عدم دلزدگی در بهشت
خدا در قرآن میفرماید که اهل بهشت تا ابد در بهشت هستند؛ یعنی تا خدا خدایی میکند اینان در بهشت هستند. البته این «تا» به معنای غایت نیست که نهایت و پایانی داشته باشد؛ زیرا در بهشت زمان به مفهومی که ما میشناسیم نیست؛ چرا که اگر انسان به خلقت الهی، حادث است و ازلی نیست، ولی ابدی است؛ هر چند که به یک مفهوم انسان در علم الهی که حقیقت مکنون فی الغیب است، ازلی به وجود الهی است، ولی در ظاهر حادث است؛ اما شکی نیست که نسبت به آینده ابدی است و دیگر عدم برای انسان بلکه هیچ موجودی وجود ندارد.
مسئله ابدیت در بهشت برای برخی این پرسش را مطرح میکند که میلیاردها یا بیلیاردها سال نوری و مانند آن زندگی کنیم، آخر که چی؟ چقدر بخوریم و بخوابیم و عیش و نوش داشته باشیم؟ این کارها خستگی میآورد و انسان بالاخره خسته و از آن دلزده میشود.
در پاسخ باید گفت که ویژگی انسان در بهشت همانند ویژگی خدا است که خستگی و دلزدگی معنا ندارد؛ زیرا انسان در بهشت موجودی ثابت است، نه «ساکن». بنابراین، موجودی است که همیشه در اوج لذت است و هر زمانی چون خدا در شأن و شئونی است؛ بنابراین، خستگی و زدگی معنا ندارد.
از نظر قرآن، دوزخیان نیز این گونه نیست که به محیط دوزخ و آتش و عذاب عادت کنند و دیگر درد و رنج آنان پایان یابد؛ بلکه آنان همواره در رنج و عذاب هستند و هرگز چیزی برایشان به شکل عادت در نمیآید که دیگر رنج و عذاب معنا نداشته باشد.
البته خلود برای اندکی از دوزخیان خواهد بود اما بسیاری از دوزخیان از دوزخ رها میشوند؛ نکته مهم اینکه دوزخ، ضرورتا دائمی و ابدی نیست؛ زیرا اگر در وعده و نیکی، ضرورت است که به آن وعده عمل شود و تخلفی نشود، ولی در وعید و عذاب میتوان از آن عدول کرد؛ یعنی اگر مشیت الهی بر این قرار گیرد که کسی در دوزخ ابدی نماند، این قابل پذیرش است؛ زیرا خدا انسان و موجودات دیگر را در راستای رحمت آفریده است. پس این رحم خدا میتواند موجب رهایی افراد از خلود ابدی در دوزخ باشد.(هود، آیه 119)
خدا درباره مشیت خویش درباره عدم خلود دوزخیان میفرماید: آتش جایگاه شماست؛ جاودانه در آن خواهید ماند، مگر آنچه خدا بخواهد(پس ببخشد یا خود تخفیف دهد).(انعام، آیه 128)