خطـر سکته گرمـایـی در کمین غفلت از تیغ تند آفتاب
گالیا توانگر
گرمازدگی شرایطی است که علائم آن شامل تعریق شدید و ضربان قلب سریع و در نتیجه گرم‌شدن بیش از حد بدن است. این حالت یکی از سه سندرم مربوط به گرماست. در حقیقت گرمازدگی خفیف‌ترین و گرما گرفتگی (گرفتگی عضلات براثر گرما) شدیدترین آن می‌باشد. علل گرمازدگی شامل قرارگرفتن در معرض دمای بالا، به‌ویژه هنگامی‌که با رطوبت زیاد و فعالیت بدنی شدید همراه باشد. در صورت عدم دریافت درمان سریع، گرمازدگی می‌تواند به سکته قلبی منجر شود.
علایم گرمازدگی عبارت‌اند از: پوست خنک، مرطوب و مورمور شده در اثر گرما، تعریق شدید، ضعف، سرگیجه، خستگی، نبض ضعیف و سریع، فشارخون پایین هنگام ایستادن، گرفتگی عضلات، حالت تهوع، سردرد.
حواستان به یک سری از داروها باشد. اگر دارویی مصرف می‌کنید که می‌تواند بر توانایی بدن در هیدراته ماندن و دفع گرمای زیاد اثر بگذارد، پس باید بیشتر مراقب باشید.
هرگز کسی را در اتومبیل پارک شده که در و پنجره‌های آن را بسته‌اید ترک نکنید. این هم یکی از دلایل شایع مرگ‌های ناشی از گرمازدگی در کودکان است. وقتی اتومبیل را در آفتاب پارک می‌کنید، دمای داخل اتومبیل در عرض ده دقیقه بیش از 6.7 درجه سانتیگراد بالا می‌رود؛ بنابراین اصلاً نباید کسی را در هوای گرم در اتومبیل پارک شده با پنجره‌های بسته رها کنید.
در گرم‌ترین ساعات روز بیرون نروید. اگر امکان دارد سعی کنید در ساعاتی از روز که هوا گرم‌ترین است بیرون نروید، مایعات زیاد بنوشید و در جایی خنک استراحت کنید. سعی کنید ورزش یا فعالیت‌های بدنی دیگر را به ساعت‌های خنک‌تر روز موکول کنید، مثلاً غروب یا اول صبح.
سکته گرمایی چیست؟
گرمازدگی دارای 4 مرحله است: مراحل استرس گرمایی، خستگی گرمایی، گرمازدگی، سکته گرمایی از مراحل گرمازدگی هستند که هرکدام علائم خاصی را دارند. در مرحله استرس گرمایی فرد علائمی مانند سرگیجه، ضعف، حالت تهوع، تشنگی و سردرد را احساس می‌کند. در مرحله خستگی گرمایی نیز با علایمی نظیر عرق کردن شدید، خستگی، قرمز شدن پوست، گرگرفتگی یا اسپاسم عضلات به همراه درد، سردرد یا سرگیجه خفیف و حالت تهوع همراه است.
محسن وحیدی یک متخصص طب اورژانس باتوجه‌به گرمای هوا و شیوع گرمازدگی برایمان توضیح می‌دهد: «مرحله گرمازدگی با علایمی نظیر رنگ‌پریدگی، عرق شدید، تهوع، اسهال و استفراغ، جوش‌های ریز گرمازدگی، سردرد، گرفتگی عضلات، خستگی، ضعف، تشنگی شدید، سرگیجه، ازدست‌دادن تمرکز، ادم یا تورم خفیف پا، مچ پا یا انگشتان دست و ازدست‌دادن هوشیاری مشخص می‌شود. همچنین گاهی سلول‌های سطحی پوست آسیب‌دیده، عرق زیرپوست جمع شده و فرد دچار جوش زیرپوستی یا به‌اصطلاح عرق‌سوز می‌شود.»
به گفته این متخصص طب اورژانس مرحله سکته گرمایی نیز با ضربان ضعیف، تنفس سریع، کاهش تعریق، پوست داغ و خشک و قرمز، حالت تهوع، سردرد و سرگیجه، تاری دید، تحریک‌پذیری و یا تغییرات خلقی، عدم هماهنگی و ازدست‌دادن هوشیاری همراه است که اگر این مرحله شدید باشد می‌تواند به نارسایی ارگان‌های بدن، کما و مرگ منجر شود. وضعیت دیگری که ممکن است با سکته گرمایی شدید رخ دهد، رابدومیولیز است، این بیماری باعث تخریب سلول‌های عضلانی و در نتیجه نارسایی کلیه می‌شود.
وی برای پیشگیری از بروز گرمازدگی در ایام گرم تابستان به هم‌وطنان توصیه می‌کند: «حداقل هشت لیوان آب در روز بنوشید. بدن شما به‌ازای هر کیلوگرم وزن 30 میلی‌لیتر آب در روز نیازمند است. ولی مصرف مایعات در آب‌وهوای گرم باید افزایش یابد. اگر نمی‌توانید مقدار زیادی آب بنوشید یک نوشیدنی بدون گاز مثل آب‌میوه یا دوغ جانشین مناسبی است. از مصرف زیاد نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند کولا، قهوه و چای اجتناب کنید، زیرا کافئین ادرارآور است و باعث دفع آب از بدن می‌شود. از مصرف غذاهای چرب و داغ اجتناب کرده و بهتر است غذایتان کمی نمک داشته باشد. شربت آبلیمو و خاک شیر و دوغ تأمین‌کننده آب و املاح ازدست‌رفته بدن هستند. نوشیدن نوشابه در گرما مناسب نیستند.»
درمانی که از مرگ جلوگیری می‌کند
درمان عوارض مرتبط با گرمازدگی بستگی به‌شدت آن دارد. ابتدا بهتر است لباس‌های فرد گرمازده را درآورده و بدن او را در آب سرد فرو برید. اگر چنین امکانی وجود نداشت، با استفاده از یک‌پارچه یا حوله یا اسفنج، بدن فرد را با آب سرد خیس کنید. اگر مقدار آبی که در اختیار دارید کم است، ابتدا سر و گردن او را خنک کنید و تکه‌های یخ را روی گردن او قرار دهید و بعد توسط یک‌تکه کاغذ یا حوله یا پنکه، او را باد بزنید.
روح‌الله محمدیان یک کارشناس امداد و نجات ضمن بیان راهکارهای بالا برای نجات جان فرد گرمازده می‌گوید: «پس از آن فرد را در مکان خنکی قرار دهید. پاهای او را در محل بالاتری نسبت به بدن او قرار دهید تا جریان خون بیشتر به‌طرف سر او برود. دست‌ها و پاهای فرد را ماساژ دهید تا خونی که خنک شده، به سمت مغز و مرکز بدن او برود. اگر شخص به هوش است، او را تشویق کنید تا کم‌کم آب یا یک نوشیدنی خنک حاوی نمک بنوشد، ولی اگر شخص بی‌هوش باشد، نمی‌توانید این کار را انجام دهید و البته در این شرایط باید حتماً او را به مرکز درمانی برسانید.»
این کارشناس امداد و نجات در ادامه می‌گوید: «وقتی بدن فرد خنک شد، هر ۱۰ دقیقه یک‌بار دمای بدن او را‌اندازه‌گیری کنید. دمای فرد گرمازده باید در حد ۵.۳۸ درجه سانتیگراد باقی بماند و زمانی هم که بدن فرد را در آب سرد فرو می‌کنید، باید مراقب باشید تا دمای بدنش کمتر از ۵.۳۹ درجه نشود، چون به او شوک وارد می‌شود. اگر هم دماسنج در اختیار نداشتید، تا وقتی‌که با لمس کردن بدن فرد احساس می‌کنید خنک نشده، عمل خنک‌کردن را ادامه دهید، ولی به‌محض خنک شدن بدن، عمل خنک‌کردن (در آب سرد یا به شکل دیگر) را متوقف کنید و اگر دمای بدن او دوباره بالا رفت، عمل خنک‌کردن را از نو شروع کنید و بعد اجازه دهید فرد ۲۴ ساعت استراحت کند.»
وی درباره نوشیدنی‌هایی که می‌توان به فرد گرمازده نوشاند، می‌گوید: «علاوه‌بر آب خنک یا مایعات حاوی نمک، شربت‌هایی هم هستند که بر اساس اطلاعیه دفتر طب ایرانی وزارت بهداشت، می‌تواند به بهبود گرمازدگی کمک یا از بروز گرمازدگی پیشگیری کند. شربت‌هایی مانند شربت زرشک، شربت عناب، شربت تمرهندی، ماءالشعیر طبی و شربت به‌لیمو، شربت خاکشیر، شربت تخم شربتی.»
محمدیان هشدار می‌دهد: «اگر دیدید دمای بدن فرد گرمازده پایین نمی‌آید و بیهوشی ادامه پیدا کرده یا از حالت هوشیاری وارد حالت غیر هوشیار شده است، حتماً با اورژانس تماس بگیرید تا اقدامات درمانی لازم برای او انجام شود؛ چون ممکن است جان فرد در خطر باشد.
در واقع اگر حتی در حالت‌های خفیف گرمازدگی به بیمار رسیدگی نشود، وارد مرحله حاد گرمازدگی می‌شویم. در این مرحله آب به اعضای حیاتی بدن نمی‌رسد و مرحله شدید یا خطرناک گرمازدگی رخ می‌دهد که بسیار خطرناک است. به‌طوری‌که حتی با حضور تیم پزشکی و رساندن فرد به مراکز درمانی، در افراد جوان تا ۲۰درصد و در افراد مسن تا ۷۰درصد احتمال مرگ‌ومیر وجود دارد.
در مرحله حاد علایمی مثل اختلال هوشیاری دیده شده و معمولاً مصدوم خواب‌آلوده و بی‌قرار می‌شود. درحالی‌که دمای بدن به بالای ۴۰ درجه سانتیگراد رسیده است، خون‌رسانی به دستگاه‌های حیاتی بدن مختل می‌شود و اگر کنترل نشود، می‌تواند به مرگ شخص منجر شود.»
توصیه‌های تغذیه‌ای برای مقابله
با گرمازدگی
علیرضا یارقلی یک متخصص طب سنتی درخصوص تغذیه مناسب فصل تابستان، می‌گوید: «در این فصل توصیه می‌شود افراد از غذاهای سرد و‌تر مانند آب‌دوغ خیار و نان، پنیر و هندوانه استفاده کرده و از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های گرم پرهیز کنند.» این متخصص طب سنتی می‌افزاید: «استفاده از نوشیدنی‌هایی مانند خاکشیر که برطرف‌کننده خشکی و خارش پوستی، بهبود دهنده معده و روشن و صاف‌کننده پوست است به همراه کمی آب‌لیموی به‌خصوص صبح‌ها و به‌صورت ناشتا سبب رفع عطش و گرمازدگی در فصل تابستان خواهد شد.»
وی بیان می‌کند: « تخم شربتی نیز مقوی دستگاه گوارش است و از گرسنگی کاذب جلوگیری می‌کند و به‌منظور لاغری و کاهش وزن نیز توصیه می‌شود؛ تخم شربتی ضد سرطان بسیار خوبی است و دارای فیبر بالایی بوده و از بروز دیابت نوع دو نیز پیشگیری می‌کند، مصرف این شربت ربطی به سردی و گرمی هوا ندارد، اما در تابستان سبب خنک شدن و کاهش عطش می‌شود. البته باید به این نکته تأکید کرد که افراد دارای معده سرد و مزاج سرد و تر در مصرف شربت‌های خنک زیاده‌روی نکنند.»
یارقلی در خصوص مصرف دو میوه هلو و شلیل در این فصل عنوان می‌کند: «هلو و شلیل با مزاج سرد و تر دو میوه محبوب فصل تابستان هستند که زود هضم و کم کالری‌تر از بقیه میوه‌ها هستند و دارای آنتی‌اکسیدان‌های بالایی بوده و به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک شایانی می‌کنند.»
وی در ادامه اظهار می‌کند: «استفاده از هندوانه به‌عنوان رقیق‌کننده خون که دارای ویتامین A،B و C است به‌عنوان تقویت‌کننده سیستم ایمنی بدن و جهت سلامت پوست و مو بسیار مفید بوده، اما خوردن آن به‌صورت ناشتا به‌خصوص در هوای گرم و پس از صرف غذا توصیه نمی‌شود. گلاب نیز یکی از نوشیدنی‌های بسیار خوب در فصل گرماست که می‌توان جهت رفع تشنگی و عطش از آن استفاده نمود. کاهو با طبیعتی سرد و‌تر جزو سبزی‌های تصفیه‌کننده خون است که آهن بسیار زیادی دارد و در درمان کم‌خونی مؤثر است و مصرف آن در فصل تابستان بسیار توصیه می‌شود.» این متخصص طب سنتی و تغذیه سنتی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: « در فصل تابستان مصرف شربت سکنجبین، لیمو، هندوانه، آبغوره و میوه‌های‌تر (ترش‌وشیرین) مانند آلو، آلبالو و گیلاس در کنار نوشیدنی‌های خنک می‌توانند حرارت بدن را کاهش داده و رطوبت را به بدن برسانند. افراد از مصرف غذاهایی مثل فسنجان، گردو، کنجد به دلیل مزاج شأن در این فصل پرهیز کنند؛ چرا که سبب عوارضی مانند فشارخون می‌شوند.»
وی در پایان تأکید دارد: «مصرف میوه بسیار پرطرف‌دار طالبی که سرشار از آب است در این فصل بسیار توصیه می‌شود؛ چراکه این میوه سرشار از پتاسیم و منیزیم است و تنظیم‌کننده متابولیسم بدن، اما لازم است افراد به این نکته توجه ویژه‌ای کنند و این میوه را بین دو وعده غذایی و با معده خالی مصرف نکنند، همچنین افراد دیابتی در مصرف این میوه باید جانب اعتدال را رعایت کنند.»