اغتنام فرصت یا فرصت‌سوزی(پرسش و پاسخ)
پرسش:
انسان چگونه می‌تواند از فرصت‌های به وجود آمده در زندگی فردی و اجتماعی خود بهره‌برداری کند و یا اینکه فرصت‌هایی را خود به وجود بیاورد؟ و فرصت‌سوزی‌ها چه آثاری در زندگی فردی و اجتماعی دارد؟
پاسخ:
اهمیت استفاده کردن از فرصت‌ها
انسان باید همیشه مراقب و مواظب فرصت‌ها و پیشامدها و حوادث باشد، و فرصت‌هایی که در زندگی فردی و اجتماعی برای او پیش می‌آید مغتنم بشمارد و نگذارد آنها به هدر برود و فرصت‌سوزی شود. این یک اصل مسلم در رشد، تعالی و تکامل افراد و جوامع انسانی و دستورالعمل‌های مهم زندگی است.
سعادت‌ها و موفقیت‌هایی که نصیب بسیاری از افراد و جوامع شده و می‌شود، بیش از آن مقدار که مربوط به لیاقت‌ها و استعدادهای آنها باشد به هوشیاری، بیداری، مدیریت و استفاده کردن از فرصت‌ها مربوط می‌شود. همچنین در نقطه مقابل بدبختی‌ها و محرومیت‌ها و عقب‌ماندگی‌های مردم و جوامع بیشتر به واسطه هدر دادن وقت‌ها و از کف دادن فرصت‌ها و فرصت‌سوزی‌ها است، نه از بی‌لیاقتی و بی‌استعدادی آنها. از سوی دیگر استفاده از فرصت‌های یکی از انواع شکرگزاری از نعمت‌ها و موهبت‌های الهی است، همان‌طور که از دست دادن آن یک نوع کفران نعمت است.
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: اگر از نعمتی قدردانی کنید و از آن نیکو و درست بهره‌برداری نمایید، آن نعمت را افزایش خواهیم داد و اگر برعکس قدردانی نکنید و مورد بی‌اعتنایی و عدم توجه قرار دهید، علاوه بر آن که نعمت سلب خواهد شد، نعمت و مجازات جای آن را خواهد گرفت. «لئن شکرتم لازیدنکم و لئن کفرتم ان عذابی لشدید» (ابراهیم-7) روی این اصل مسلم اگر از فرصت‌هایی که پیش می‌آید و به تعبیر دیگر نسیم‌های رحمتی که از جانب خداوند می‌وزد استفاده صحیح و بهینه شود، بعدها از این فرصت‌ها بیشتر پیش خواهد آمد، و اگر لاقیدی و مسامحه شود، دیگر نه تنها چنین مجالی پیش نخواهد آمد بلکه نعمت‌ها به عنوان عذاب الهی فزونی می‌گیرد، و جامعه را به هلاکت می‌رسانید.
غنیمت شمردن فرصت‌ها در روایات
روایات زیادی از پیشوایان دین در این باب وارد شده که به چند نمونه از آنها ذیلاً می‌پردازیم:
1- پیامبرگرامی(ص) می‌فرماید: ان لربکم فی ایام دهرکم نفحات، الا فتعرضو الها» گاهی نسیم‌های رحمتی از جانب پروردگار شما می‌وزد، آگاه باشید و از آن استفاد بهینه نمایید. (بحارالانوار، ج 68، ص221)
2- امام علی(ع) می‌فرماید: «من الخرق المعاجلهًْ قبل‌الامکان و الاناه بعد الفرصهًْ» دو چیز است که از حماقت و ابلهی انسان است: 1- تعجیل کردن در کار پیش از آنکه شرایطش موجود باشد. 2- سستی کردن هنگامی که فرصتی پیدا شود (نهج‌البلاغه- حکمت 363)
3- امام علی(ع) در روایتی دیگر می‌فرماید: «الفرصهًْ تمرمرالسحاب، فانتهزوا فرص الخیر» فرصت‌ها مانند ابرهایی که از بالای سر می‌گذرد، زودگذر است، پس مغتنم شمارید فرصت‌های نیک را.(همان، حکمت 20)
انواع فرصت‌ها و چگونگی بهره‌برداری از آنها
باید دانست که فرصت‌ها انواع مختلفی دارد: 1- بعضی از فرصت‌ها است که در ظرف یک سال ممکن است یک بار پیش آید، مانند فرصت‌هایی که برای یک نفر کشاورز در امور مربوط به کشاورزی به وجود می‌آید.
2- بعضی فرصت‌ها ممکن است در عمر فقط یک بار برای انسان پیش بیاید. مانند فرصت ایام جوانی و فراغت خاطر و سلامت مزاج برای جوانان. بدیهی است که اگر یک نفر دانشجو و محصل در این ایام جوانی به تحصیل و زحمت و مطالعه پرداخت، بعدها دارای اندوخته‌های فکری و علمی خواهد بود و اگر برعکس این ایام جوانی را به تفریح و لذت‌طلبی و بطالت عمر بگذراند، فردا که قوای بدنی او ضعیف و مشکلات زندگی‌اش بیشتر شد راهی جز حسرت و تاسف نخواهد داشت. پیامبر گرامی(ص) می‌فرماید: جوانی را قبل از پیری غنیمت بشمارید(وسائل‌الشیعه، ج 1، ص 114)
3- برخی فرصت‌ها پس از قرن‌ها یک مرتبه پیش می‌آید و آن فرصت‌هایی است که برای ملل و جوامع پیش می‌آید. در خلال این فرصت‌ها است که ملت می‌تواند سرنوشت خود را تغییر دهد و دردهای مزمن اجتماعی را چاره کند. یکی از آن فرصت‌ها که قرن‌ها باید بگذرد تا برای ملتی پیش آید، اتفاق و هماهنگی جامعه است. در قرآن کریم این امر به عنوان نعمت یاد شده: اذکروا نعمه‌الله علیکم اذ کنتم اعداء فالف بین قلوبکم فاصبحتم بنعمته اخوانا. یاد کنید لطف خدا را بر شما آنگاه که دشمنان یکدیگر بودید. پس خدا میان دل‌های شما الفت انداخت و با یکدیگر برادر شدید.(آل عمران- 103)
همچنین امام علی(ع) می‌فرماید: «یدالله مع الجماعه» دست خدا همراه جماعت است(نهج‌البلاغه- خطبه 125) که در اینجا کنایه از قدرت الهی است. بنابراین نیروی الهی در جمعیت متحد و یکپارچه متمرکز است. بدین جهت یکی از بدترین فرصت‌سوزی‌ها و گناهان ایجاد تشتت و تفرقه و فتنه‌انگیزی در جامعه است.
فرصت انقلاب اسلامی برای جامعه‌سازی دینی
انقلاب اسلامی و نظام اسلامی یکی از بهترین فرصت‌ها و موهبت‌های الهی به ملت ایران بود که به بهترین نحو باید از آن در جهت جامعه‌سازی دینی استفاده کرد. ما می‌توانیم به برکت این نیروی عظیم اجتماعی و آرمان‌های مقدس آن جامعه‌ای بسازیم مبتنی بر آموزه‌های عقلانی و وحیانی که فلسفه ارسال رسل و انزال کتب بوده است. ما می‌توانیم دردهای تاریخی و مزمن اجتماعی خود را برطرف نماییم و درهای سعادت، پیشرفت و تکامل و تمدن‌سازی را به روی خود و دیگران بگشاییم. ما می‌توانیم با صبر و استقامت در برابر دشمنان این مرز و بوم استقلال و هویت خودمان را حفظ کنیم و حقوق از دست رفته خود را جبران نماییم به شرط آنکه شاکر نعمت‌های الهی باشیم و فرصت‌های خرد و کلان را با استفاده بهینه از آنها در مسیر رشد و تعالی و تکامل خود قرار دهیم.