پرسش:
تعارض ظاهری سیره‌های معصومین(ع) را با انتخاب الگوی سبک زندگی چگونه می‌توان توجیه کرد و چه برهان و استدلالی برای حل این تعارضات وجود دارد؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سؤال به طرح مسئله و آشفتگی در سبک زندگی مردم با الگو قراردادن سیره‌های متعارض و واقعی بودن تعارضها و تناقضها در سیره معصومین(علیهم‌السلام) پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
فلسفه سیره زاهدانه پیامبر(ص) و امام علی(ع)
به طور مسلم رسول خدا(ص) و امام علی(ع) زاهدانه زندگی می‌کردند، و در زندگی برخود سخت می‌گرفتند. این عمل را به دو نحو می‌توان تفسیر کرد: یکی اینکه بگوییم دستوراسلام به طور مطلق برای بشر این است که از نعمتها و خیرهای این جهان اجتناب کند، یعنی اسلام همان طوری که به اخلاص در عمل و توحید در عبادت و به صدق و امانت و صفا و محبت دستور می‌دهد، به احتراز و اعراض از نعمتهای دنیا هم دستور می‌دهد. به بیان دیگر همان طوری که آن امور بالذات برای بشر کمالند، و در همه زمانها مردم باید موحد باشند، صدق و اخلاص و امانت و صفا و محبت داشته باشند، و از دروغ و دغل و زبونی پرهیز داشته باشند، همین طور در همه زمانها و در هر نوع شرایطی لازم است که از نعمتها و خیرات دنیا احتراز داشته باشند. تفسیر دیگر اینکه بگوییم فرق است بین آن اموری که مربوط به عقیده و یا اخلاق و یا رابطه انسان با خدا است و بین آن اموری که مربوط به انتخاب سبک زندگی و طرز معیشت است و اینکه زندگی زاهدانه پیامبراکرم(ص) و امام علی(ع) نه از این جهت است که توسعه در زندگی بالذات زشت و ناپسند است، بلکه مربوط به عوامل دیگری بوده از جمله مقتضیات عصر و زمان آن بزرگواران که امکانات رفاه و آسایش برای عموم مردم فراهم نبود و فقر عمومی در میان مردم زیاد بود! در چنین شرایط و اوضاعی مواسات و همدردی اقتضا می‌کرد که به کم قناعت کنند و مابقی را انفاق کنند از طرف دیگر آن بزرگواران زعیم و پیشوای امت خود نیز بودند و وظیفه آنان این بود که خود را با ضعف مردم و امت خود هماهنگ کنند، تا این همدردی بتواند از آلام مردم فقیر و ضعیف بکاهد، و الگوی تمام نمای امت خویش باشند بنابراین وقتی به احوال و زندگی و سخنان امام صادق(ع) مراجعه می‌کنیم، می‌بینیم که ظاهر زندگی آن حضرت با پیامبر اکرم(ص) و امام علی(ع) فرق دارد، و این به خاطر همین نکته و تفسیر دوم بوده که خود آن حضرت در مقام احتجاج «سفیان ثوری» فلسفه زهد را به مردم زمانش گوشزد کرده است.
اصول ثابت و متغیر در سبک زندگی
اختلافات و تعارضات سیره معصومین(ع) اصول ثابت و متغیری دارد که باید مورد بررسی و کنکاش قرار گیرد:
1- اصل هماهنگی با زندگی عموم مردم
یک اصل ثابت و تغییرناپذیر این است که یک نفر مسلمان باید زندگی خود را از زندگی عمومی جدا نداند، ‌باید زندگی خود را با زندگی عموم جامعه تطبیق دهد. معنی ندارد در حالی که عموم مردم در فقر و بدبختی زندگی می‌کنند، عده‌ای با تمسک به این آیه شریفه: کل من حرم زینهًْ‌الله التی اخرج لعباده و الطیبات من الرزق» (اعراف- 32) در دریای نعمت و تمتعات فراوان مادی غوطه‌ور شوند و خود را متمایز کنند، هرچند فرض کنیم که از راه حلال هم به دست آمده باشد!
2- زهد و عدم وابستگی به زخارف دنیا
اصل ثابت و تغییرناپذیر دیگری که در همه زمان‌ها و مکان‌ها پسندیده است، زهد به معنی عزت نفس و مناعت طبع و بلندنظری است که انسان در همه حال خوب است نسبت به امور مادی و زخارف آن بی‌اعتنا باشد. دین را به دنیا و فضیلت و اخلاق را به پول و مقام نفروشد، به امور مادی به چشم وسیله نگاه کند نه به چشم هدف و مقصد. اما سایر اموری که مربوط به توسعه و تضییق در سبک زندگی و معیشت و بود و نبود امکانات و وسایل زندگی است، ‌یک امر ثابت و تغییرناپذیری نیست. ممکن است در زمانی تکلیف جوری اقتضا کند و در زمان دیگر طور دیگر. همان‌گونه که پیامبر اکرم(ص) و امام علی(ع) طوری زندگی کردند و سایر ائمه(ع) به گونه‌ای دیگر.