16 سال پیش یعنی غروب پنجم فروردین 1384 وقتی جمعیت یکصد هزار نفری حاضر در استادیوم آزادی تهران سرخوش از پیروزی مهم و غرورانگیز تیم ملی فوتبال ایران در مقابل ژاپن، در حال ترک ورزشگاه بودند اتفاق تلخی رقم خورد. ازدحام بیش از حد جمعیت هنگام خروج باعث شد تا 7 نفر از تماشاچیان جان خود را از دست بدهند و کام شیرین مردم کشورمان ساعتی پس از یک جشن ملی، با این حادثه ناگوار تلخ شود. این حادثه تا روزها بحث محافل و رسانه‌ها بود. اما آن روز که همه از مرگ دلخراش 7 نفر بهت زده و غمگین بودند هیچکدام از مردم حتی تصور نمی‌کردند که چند سال بعد یک ویروس نورسیده و بیماری ناشناس می‌تواند در طی 18 ماه جمعیتی بیش از همان جمعیت حاضر در ورزشگاه آزادی را در کشورمان به کام مرگ بفرستد و با قدرت خود طی یک روز جان نه 7 نفر بلکه 700 هموطن را بگیرد.
متاسفانه بیماری کرونا در کنار قربانی کردن چهار میلیون و ۵۲7 هزار نفر در دنیا، طی 560 روزی که از شیوع آن در کشورمان می‌گذرد، طبق آمار رسمی تا دیروز، ۱۰۷ هزار و 794 فوتی به جای گذاشته است یعنی روزانه به طور میانگین قریب 200 هموطن تنها به علت این بیماری از دنیا رفته و 200 خانواده داغدار عزیزان خود شده‌اند، به عبارتی گویی هر روز در کشور یک هواپیما با 200 مسافر سقوط کرده است.
طی این مدت که از شیوع جهانی این ویروس چموش می‌گذرد و کشورمان هم درگیر این بیماری خطرناک است، تلاش‌ها و اقدامات زیادی برای مهار و کنترل آن انجام شده است، از تلاش‌های کادر فداکار درمان و نیروهای داوطلب و جهادی تا اقدامات مسئولان اجرایی، اقداماتی که هرگاه حساب شده و اصولی‌تر بوده و همراهی درصد بیشتری از مردم را داشته توفیقات بیشتری حاصل شده و البته هرگاه با چاشنی سوء تدبیر مدیریتی همچون باز گذاشتن سفرهای نوروزی بدون توجه به هشدارهای کارشناسان و یا کم‌توجهی مردمی همراه شده روزهای بسیار تلخی را از خود به یادگار گذاشته است. اینها خلاصه تجربه‌ای است که طی فراز و فرودهای پنج نوبت پیک هولناک کرونا در کشور حاصل شده است. اکنون اما در شرایطی قرار داریم که باید جدی‌تر از گذشته با درس گرفتن از این تجربه‌ها، همه با هم وارد میدان شویم، به ویژه آنکه با روی کار آمدن دولتی تازه‌نفس و پرانگیزه می‌توانیم به توفیقات بیشتر و بهتر در مهار این بیماری امیدوار باشیم.
همانطور که ‌اشاره شد درخصوص مهار کرونا وظایف و مسئولیت‌هایی بر عهده مردم و وظایف خطیری بر عهده مسئولان است که ضمن تاکید بر اهمیت هماهنگی و همکاری هر دو گروه در این عرصه در ادامه به بخش‌هایی که لازم است مورد توجه اساسی و شاید بازنگری قرار بگیرد ‌اشاره می‌شود.
با توجه به پیچیدگی‌ها و قدرت بیماری کرونا، طبیعتاً مهار و مدیریت آن تنها نمی‌تواند بر دوش مجموعه بهداشت و درمان کشور باشد. بی‌شک برای موفقیت در چنین عملیات مهم و بزرگی باید بخش‌های مختلف از قبیل وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌های دولتی و غیردولتی، نیروهای مسلح و مردم پای کار بیایند.
در یک سال و نیم گذشته نمونه‌های موفقی از ثمره این همکاری را دیده‌ایم اما به نظر می‌رسد باید با تقویت اتاق عملیات و فرماندهی این کار، بیش از پیش از تمام ظرفیت‌های موجود و قابل اتکا در کشور استفاده شود. به راستی ستاد ملی مقابله با کرونا باید تبدیل به یک اتاق جنگ و عملیات تمام‌عیار علیه کرونا شود به گونه‌ای که در این راه لحظه‌ای از تدبیر و برنامه‌ریزی جدی و هدفمند و البته بهره‌مندی از نظرات کارشناسان غافل نشود.
یکی از موضوعات مهم در مقابله با کرونا واکسیناسیون سراسری است که بر اساس تحقیقات دانشمندان داخلی و مشاهدات و پژوهش‌های انجام شده در سطح جهان اکنون شاید به عنوان مهم‌ترین ابزار برای از بین بردن خطر مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا محسوب می‌شود.
با تلاش‌های زیادی که علی‌رغم تحریم‌های غیر انسانی و رقابت جهانی کشورها برای تامین واکسن و در مواقعی بدعهدی طرف‌های قرارداد برای تامین به موقع واکسن انجام شده
(از جمله ساز و کار کوواکس بهداشت جهانی که تاکنون 200 میلیون دلار هزینه 16 میلیون و 800 هزار دز واکسن سهمیه ایران را دریافت اما بخش عمده‌ای از این سهمیه را تحویل نداده است)، تاکنون قریب 29 میلیون دُز واکسن به کشورمان وارد شده است.
از سویی با تلاش قابل ستایش دانشمندان کشورمان در ساخت واکسن‌های بومی تاکنون از چند نمونه در دست تولید یا کارآزمایی، واکسن برکت پس از کسب مجوزهای لازم و پشت سر گذاشتن موفق کارآزمایی‌های بالینی به تولید انبوه رسیده است و تاکنون 8 میلیون دز از آن تولید، چهار میلیون و 200 هزار دز تحویل وزارت بهداشت شده و حدود دو میلیون و 600 هزار دز از آن تزریق شده است و واکسن‌های دیگر نیز در آستانه ورود به مرحله تولید انبوه هستند.
اکنون نیاز است دولت با استفاده بیشتر از ظرفیت‌های موجود همچون دستگاه دیپلماسی و بازوهایی همچون هلال احمر و با پیگیری‌های مضاعف، واردات واکسن را تسهیل بخشد که خوشبختانه در روزهای گذشته نشانه‌هایی از سرعت گرفتن واردات واکسن مشاهده می‌شود و وعده‌هایی برای افزایش چشمگیر واردات در روزهای آینده نیز داده شده است.
از سوی دیگر توجه ویژه به تولید واکسن‌های داخلی و رفع نیازهای تولید کنندگان برای رسیدن به میزان تولید مورد انتظار باید جدی‌تر از قبل توسط دولت دنبال شود. نکته مهم درخصوص تسهیل واردات واکسن خارجی محرز شدن توان ایران در تولید واکسن بود و آنطور که مدیرکل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو می‌گوید: «اگر واکسن برکت به تولید انبوه نمی‌رسید، کشور‌های خارجی به‌راحتی واکسن در اختیار ما قرار نمی‌دادند».
موضوع دیگر که باید توسط مسئولان امر و ستاد کرونا مورد توجه قرار بگیرد، موضوع تدوین یک پروتکل دقیق، علمی و هماهنگ درمانی برای بیماری کرونا است. متاسفانه یکی از ناهماهنگی‌های محسوس در مبارزه با کرونا در کشور طی این مدت اعلام مواضع متضاد درخصوص داروهای بیماران کرونایی است. در این خصوص یک روز نام برخی داروها به عنوان داروهای موثر اعلام و تجویز می‌شود که در مواقعی نیز تهیه آن برای خانواده بیمار سخت است اما مدتی بعد یک مسئول حوزه بهداشت و درمان درخصوص همان داروها می‌گوید که در جلسه کمیته علمی کرونا مطرح شد که این داروها در پروتکل درمان بیماران سرپایی جایی ندارد، اما حجم بسیار زیادی از پزشکان این داروها را برای همه تجویز می‌کنند. جالب اینکه این داروها یک بار در پوشش بیمه قرار می‌گیرد یکبار گفته می‌شود به علت بی‌تاثیری از پوشش خارج می‌شود و دوباره گفته می‌شود در پوشش بیمه قرار می‌گیرد.
در این بین ایجاد کسب و کارهایی همچون تبلیغ تهیه داروهای گرانقیمت کرونا و تزریق خانگی دارو و سرم در فضای مجازی است که اگر نظارت دقیقی بر آنها که معلوم نیست تخصص لازم را داشته باشند صورت نپذیرد می‌تواند خطرآفرین شود.
نکته مهم دیگر توجه به غربالگری است، موضوعی که چند بار توسط رهبر معظم انقلاب نیز مورد تاکید قرار گرفته است. متاسفانه در شرایط فعلی دسترسی آسان به تست‌های مورد اعتمادتری همچون pcr برای مردم دشوار شده است به نوعی که گاه یک فرد مشکوک به ابتلای کرونا باید در سطح شهر به چندین مرکز بهداشت مراجعه کند چرا که معمولا روزانه در برخی مراکز منتخب در هر منطقه و به تعداد محدودی کیت‌های تست توزیع می‌شود که در همان ساعات ابتدایی صبح تمام می‌شود. حتی اگر در مراکزی دسترسی به این تست‌ها باشد هزینه قابل توجهی باید پرداخته شود. این در حالی است که به راحتی و با یک جست‌وجوی اینترنتی به وفور با تبلیغات تست‌های خانگی و البته با هزینه‌های هنگفت روبرو می‌شویم. حال سؤال اینجاست اگر تست کم است چرا درخصوص تولید یا واردات بیشتر آن اقدام جدی‌تری نمی‌شود و چرا این تست‌ها در آزمایشگاه‌های خصوصی و فضای مجازی با هزینه مضاعف در دسترس است و اگر کمبودی نیست چرا پروژه مهم غربالگری که می‌تواند باعث شناسایی به موقع و ابتدایی بیماران کرونایی شده و از اوج‌گیری بیشتر بیماری و همچنین تردد افراد مبتلای فاقد علامت در سطح جامعه جلوگیری کند غفلت می‌شود. در روزهای اخیر از رایگان شدن تست کرونا و تحت پوشش بیمه قرار گرفتن آن سخن رفته است اما متاسفانه آنقدر شرط و تبصره برای این کار لحاظ می‌شود که بسیاری با وجود احتمال ابتلا، به علت هزینه بالای تست یا کمیاب بودن آن از دادن تست منصرف شده و احتمالا مشغول انتشار ویروس در جامعه می‌شوند. سؤال این است آیا رایگان بودن تست‌ها برای دولت و بیمه‌ها به صرفه‌تر است یا پرداخت هزینه چند میلیونی بستری شدن یک بیمار در آی سی یو ؟
این روزها از شیوع ویروس جهش یافته و خطرناک «لامبدا» در برخی کشورها خبرهایی می‌رسد، با توجه به تجربه قبلی ورود انواع ویروس‌های جهش یافته به کشور که تبعات آن هنوز ادامه دارد باید موضوع کنترل مرزها و جلوگیری از ورود این ویروس به کشور مورد توجه جدی‌تر مسئولان امر قرار گیرد.
یکی دیگر از موضوعات و تجربه‌های گذشته که باید فکری اساسی برای آن کرد کم توجهی در رعایت دستورالعمل‌ها و محدودیت‌ها، هم از سوی مردم و کسبه و هم از سوی برخی مسئولان ناظر می‌باشد. حال باید مسئولان امر نگاه جدیدی به این محدودیت‌ها داشته باشند اگر برخی از آنها نیاز به تجدید نظر و اصلاح دارد اقدام شود اگر تاکید بر ادامه اجرا است پس عمل به آن و نظارت‌ها جدی‌تر گرفته شود. در این بین توجه به مشکلات اصناف و مشاغل و حمایت از اقشار صدمه دیده نیز نباید مورد غفلت قرار گیرد.
موضوع دیگر کم‌توجهی به توانمندی‌های علمی طب سنتی در کمک به مبارزه با کرونا است. متاسفانه برخی رد و مخالفت‌ها در بین طیف‌هایی از طرفداران طب سنتی و طب نوین نسبت به یکدیگر از گذشته در کشور وجود داشته که با شیوع کرونا شدیدتر شده است حال آنکه وظیفه وزارت بهداشت است که بستری فراهم آورد تا در فضایی علمی جلسات هم‌اندیشی بین متخصصان طب سنتی و نوین برگزار شود تا هم دیدگاه‌ها به هم نزدیک شود و هم هر کجا که امکان بهره‌مندی از خدمات علمی و مورد تایید طب سنتی در کنار طب نوین برای مهار کرونا و سایر حوزه‌های پیشگیری و درمان وجود دارد از این ظرفیت‌ها به نفع مردم استفاده شود.
درخصوص وظایف مسئولان موارد دیگری نیز هست اما در این بین مردم نیز وظیفه دارند از ساده‌انگاری و کم‌توجهی به پروتکل‌ها خودداری نمایند. نباید فراموش کرد که گاه یک کم‌توجهی ما می‌تواند جان یک فرد دیگر را به خطر بیندازد و خانواده‌ای را داغدار کند. متاسفانه گویا تکرار روزانه این تلفات و خبرهای آن باعث عادی شدن یا کاهش حساسیت ماجرا برای عده زیادی از مردم شده است تا جایی که علی‌رغم همه هشدارها و توصیه‌ها یا ابلاغ محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها عده‌ای کار خود را می‌کنند و کمترین تبعیت از الزامات و اقتضائات این روزهای دشوار را ندارند.
لازمه شکست کرونا، همراهی مردم و مسئولان و درس گرفتن از تجربه‌های قبلی است. مسئولان وظیفه دارند بهترین برنامه‌ریزی و تدارکات را در این خصوص فراهم نمایند و مردم هم نباید لحظه‌ای از عمل به وظیفه اجتماعی خود در این خصوص غافل شوند.
عباس شمسعلی