رابطه علم و ایمان(پرسش و پاسخ)
پرسش:
اینکه عده‌ای می‌گویند علم ضد ایمان و باورهای دینی است و این دو در تضاد و تقابل با یکدیگر هستند تا چه اندازه با آموزه‌های وحیانی اسلام سازگاری دارد؟
پاسخ:
اهمیت طرح بحث
رابطه علم و ایمان از نظر اسلام نزد پژوهشگران، اهمیتی فوق‌العاده دارد، به این جهت که شبه‌روشنفکران که به هیچ دینی اعتقاد ندارند و منکر باورهای دینی‌اند ادعا می‌کنند که هیچ‌گونه رابطه‌ای میان علم و ایمان نیست و باورهای مذهبی ناسازگاری اصولی با علم دارند و علم ضد ایمان و باورهای دینی است و بر این پایه هرجا علم حضور دارد، دینی حضور ندارد و برعکس هرجا دین حضور دارد، مجالی برای ظهور و شکوفایی علم نیست.
رابطه علم و ایمان از منظر اسلام
رابطه علم و ایمان از منظر اسلام ناگسستنی است. ایمان میوه علم است و عالم مومن است و بی‌ایمانی نتیجه نادانی است. آیات قرآن کریم و روایات نهایت صراحت و بلاغت را در این زمینه دارند؛
الف) آیات قرآنی
در آیات قرآن کریم دو آیه به صراحت و شفافیت این رابطه ناگسستنی علم و ایمان را بیان می‌دارند:
1- «و یری الذین اوتوا العلم الذی انزل الیک من ربک هو الحق» و کسانی که از دانش بهره‌ای یافته‌اند، می‌دانند که آنچه از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شده حق است. (سبأ - 6)
2- «و لیعلم الذین اوتوالعلم انه الحق من ربک فیومنوا به» تا آنان که دانش یافته‌اند، بدانند که این (قرآن) حق است و از جانب پروردگار تو است و بدان ایمان آرند. (حج - 54)
این آیات به صراحت دلالت دارند که عالمان و اندیشمندان، حقانیت اسلام را زودتر و بهتر درک می‌کنند. از این رو هرگاه ریشه نادانی از جامعه بشری برچیده شود، اسلام بر تمامی جهان حکمفرما می‌گردد، چرا که اسلام دینی است، علمی، منطقی و مبتنی بر براهین و معیارهای عقلانی، به بیان دیگر ممکن نیست کسی حقیقتا عالم گردد و به معرفت و دانش واقعی و یقینی دست یابد، ولی به اسلام و ایمان و عقیده الهی باور نداشته باشد. آری ممکن است کسی گمان کند که عالم است و به یقین و حقیقت دست یافته است و مومن هم نباشد، ولی در واقع او میان تخیل علم و بی‌ایمانی جمع کرده است. بنابراین علم ذاتا با ایمان همراه است و این دو از یکدیگر جدایی‌ناپذیرند.
ب) روایات
1- امام علی(ع) چه زیبا از قرآن الهام گرفته و می‌فرماید: الایمان و العلم اخوان توأمان و رفیقان لایفترقان» ایمان و علم دو برادر همزادند و دو رفیق‌اند که از هم جدا نمی‌شوند(غررالحکم و دررالکلم، ج1، ص95). در این روایت تفکیک‌ناپذیری علم و ایمان را به وضوح مشاهده می‌کنیم. یعنی اگر انسان به علم برسد، به ایمان رسیده است و اگر به ایمان دست یابد به علم و معرفت حقیقی دست یافته است.
2- قال النبی(ص): العلم، حیاه الاسلام و عماد الایمان» پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌فرماید: علم مایه حیات اسلام و تکیه‌گاه و ستون ایمان است.(کنزالعمال، ح28944) در این روایت پیامبر اکرم(ص) رابطه علم و ایمان را از زاویه دیگری بیان می‌فرماید: در واقع حضرت این رابطه را به دو چیز تشبیه کرده‌اند: 1-رابطه جسم و جان 2- رابطه ستون و سقف. اگر جسم بی‌روح شود از حرکت و رشد باز می‌ماند و سقف اگر یک لحظه هم بدون ستون فرض شود، استوار نمی‌ماند. لذا هیمن رابطه و پیوند میان علم و ایمان برقرار است، و هرجا علم یافت شود، اسلام و ایمان حیات و هستی می‌یابد، و در هر زمان و مکان در عرصه‌های علمی حقیقت اسلام شکوفا می‌گردد.
رابطه نادانی و کفر
حقیقت آن است که رابطه نادانی و کفر، مانند رابطه علم و ایمان نیست که توأمان و لازم و ملزوم هم باشند بلکه نادانی و کفر دو پدیده تفکیک‌پذیر و جداشدنی هستند، و ممکن است آدمی نادان باشد ولی کافر نباشد، چنانکه ممکن است کافر باشد ولی نادان نباشد. انسان دو برابر حقایق وجودی عالم، یا عالم مومن است یا عالم کافر یا نادان کافر یا نادان بدون کفر. بنابراین رابطه نادانی و کفر به تعبیر منطق رابطه عموم و خصوص من وجه است یعنی ممکن است انسان کافر باشد ولی نادان نباشد، یا نادان باشد ولی کافر نباشد و یا در یک زمان نادان و کافر باشد.