پرسش:
اینکه قرآن‌کریم در آیه مربوط به امر امامت و ولایت امام‌علی(ع) دو واژه اکمال دین و اتمام نعمت را بکار برده چه تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند؟
پاسخ؟
اکمال و اتمام در قرآن
در قرآن کریم آیه‌ای که مربوط به امر امامت و ولایت است، چنین نازل شد: «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا» امروز مجموعه دینتان را کامل کردم و نعمت ولایت و امامت را بر شما تمام ساختم و راضی هستم از اینکه دینتان اسلام باشد. (مائده -3)
خداوند در این آیه شریفه می‌فرماید: ما برای سعادت و رستگاری شما دو کار کردیم: 1- دین را کامل 2- نعمت را تمام کردیم. یعنی قرآن برای اکمال و اتمام دو مفهوم متمایز قائل است. می‌فرماید: نعمت‌ها را از نقص به تمام و دین را از نقص به کمال رساندیم.
فرق میان اکمال و اتمام
ما تمام را در مقابل نقص به کار می‌بریم و کمال را هم در مقابل نقص استفاده می‌کنیم. اما فرق کمال و تکامل با مقوله تمام این است که یک شیئ اگر دارای یک سلسله اجزاء باشد، مثل یک ساختمان و یا یک اتومبیل، مادام که همه اجزای لازم در آن وجود پیدا نکرده، می‌گوییم ناقص است، اما وقتی که آخرین جزء را مثلا آخرین آجر را زدند می‌گوییم تمام شد. یعنی همه اجزای آن به پایان رسید. ولی تکامل و کمال در درجات و مراحل رو به بالا است. یک کودک اگر از نظر عضوی، ناقص به دنیا بیاید، ناتمام به دنیا آمده است، ولی اگر از نظر اعضا و جوارح و جهازات تمام به دنیا آمده باشد تازه ناقص است و باید مراحل کمال و تکامل را با نظام تعلیم و تربیت طی کند. یعنی پله‌ها و مراحل تعلیم و تربیت برای این کودک تعالی و تکامل است و اکمال حکم بالا رفتن و تعالی را دارد. بنابراین یک شیئ ممکن است سازه و پیکره‌اش درست و تمام باشد اما از باب اینکه روح ندارد و آثار و نتایجی که از آن متوقع است بر آن مترتب نمی‌شود می‌گویند کامل نیست. مثلا اگر بگویند کمال علم به عمل است، معنایش این نیست که تا عمل نیامده است علم یک جزئش ناقص است؛ خیر، علم علم است و علم با علم تمام می‌شود ولی علم با عمل تعالی و تکامل می‌یابد. یعنی آن آثاری که از علم باید گرفت با عمل به آن حاصل می‌شود. امام علی(ع) می‌فرماید:« اعلموا ان کمال الدین طلب العلم و العمل به» بدانید که کمال دین در طلب علم و دانش و به کار بستن و عمل به آن است.( الکافی،ج 1، ص30) بنابراین براساس آموزه‌های وحیانی کمال علم به عمل است، و کمال عمل به نیت است و کمال نیت به اخلاص است. یعنی عمل جزء علم نیست ولی اگر همراه علم نباشد، علم، نافع و تاثیرگذار نخواهد بود. نیت هم جزء عمل نیست ولی اگر نیتی، توام با عمل نباشد، بی‌اثر است. همچنین اخلاص هم جزء نیت نیست، ولی اگر اخلاص با نیت همراه نباشد، نیت اثر معنوی لازم را ندارد.
معنی اکمال و اتمام در آیه امامت
در آیه شریفه نصب امام علی(ع) به امامت پس از پیامبر(ص) به اعتبار اینکه یک جزء از اجزای دین و یک دستور از دستورهای دین است، پس نعمت ناتمام تمام شد. و از طرفی این دستور به اعتبار اینکه اگر نبود، همه احکام و تعالیم دیگر اسلام ناکامل و ناقص بود، کمال همه آنها به این نصب امامت امام علی(ع) است. این است که ما معتقدیم روح دین، ولایت و امامت است و اگر کسی ولایت و امامت امام علی(ع) را نداشته باشد، اعمالش حکم یک پیکر بدون روح را پیدا می‌کند.