ابهاماتی درخصوص نگارش توافق بازگشت به برجام
حنیف غفاری
سید عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه کشورمان و نماینده جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات جدید با اعضای 4+1 بر سر احیای برجام، تأکید کرده است که مسیر پیش رو (مسیر احیای برجام) آسان و بدون پر پیچ و خم نیست! او تأکید کرده است که این مسیر پر از سنگلاخ بوده و اختلافات طرفین (خصوصاً ایران و آمریکا) بر سر نحوه احیای برجام و بازگشت به تعهداتی که در توافق هسته‌ای مدنظر قرار گرفته، هنوز برطرف نشده است. با این حال مقامات وزارت امور خارجه کشورمان تأکید دارند که مذاکرات در مسیر درستی قرار دارد! بر همین اساس، هفته گذشته نمایندگان ایران، روسیه، تروییکای اروپایی و چین از آغاز روند نگارش «توافق» خبر دادند.
«نگارش توافق» یا «احیای توافق»؟!
ایران و کشورهای حاضر در مذاکرات هسته‌ای می‌گویند به مرحله نگارش متن توافق درباره بازگشت به برجام رسیده‌اند. عبارتی آشنا برای آنهایی که مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه کشورهای ۵+۱ را در سال‌های اخیر دنبال کرده‌اند. نگارش متن در روند گفت‌وگوهای منتهی به برجام البته مسیری طولانی بود. طرفین برای اینکه از پیشرفت کار خود مطلع باشند، تصمیم گرفتند با آغاز مکتوب کردن آنچه بر سر آن توافق حاصل شد، مسیر مشخص‌تری برای ادامه راه در پیش داشته باشند. شبکه یورونیوز در این خصوص گزارش داده است:«این نگارش متن البته به بیان بسیاری از دیپلمات‌ها پر بود از پرانتزها. پرانتزهایی که هرچه تعدادشان بیشتر بود، نشان از فراوان بودن تعداد مواردی بود که هنوز بر سر آنها توافقی حاصل نشده است. اما حالا و در مذاکراتی که در وین در حال برگزاری است، طرفین می‌گویند در مذاکرات برای احیای آن توافق به پیشرفت‌های خوبی دست یافته‌اند.»
کارگروه سوم یا کارگروه «توافق گام به گام»؟!
در حالی که وزارت امور خارجه کشورمان مدعی شده است که توافق گام به گام درخصوص بازگشت به برجام معنا و مفهومی‌نداشته و واشنگتن جهت احیای توافق هسته‌ای، باید کل تحریم‌های یکجانبه و مغایر با برجام را به‌صورت یکجا رفع کند، شواهد موجود نشان‌دهنده تشکیل کارگروهی جدید از سوی اعضای 4+1 (با موافقت آمریکا) جهت بررسی اقدامات گام به گام می‌باشد! رسانه‌های غربی تأکید کرده‌اند که در تحولی تازه، روز سه‌شنبه ۲۰ آوریل طرفین به توافق رسیدند کارگروه سومی را تشکیل دهند که توالی اقدامات طرفین برای بازگشت به برجام را مدیریت کند. در هر حال، ماهیت و مأموریت کارگروه سوم به وضوح نشان می‌دهد که آمریکا و تروییکای اروپایی طرفدار بازگشت مرحله به مرحله به برجام بوده و اساساً اصالت و موضوعیتی برای اصل این توافق و احیای واقعی برجام قائل نیستند.
بدیهی است که پذیرش بازگشت گام به گام به برجام، آن هم در حالی که ایالات متحده آمریکا در سال 2018 میلادی به‌صورت یکجانبه از توافق هسته‌ای خارج شده و سخت‌ترین تحریم‌ها را علیه کشورمان اعمال کرده است، نوعی خبط استراتژیک راهبردی محسوب می‌شود. اکنون آمریکا باید هزینه خروج خود از توافق هسته‌ای را به‌صورت کامل بپردازند و حداقلی‌ترین این هزینه، بازگشت بدون چون و چرا به توافق و تن دادن به راستی آزمایی لغو تحریم‌ها از سوی جمهوری اسلامی ایران می‌باشد. در این میان، مقامات و رسانه‌های غربی سعی دارند با پس زدن این مسیر منطقی(رفع تضمین‌شده و قابل راستی‌آزمایی تحریم‌های ایران از سوی آمریکا)، تشکیل کارگروه سوم را گامی ضروری برای پیشرفت و حصول به توافق نهایی بدانند. ند پرایس سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا سه‌شنبه با بیان اینکه پیشرفت‌های خوبی در مسیر گفت‌وگوها حاصل شده تأکید کرد ایالات متحده از شکل‌گیری کارگروه سوم در کمیسیون مشترک برجام استقبال می‌کند.
معنای «توالی» چیست؟
به راستی معنای «توالی» در پروسه احیای برجام چیست؟ اگر منظور از توالی، طراحی همزمان و موازی گام‌های ایران و ایالات متحده جهت بازگشت به توافق هسته‌ای باشد، باید نسبت به این واژه و مصادیق آن گارد بسته‌ای داشت. بارها عنوان شده است که آمریکا به صورت یکجانبه از توافق هسته‌ای با ایران خارج شده و از این رو، بازیگر طغیانگر برجام محسوب می‌شود. در مقابل، ایران از سال 2018 تا 2019 میلادی، به مدت حداقل یک‌سال به تمامی تعهدات خود وفق برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد پایبند بوده و متعاقبا، با استناد به «متن برجام»، به کاهش تعهدات خود به‌صورت مرحله به مرحله روی آورده است. به عبارت بهتر، خروج یکجانبه آمریکا از برجام در «تضاد با متن برجام» و کاهش تعهدات برجامی ایران مطابق متن توافق هسته‌ای و در ذیل آن صورت گرفت. بنابراین، ما با دو بازیگر خطاکار در برجام مواجه نیستیم، بلکه تنها بازیگر نامطلوب و طغیانگر در این خصوص، ایالات متحده آمریکا می‌باشد.
پیش‌تر دو کارگروه به‌صورت موازی اقدامات خود را برای بررسی تحریم‌هایی که باید از سوی آمریکا لغو شوند و همچنین اقداماتی که ایران باید برای بازگشت به تعهدات هسته‌ای خود انجام دهد آغاز کرده‌اند! اما اکنون سخن از کارگروه سومی به میان آمده که قرار است ضرب‌آهنگ گام‌های متوازن طرفین را با یکدیگر تنظیم کند! بدیهی است که کلیت تشکیل این کارگروه، حکایت از انحراف مسیر مذاکرات دارد، مگر آنکه مأموریت و کار ویژه کارگروه سوم چیزی غیر از موارد اعلامی‌باشد!
مگر «توافق مبنایی» وجود ندارد؟!
نکته دیگر اینکه ما در برهه فعلی (سال 2021 میلادی)، قصد احیای یک «توافق مبنایی» را داریم که قبلاً درخصوص بندبند آن مذاکره صورت گرفته است. مکانیسم بازگشت به این توافق (برجام) هم کاملاً مشخص است. در چنین شرایطی دلیل اصرار آمریکا و تروییکای اروپایی و متأسفانه سکوت وزارت امور خارجه کشورمان در قبال پروسه «پیچیده‌سازی مذاکرات» چیست؟! اگر میان طرفین (ایران و غرب) توافقی وجود نداشت، در آن زمان سخن گفتن از «نگارش توافق اولیه» یا حتی «توافق موقت» می‌توانست توجیهی حقوقی داشته باشد.
حتی اگر توافق برجام رسما و به‌صورت کامل منهدم و نابود شده بود، واژه «نگارش توافق جدید» می‌توانست قابل درک و هضم باشد. اما هم‌اکنون مطابق آنچه ادعا می‌شود، «برجام» توافق مبنایی طرفین محسوب می‌شود و قرار است طرفی که برای نخستین‌بار برجام را نقض کرده و از آن رسما خارج شده، بار دیگر به آن باز گردد! به راستی در چنین فضایی مانور «نقاط اختلافی» یا همان «پرانتزها» چه معنایی دارد؟!