ایستادگی اقدام کنیم.