پرسش:
چرا رسول گرامی اسلام(ص) از صلح حدیبیه به عنوان بزرگ‌ترین فتح یاد کردند؟
پاسخ:
صلح‌نامه حدیبیه، در سال ششم هجری میان پیامبر اسلام(ص) و نماینده مشرکان امضاء شد. این پیمان، با توجه به آثار و نتایج درخشانش، پیروزی به شمار می‌آمد؛ چنان که سوره فتح در بازگشت از حدیبیه، بر پیامبر نازل شد و در آغاز این سوره، چنین آمده است: (انا فتحنا لک فتحاً مبینا) و خداوند، این صلح را فتح آشکار اعلام کرد و در ادامه، با ابراز رضایت از بیعت‌کنندگان با پیامبر در حدیبیه (که به بیعت رضوان شهرت یافت)، پاداش آنان را «فتح قریب» دانسته است.
بنابراین، می‌توان مجموعه تحولات مربوط به صلح حدیبیه تا فتح مکه را فتح قریب بر شمرد. اینک به مصادیق این فتح، اشاره می‌کنیم:
1- صلح حدیبیه، یک فتح بدون جنگ بود: هنگامی که پیامبر از حدیبیه باز می‌گشت، سوره فتح نازل شد. یکی از اصحاب عرض کرد: «این چه فتحی است که ما را از زیارت خانه خدا بازداشتند و جلوی قربانی ما را گرفتند؟ پیامبر(ص) فرمود: بد سخنی گفتی؛ بلکه این بزرگ‌ترین پیروزی ما بود که مشرکان راضی شدند بدون برخورد خشونت‌آمیز، شما را از سرزمین خود دور کنند و به شما پیشنهاد صلح دهند و با آن همه ناراحتی که قبلاً دیده‌اند، تمایل به ترک تعرض نشان داده‌اند» سپس پیامبر(ص)، ناراحتی‌هایی را که در بدر و احزاب تحمل کردند، به آنها یادآور شد و مسلمانان تصدیق کردند که این، اعظم فتوح بوده است و آنها از روی ناآگاهی قضاوت کردند قریش برای نخستین‌بار، اسلام و مسلمانان را به رسمیت شناخت و این امر، نشان‌دهنده تثبیت موقعیت مسلمانان در جزیره عربستان بود.
به گفته واقدی، جنگ، مانع میان مردم و سخن‌ گفتن با آنها بود و زمانی که جنگ به صلح تبدیل شد، هر کسی کمترین شعوری داشت و درباره اسلام چیزی می‌شنید، مسلمان می‌شد (الغدیر فی‌الکتاب و السنه و الادب، عبدالحسین احمد، الامینی النجفی، 1374) امام صادق(ع) در این رابطه فرمود: «پس از گذشت مدتی از صلح، اسلام چنان رشد کرد که نزدیک بود بر مکه مستولی شود و مسلمانان و مشرکان، درهم آمیختند» (الفصل فی‌الملل و الهواء و النحل، ابن حزم).
«زهری می‌گوید: «فتحی عظیم‌تر از صلح حدیبیه، صورت نگرفت؛ زیرا مشرکین با مسلمانان ارتباط یافتند و اسلام در قلوب آنها جایگزین شد و در عرض دو سال، گروه عظیمی اسلام آوردند و جمعیت مسلمانان، با آنها فزونی گرفت» (الفقه الاسلامی و ادلته، وحب زخیلی)ابن هشام پس از نقل گفته زهری، می‌نویسد: مسلمانان همراه پیامبر هنگام صلح حدیبیه، 1400 نفر بودند و این تعداد، در فتح مکه و در عرض دو سال، به 10000 نفر رسید (الفقه علی مذاهب الاربعه، عبدالرحمن جزیری، 1406ق).
2- پس از پیمان صلح و اطمینان از متوقف شدن تجاوز مشرکان، فرصت تبلیغ جهانی برای پیامبر اکرم(ص) فراهم شد و حضرت نشر دعوت به خارج از مرزهای حجاز را آغاز کرد و برای شاهان بزرگ و مقامات مذهبی مسیحی و رؤسای قبایل معروف، نامه ارسال داشت (کامل ابن اثیر، 1380)
3- بیشتر مفسران، پیروزی در خیبر را به عنوان آخرین سنگر یهودیان، مصداق فتح قریب می‌دانند به خصوص غنایم فراوانی که در پی این فتح، نصیب مسلمانان گردید.
4- فتح مکه، یکی از ثمرات صلح حدیبیه است که می‌توان آن را فتح قریب شمرد؛ جابر می‌گفت ما فتح مکه را جز از روز حدیبیه نمی‌دانیم.