فرصت‌های استثنایی ماه مبارک رمضان و فواید مادی و معنوی آن- بخش دوم
ضرورت توجه همزمان به سلامت جسم و روح مردم
ماه مبارک رمضان ماه خود‌سازی و تربیت نفوس است. این ماه، ماه بازگشت سلامتی‌ها و بازگشت به فطرت الهی انسان است. تمام برنامه‌هایی که در این ماه توصیه شده (اعم از روزه و تلاوت قرآن و حجم زیادی از ادعیه که نسبت به ماه‌های دیگر بسیار برجسته و بیشتر است)، موردنیاز دل و جان ما بوده و لذاست که خداوند متعال این ماه را ماه خودش معرفی فرموده و حرمت ویژه‌ای نیز برای آن قرار‌داده و ما را دعوت به اعتلای روحی و جسمی
نموده است.
فکر کردن به اینکه انسان چه امتیاز ویژه‌ای نسبت به سایر مخلوقات دارد که باعث شده تا این حد مورد الطاف و عنایات حق تعالی قرار بگیرد، می‌تواند حالت خاصی از خضوع و خشوع را برای انسان ایجاد نماید.
نشانگر رابطۀ بین محب و محبوب
اهل معرفت می‌گویند؛ قرآن، کلامی است که از بستر وحی صادر شده و برای بندگان نزول پیدا کرده و فرود آمده است.
مرحوم آیت‌الله حاج آقا مجتبی تهرانی در این باره توضیح می‌دهد: «تلاوت قرآن یادآور این معناست که در این ماه، خدا بندگان را مخاطب قرار‌داده و این معارف را به وسیلۀ انبیائش(ع) برای آنها فرستاده است، «أیُّهَا النَّاس». «أیُّهَا المُؤمنُون». این خطابهای قرآنی است. این خطابها برای بنده افتخار و مباهات است. معنای قرآن خواندن در این ماه این است و برای انسان یادآور این معناست که در این ماه مورد عنایت الهی قرار گرفتم و او به وسیلۀ انبیائش مرا مخاطب قرار داد و مرا به حساب آورد و از بقیۀ حیوانات جدایم کرد. این معارف را برای من فرستاد و خود این کار لذت‌بخش است.»
ایشان ادامه می‌دهند: «اینکه در روایت دارد که در این ماه ائمه(ع) ده بار یا چهل بار ختم قرآن میکردند، برای همین است. در بعضی از روایات است که اصلاً رقم هم نمیگذارد. در آن روایت امامزینالعابدین(س) که در این ماه سخن میگفت، اصلاً سخنش آیات الهی یا دعا بود. این‌ها همه گویای این معناست که خود این کار لذت‌بخش است؛ یعنی اگر یک رابطه محبت بین حبیب و محبوب؛ محب و محبوب باشد، محب چقدر دوست دارد که سخن محبوبش را یادآوری بکند. آیا آدم کیف نمیکند که این حرف را به من گفت؟ اگر محب، محبّ واقعی باشد، سخن محبوب برایش لذت‌بخش است و تکرار آن برای او جلا و صفاست.»
القاء دوگانه‌های کاذب
مدتی از تاثیر شیوع کرونا بر زندگی‌ها می‌گذرد و این مسئله در برنامه‌های مذهبی و اعتاب مقدسه نیز نمودار گشته است. به طوری که دائماً القا می‌شود پرداختن به مسائل معنوی و توجه به اجتماعات مذهبی(حتی با رعایت شیوه نامه‌های بهداشتی)
با حفظ سلامت جسمی مردم قابل جمع نیست و با یکدیگر منافات دارد.
متاسفانه همیشه در جوامع مختلف یکسری نگاه‌های افراطی و تفریطی وجود داشته و دلیلش هم این است که بخشی از مردم نسبت به موضوع تربیت انسان و نیازهای واقعی او گاهی دچار غفلت‌هایی می‌شوند.
حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسن علی‌اکبری، استاد حوزه و دانشگاه در این باره به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «واقعیت این است که انسان‌ها هم جسم‌شان و هم روح‌شان نیاز به رسیدگی دارد. یعنی حقیقت وجودی انسان در یک نشئه و عالم تعریف شده است و این دو (جسم و روح) قابل تفکیک از یکدیگر نیستند که بتوان رسیدگی به آنها را از یکدیگر تفکیک نمود. انسان بدون سلامت روح نمی‌تواند سلامت جسمش را هم تامین کند. همچنانکه عوارض جسمانی و نارسایی‌های بدنی قطعاً در روح انسان آثار سنگین و مخربی بر جای خواهد گذاشت.
بنابراین اسلام به انسان به عنوان یک حقیقت دو بعدی و جامع شامل جسم و روح نگاه می‌کند و برنامه‌های دینی توأمان سلامت جسم و روح انسان را دنبال می‌کند. مثلاً در همین تکلیف روزه، رسول گرامی اسلام می‌فرماید؛ «صوموا تَصِحوا» روزه بگیرید تا سالم بمانید.
لذا متخصصین امر هم بارها تایید و تاکید کردند که روزه در سلامت جسم هم چقدر موثر است.»
برای اینکه انسان یک جسم سالمی داشته باشد، در طول سال بایستی حتماً روزه‌داری یا کارهایی که شبیه روزه داری است را همراه با برخی امساک‌ها انجام بدهد. مسئله پرخوری، سالم خوری، منظم خوردن، استراحت به سیستم گوارش دادن، تنظیم فعالیت‌های اعضای اصلی بدن مانند قلب کلیه و کبد و... از جمله این فعالیت‌هاست.
حجت‌الاسلام و المسلمین علی اکبری در ادامه می‌افزاید: « روزه علاوه‌بر سودرسانی به بدن، برای سلامت نفس، کنترل آن و رعایت تقوای لازم برای زندگی نیز مفید است. روزه موجب می‌شود دردها و آلام دیگران مانند فقر و گرسنگی و امثالهم بیشتر درک بشود. رقیق کردن دل و روح و ایجاد آمادگی‌های لازم برای دریافت علوم الهی نیز از جمله دیگر آثار روزه داری است. لذا روزه هم سلامت جسم و هم سلامت روح را توأمان دنبال می‌کند. حالا اگر کسی بیاید و دو گانه‌ای را ایجاد کند و بگوید مثلاً پرداختن به سلامت جسم مقدم بر سلامت روح است یا بالعکس؛ کسانی بیایند با تاکید بر سلامت روح و نفس از سلامت جسمی غفلت کنند این یک انحراف از مکتب تربیتی اسلام است.»
همه ما باید در برنامه‌هایمان همزمان هر دو بعد سلامت معنوی و جسمی را در نظر بگیریم. کارشناسان تربیتی معتقدند وقتی یک حادثه‌ای مثل همین بیماری کرونا اتفاق می‌افتد به هیچ عنوان مجوزی نمی‌شود که یکی از این دو را فدای دیگری کنیم. یعنی به بهانه تامین سلامت جسم از تامین سلامت روح و روان و یا بالعکس غفلت کنیم. در نتیجه باید با یک تدبیر مناسب و برنامه‌ریزی خوب، همه آن مواردی که سلامت جسم را تامین می‌کند رعایت کنیم و در عین حال از سلامت روح هم غافل نشویم.
این مهم مستلزم این است که از برنامه‌های سازنده و اثرگذاری که در ماه مبارک رمضان وجود دارد غافل نشویم و حتی در شرایط کنونی نیز با رعایت تامین سلامت جسم، به مسائل معنوی
هم بپردازیم.
بنابراین معنای عارض شدن یک بیماری جسمی این نیست که تمام مسائل تربیتی مربوط به روح و روان را کنار بگذاریم. کارشناسان می‌گویند؛ این غفلت‌ها و دوگانه سازی‌ها و یک‌سویه‌نگری‌ها عمدتاً ناشی از غفلت و یا جهل است که نسبت به حقیقت وجودی و تربیتی انسان
صورت می‌گیرد.
تجارب موفق اجتماعات مذهبی
در روزهای کرونایی
در طول یک سال گذشته بسیاری از مساجد برنامه‌های خود را با رعایت شیوه نامه‌های بهداشتی در بالاترین سطح مورد توجه و رعایت قرار داده‌اند.
امام جماعت مسجد پیامبر اعظم(ص) شهرک شهید محلاتی تهران درباره تجارب این مسجد در روزهای کرونایی، به گزارشگر کیهان می‌گوید: «در مسجد ما همزمان که تمام شیوه نامه‌های بهداشتی از جمله استفاده از ماسک، رعایت فاصله فیزیکی و همچنین گندزدایی با استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده مورد توجه بوده و هست، تمام نماز جماعت‌ها و برنامه‌های دعا و مناجات و توسل به اهل بیت علیهم‌السلام نیز برقرار بوده و همچنان ادامه دارد. بنابراین اگر با این موضوع به صورت فعال برخورد بشود باعث خواهد شد روحیه مردم نیز در مواجهه با این مسئله بالا برود.»
او می‌افزاید: «اکثر قریب به اتفاق کمک‌های مومنانه که در طول یک سال گذشته به سمت بیمارستان‌ها و افراد نیازمند صورت گرفت از همین اجتماعات معنوی و مذهبی بوده است. لذا ریشه نگاه برخی از افراد که احساس می‌کنند این مسائل با یکدیگر قابل جمع نیستند به نظر من یک غفلت است و اتفاقاً باید گفت که این‌ها کاملاً قابل جمع هستند و همزمان می‌شود هم روحیه مردم را حفظ کرد و هم سلامت جسمی و دنیای‌شان را حفظ نمود. در حقیقت این خاصیت و ویژگی اسلام است.»
انحرافی که در ادیان گذشته ایجاد شد این بود که مسیحیت از پرداختن به سلامت جسم اعراض کرد و فقط به مسائل روحی پرداخت و به رهبانیت روی آورد. یهودیت نیز به بهانه پرداختن به مادیات از معنویات و مسائل مربوط به روح انسان‌ها عدول کرد. اما اسلام بین همه این مسائل را جمع کرد و با یک جامعیت متعادل به همه ابعاد وجودی انسان پرداخته است.
بر اساس مطالعاتی که صورت گرفته، نشان داده شده که اجتماعات این چنینی در ایام شیوع ویروس کرونا کمترین عوارض را نسبت به برنامه‌های دیگر برای سلامتی مردم داشته است و این آمار‌ها نشان می‌دهد شیوع و توسعه این بیماری در مساجد و مراکز تربیتی در پایین‌ترین سطح نسبت به برنامه‌ها و اجتماعات دیگر قرار دارد و این اذعان کارشناسان حوزه سلامت می‌باشد.
امام جماعت مسجد پیامبر اعظم(ص) تهران می‌گوید: «نکته دیگر اینکه توجه به مسائل معنوی و روحی اثر قابل توجهی هم در تامین سلامت جسمی دارد. به طور مثال شما توجه کنید افرادی که در بیمارستان‌ها توانایی روحی قوی تری دارند و از روح بلندتری برخوردار هستند بهتر می‌توانند با این بیماری مقابله کنند و تحمل‌شان به حدی است که می‌توانند این بیماری را پس بزند و دیرتر تسلیم مرگ می‌شوند. از طرفی افرادی که مومن‌تر هستند پایبندی بیشتری هم به رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و اینگونه
مسائل دارند.»
فرصتی برای تمرین خلوت با خود
آلبر کامو در «یادداشت‌ها» می‌نویسد: «تراژدی این نیست که تنها باشی، بلکه این است که نتوانی تنها باشی...»
حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر احمدحسین شریفی، استاد اخلاق درباره این جمله می‌نویسد: «این یک حقیقت است که بسیاری از ما توانایی و یا مهارت خلوت با خود و گفت‌وگو با خود و جست‌وجو از احوال خود را نداریم.»
او در ادامه توصیه می‌کند: «ماه رمضان یکی از بهترین فرصت‌ها برای خودشناسی، خود‌سازی و خلوت با خود است.»
حجت‌الاسلام والمسلمین علی اکبری نیز با بیان توصیه‌هایی نسبت به توجه به فرصت‌های باقیمانده از ماه مبارک رمضان، اظهار می‌دارد: «توصیه‌ای که می‌توان برای استفاده بیشتر از ایام و لیالی باقیمانده از این ماه پر برکت داشت این است که توجه ما به قله این ماه باشد و شب‌های قدر قله این ماه است. لذا برای رسیدن به قله باید تدارک دید و آماده شد و بتوانیم گام به گام از دامنه به سمت قله حرکت کنیم. باید از مناطق پست دنیای ماده حرکت کرد تا بتوانیم به قله شب‌های قدر برسیم. این مهم نیاز به برنامه‌ریزی دارد تا بتوان حد نصاب لازم را برای تعیین سرنوشت یک سال آینده رقم زد.