پرسش:
آیا دین و علم موافق یکدیگرند یا مخالف؟ نظر دین درباره علم چیست و نظر علم درباره دین چیست؟
پاسخ:
علم و دین مخالف یکدیگرند!
دو طبقه از طبقات مردم کوشش کرده‌اند که دین و علم را مخالف یکدیگر جلوه دهند. یکی طبقه متظاهر به دین ولی جاهل که نان دینداری مردم را می‌خورند و از جهالت مردم سوء استفاده می‌کنند. این دسته برای اینکه مردم را در جهل نگهدارند و ضمناً به نام دین، پرده ‌روی عیب خودشان بکشند، و با سلاح دین دانشمندان را بکوبند و از صحنه رقابت خارج کنند مردم را از علم به عنوان اینکه با دین منافی است، می‌ترسانده‌اند. دسته دیگر هم قشر تحصیلکرده و دانش‌آموخته هستند که به همه تعهدات اخلاقی و انسانی خود پشت پا زده‌اند. این طبقه نیز همین که خواسته‌اند عذری برای لاقیدی‌ها و کارهای قبیح خود بتراشند به علم تکیه کرده و آن را مانع نزدیک شدن به دین بهانه کرده‌اند.
علم و دین موافق یکدیگرند
طبقه سومی هم همیشه بوده و هستند که از هر دو موهبت علم و دین بهره‌مند بوده‌اند و هیچ‌گونه تنافی و تناقضی میان آن دو احساس نمی‌کرده‌اند. این طبقه سعی کرده‌اند که تیرگی‌ها و غبارهایی که از طرف آن دو طبقه معتقد به مخالفت علم و دین برخاسته فرو بنشانند.
علم در قرآن و روایات
منطق قرآن درباره علم به شکلی است که قابل تخصیص و تقیید نمی‌باشد. قرآن علم را نور و جهل را ظلمت می‌داند، می‌فرماید مطلقاً نور بر ظلمت ترجیح دارد. و صریحاً مسائلی را به عنوان موضوع مطالعه و تفکر پیشنهاد می‌کند، که نتیجه مطالعه آنها همین علوم طبیعی و ریاضی و زیستی و تاریخی و غیره است که امروز در دنیا می‌بینیم(بقره- 164) قرآن کتابی است که اولین آیات نازله خود را با خواندن، علم و کتابت آغاز کرده است (علق- 1 تا 4) اسلام دینی است که با توحید آغاز می‌گردد و توحید مسئله‌ای است تعقلی که تقلید و تعبد در آن جایز نیست. حتماً باید تعقل و استدلال و برهان در آن باشد. از طرفی نظر اسلام منحصراً علوم دینی نیست، بلکه هر علمی که برای اهداف فردی و اجتماعی مسلمانان مفید و سودمند واقع شود، باید آنها را فراگیری کرد و در ساحت فردی و اجتماعی به کار گرفت. همچنین در بیشتر کتب روایی بابی تحت عنوان «وجوب طلب العلم» آمده که بدون هیچ تخصیصی مسلمانان را توصیه به فراگیری علم می‌کند. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «اطلبواالعلم ولو باصین، فان طلب العلم فریضه علی کل مسلم» دانش و علم را طلب کنید و بیاموزید، هر چند در چین باشد، زیرا طلب دانش بر هر مسلمانی واجب است (بحارالانوار، ج 1، ص 180)
علم وسیله است نه هدف
در منطق اسلام هر علمی از آن جهت لازم و مفید است که مقدمه و وسیله انجام یک عمل و یک وظیفه است. همه علوم دینی از قبیل علم توحید، اخلاق، فقه و حدیث همین طورند یعنی همه وسیله‌اند نه هدف: غایت همه علوم اسلامی و لزوم فراگیری آن برای این است که انسان به مقام بندگی و عبودیت خدای متعال برسد که اگر چنین نباشد، همه آن علوم حجاب اکبر است. لذا فقها و علمای دین اصطلاحی دارند و می‌گویند: «وجوب علم تهیوی است» یعنی از آن جهت واجب است که آمادگی و تهیو برای کاری که موافق با منظور و هدف غایی اسلام است. اسلام در همه شئون حیاتی بشر اعم از فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی نظر دارد و در همه آنها منظور و اهداف غایی دارد که باید تأمین گردد. اسلام جامعه‌ای می‌خواهد مستقل، آزاد، عزیز، سربلند و مستغنی و... و کلید همه این حوائج و نیازها، علم و دانش فنی و تخصصی است. بدون علم نمی‌توان جامعه‌ای غنی، مستقل، آزاد، عزیز و قوی و متعالی به وجود آورد. بنابراین بر مسلمانان واجب است که همه علومی را که مقدمه رسیدن به اهداف فردی و اجتماعی است فراگیرند و آنها را در عمل پیاده کنند.