پرسش:
به طور کلی انسان در این دنیا چه دشمنانی دارد و نقش ایمان مذهبی در رابطه با مقابله با این دشمنان چگونه است؟
پاسخ:
دنیایی که ما در آن زندگی می‌کنیم یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایش تضادها و کشمکش‌هایی است که در آن میان طبیعت و انسان وجود دارد، و لازمه ذاتی حیات دنیایی ما نیز می‌باشد. از طرفی یکی از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند نقش تعیین کننده‌ای در جهت مقابله با دشمنان انسان در این دنیا داشته باشد، ایمان مذهبی است که هیچ متغیر دیگری نمی‌تواند جانشین آن بشود و ایمان مذهبی را کنار بگذارد. در اینجا به اهم دشمنان اصلی انسان در نظام خلقت این دنیا و نحوه مقابله با آنها توسط ایمان مذهبی می‌پردازیم:
1- جهل و نادانی
یکی از دشمنان بزرگ انسان در این دنیا جهل و نادانی است. در کتب روایی ما علم در نقطه مقابل جهل به دو معنا آمده است: 1- نادانی و فقدان علم و آگاهی 2- نداشتن قدرت تجزیه و تحلیل که این معنای دوم به معنای عقل می‌باشد. یعنی علم گاهی در مقابل فقدان آگاهی و جهل استفاده می‌شود و گاهی در مقابل فقدان عقل یعنی قدرت تجزیه و تحلیل مسائل که در اینجا ممکن است فرد عالم هم باشد ولی جاهل باشد. کما اینکه امام علی(ع) می‌فرماید:
رب عالم قد قتله جهله و علمه معه لاینفعه» چه بسا دانشمندی که جهلش او را کشته است و علمش نفعی به او نمی‌رساند(نهج‌البلاغه- حکمت 107)
یا در جای دیگر حضرت می‌فرماید: العلم اصل کل خیر، الجهل اصل کل شهر» علم و آگاهی اصل و ریشه همه خیرات و خوبی‌ها و جهل و نادانی ریشه و اصل همه شرور و بدی‌ها است.(غررالحکم، حدیث 818) بنابراین ایمان مذهبی در اینجا در نقطه مقابل جهل قرار دارد و تلاش می‌کند تا جهل را از بین ببرد و نابود کند.
2- فقر و تنگدستی
یکی دیگر از دشمنان انسان فقر و تنگدستی است.انسان برای بقاء و حیات خود نیاز به یک سلسله امور مادی دارد تا حوائج طبیعی او برآورده شود. اما اگر کسی نتواند نیازهای مادی خود را تامین نماید به او فقیر و تنگدست می‌گویند و در نقطه مقابل کسی که بهر‌ه‌مند باشد و نیازهای او تامین شود به او غنی و ثروتمند می‌گویند. اسلام و ایمان مذهبی در مقابل این دشمن چه نقشی دارد؟ بدون شک اسلام و ایمان مذهبی طرفدار فقر نیست و تمام سعی و تلاش خود را برای از بین بردن فقر و تنگدستی به کار می‌برد تاحدی که فقر را معادل کفر می‌داند. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: کادالفقران یکون کفراً» نزدیک است که فقر به کفر بیانجامد (الکافی، ج2، ص 307) بنابراین فقر و تنگدستی انسان را به وادی کفر می‌کشاند و لذا با تمام توان باید برای ازاله و نابودی آن اقدام کرد.
3- حوادث ناسازگار طبیعت
یکی‌دیگر از دشمنان بشر حوادث ناسازگار طبیعت به ویژه بیماری‌ها است. اسلام و ایمان مذهبی حفظ سلامت انسان را یکی از مهم‌ترین واجبات می‌داند و برای تامین این سلامتی با همه آفات و بلیات آسمانی و زمینی مقابله می‌کند. حتی روزه که از واجبات دینی مسلمانان است اگر برای صحت و سلامتی بدن مضر باشد آن را حرام دانسته و از گرفتن آن منع می‌کند.
4- ظلم و ستم دیگران
یکی از دیگر دشمنان انسان ظلم و ستم انسان‌های دیگر علیه یکدیگر است. بشر در طول تاریخ از همنوعان خود به مراتب بیشتر صدمه خورده‌ است. تا از عوامل دیگر همچون جهل و فقر و حوادث ناسازگار طبیعی، ظالمین و استعمارگران همواره درصدد استثمار دیگران در جهت منافع خود بوده و انواع محرومیت‌ها را به وجود می‌آورند. اسلام و ایمان مذهبی در اینجا هم تاکید بر مبارزه و حتی جهاد علیه ظالمین و استعمارگران دارد و تحت هیچ شرایطی با آنها دوستی و سازش ندارد. قرآن کریم می‌فرماید: «یا ایها الذین امنوا لاتتخذوا عدوی و عدوکم اولیا» ای کسانی که ایمان آورده‌اید هرگز نباید کافران را که دشمن من و شمایند، دوستان و یاران خود بگیرید و طرح دوستی با آنها بریزید.(ممتحنه - 1) یا در حدیثی امام علی(ع) به امام حسن(ع) و امام حسین(ع) می‌فرماید: «کونا للظالمین خصماً و للمظلوم عوناً» دشمن ستمگر و یاور مظلوم باشید.(نهج‌البلاغه - نامه 47)
5- نفس اماره (هوای نفس)
یکی دیگر از دشمنان انسان که از همه دشمنان دیگر خطرناک است و بیشتر از همه عوامل جهل، فقر و حوادث ناسازگار طبیعت و ظلم دیگران به انسان لطمه و آسیب رسانده است نفس اماره و هوای نفس است. به عبارت دیگر خودخواهی‌ها، طمع‌ها، حسادت‌ها، بخل‌ها و تکبر‌ها و... بیشترین دشمنی‌ها را با خود انسان انجام می‌دهند. اسلام و ایمان مذهبی یکی از قوی‌ترین سلاح‌های بازدارنده در مقابل نفس اماره است که اجازه بروز و ظهور به آن را نمی‌دهد و تا آخرین لحظه عمر سعی در کنترل و مراقبت از غلبه این دشمن داخلی بر ایمان مذهبی دارد، و آن را جهاد اکبر در روایات نامیده
است.
امام علی(ع) می‌فرماید: «افضل الجهاد جهاد النفس عن الهوی و فطامها عن لذات الدنیا» برترین جهاد مبارزه کردن با هوای نفس و بازگرفتن آن از لذت‌های دنیا است.(غررالحکم، ح3232)