ایران یکی از غنی‌ترین کشورها به لحاظ ذخایر معدنی است و می‌تواند با فرآوری این ذخیره‌های خدادادی، اقتصاد خود را از تکیه صرف بر نفت و مشتقات آن نجات بدهد. در گزارش وال‌استریت، نفت، گاز، زغال‌سنگ، جنگل و چوب، طلا و نقره، مس، اورانیوم، آهن خام و فسفات که همگی از منابع مهم جهانی هستند، به‌عنوان شاخص ثروت در نظر گرفته شده‌اند. ایران در 68 نوع ماده معدنی، نفت و گاز، کشوری غنی است.
امسال از سوی رهبر معظم انقلاب به نام «جهش تولید» نامگذاری شده و یکی از بخش‌هایی که با مشخصه درون‌زایی و برون‌گرایی می‌تواند ضامن این جهش باشد، بخش معدن است که به همراه صنایع معدنی باید شش تا شش و نیم درصد از سهم تولید ناخالص داخلی را در برنامه ششم توسعه به خود اختصاص دهد.
از هشت هزار میلیارد دلار گردش مالی بخش صنعت دنیا در سال، 2200 میلیارد دلار آن (حدود ۳۰ درصد) مربوط به بخش معدن است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که از ۱۸۰۸میلیون تن فولاد در جهان سهم ایران 24/5 میلیون تن است. از ۷۳۰۰ میلیون تن تولید زغال سنگ در جهان سهم ایران حدود دو میلیون تن، از ۴۲۰۰ میلیون تن تولید سیمان در جهان سهم ایران برابر با ۵۳ میلیون تن، از ۲۲۰۰میلیون تن تولید سنگ آهن در جهان، سهم ایران برابر با ۷۶ میلیون تن و از 20/5 میلیون تن تولید مس در جهان، سهم ایران حدود 240 هزار تن است.
در بخش تجارت خارجی هم ایران در بخش معدن و صنایع معدنی با صادرات 9 میلیارد و 200 میلیون دلار در سال ۱۳۹۷، سهم ۲۱ درصد از ارزش کل صادرات کشور را به خود اختصاص داده است. فولاد و محصولات فولادی با هشت میلیون و 900 هزار تن به ارزش چهار میلیارد و 100 میلیون دلار در رتبه اول صادرات زنجیره معدن قرار دارد.
سهم معدن از GDP (تولید ناخالص داخلی) سال ۲۰۱۷ در آفریقای جنوبی هشت درصد، سهم شیلی ۱۰ درصد، سهم استرالیا ۶ درصد و سهم روسیه هشت و نیم درصد است. اما سهم معدن از اقتصاد ایران چقدر است؟ مجموع ارزش تولیدات صورت گرفته در بخش معدن طی سال ۱۳۹۶ حدود یک میلیارد و 300 میلیون دلار بوده است که نشان‌دهنده سهم هفت دهم درصدی این بخش از GDP است. این در حالی است که سهم معدن از GDP کشور طی ۶۰ سال گذشته بیشتر از یک درصد نبوده است. سهم نزولی معدن از GDP طی پنج سال بر اساس آمار بانک مرکزی از رقم یک و سه صدم درصد سال ۹۱ به 68 صدم درصد در سال ۱۳۹۶ رسیده است.
ثروتی معادل کل اقتصاد چین
همچنین سهم مستقیم و غیرمستقیم بخش معدن از تولید ناخالص داخلی جهانی، 10/5 درصد است. در سال ۲۰۱۵ در آمریکا به میزان ۸۰ میلیارد دلار ارزش مواد معدنی تامین شده است و در چرخه بعدی به ۶۳۰ میلیارد دلار رسیده و در صنایع پایین‌دستی نیز به 2400 میلیارد دلار رسیده و ۳۰ برابر شده است. با تحقق و در نظر گرفتن کل زنجیره پایین‌دستی مواد معدنی، سهم معدن در تولید ناخالص داخلی ایران تا ۲۰ درصد خواهد بود. سهم معدن از‌ اشتغال مستقیم جهانی ۳۰ میلیون نفر است. معدن جزو حوزه‌هایی است که باعث‌ اشتغال پایدار متوازن و افراد بومی‌ می‌شود. متوسط ضریب‌ اشتغال غیرمستقیم بخش معدن در جهان، هفت نفر است و در بین حوزه کشاورزی، حوزه آموزش، گردشگری و بانکداری بیشترین‌ اشتغال غیرمستقیم را ایجاد می‌کند. سهم معدن از‌ اشتغال مستقیم و غیرمستقیم جهانی حدود پنج و دو دهم درصد است (۲۰۰ میلیون نفر). تعداد شاغلان مستقیم معادن در حال بهره‌برداری ایران بر اساس گزارش مرکز آمار در سال ۱۳۹۶، حدود ۹۶ هزار نفر است. با احتساب ضریب ایجاد شغل غیرمستقیم در بخش معدن (معادل هفت نفر)، جمع‌ اشتغال مستقیم و غیرمستقیم معدن ایران برابر ۷۶۸ هزار نفر است.
با توجه به سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ و تولید ۷۰۰ میلیون تن ماده معدنی، توجه ویژه به بخش معدن و صنایع معدنی به‌عنوان یک صنعت خودکفا (معدن به جای نفت) می‌تواند نقش موثری در رشد اقتصادی کشور داشته باشد. اهمیت بخش معدن و صنایع معدنی و نقش درآمدهای حاصل از آن برای پوشش بیش از ۶۰ درصد از درآمدهای نفتی کشور خواهد بود. ایران یک درصد از ذخایر معدنی خود را بهره‌برداری می‌کند، در حالی که نُرم جهانی حدود پنج درصد است. در صورتی که ایران با نرم جهانی از ذخایر معدنی خود بهره‌برداری کند، چند برابر درآمدهای نفتی حاصل می‌شود.
ایران اولین کشور خاورمیانه از نظر ذخایر معدنی و شاید اولین کشور به لحاظ تنوع معادن در جهان باشد. تاکنون 68 نوع ماده معدنی با 60 میلیارد تن ذخیره قطعی در کشور شناسایی شده که ارزشی معادل حداقل 1400 میلیارد دلار دارد. با این حال اکتشافاتی که تاکنون انجام شده حدود هشت درصد مساحت جغرافیایی کشور و تا به‌طور میانگین تا عمق 10 متر است حال آنکه این عدد در جهان 100 متر است. به این ‌ترتیب حداقل ثروت معدنی کشور حدود 14 هزار میلیارد دلار(معادل اقتصاد چین) است.
ایران بر روی کمربند آهن، روی، سرب، مس و طلا قرار گرفته و دست‌کم 100 سال  مواد معدنی برای تولید و استخراج دارد. کشورمان در منطقه جغرافیایی خود در بخش میانی کمربند کوه‌زایی آلپ ــ هیمالیا قرار دارد که از باختر اروپا آغاز می‌شود و پس از گذر از‌ترکیه، ایران، افغانستان تا تبت و نزدیکی میانمار و اندونزی ادامه دارد. قرارگیری در این کمربند که مرز برخورد دو ابرقاره اصلی کره زمین بوده و 15 درصد ذخایر این کمربند شناخته‌شده دنیا را در خود جای داده، سبب گردیده تا ایران سرزمینی مستعد و از نظر توان معدنی پراستعداد باشد. این در حالی است که سرزمین ایران فقط یک درصد از مساحت خشکیهای کره زمین را شامل می‌شود.
آینده درخشان معدن در جهان
در قسمت میانی کمربند فلززایی آلپ - هیمالیا یعنی موقعیت کنونی ایران، شواهدی از پتانسیل‌های مواد معدنی که مهم‌ترین شاهد آنها وجود بیش از 10 معدن فعال در رتبه جهانی است، وجود دارد. به‌عنوان مثال از ذخایر آهن می‌توان به پنج معدن سنگ‌آهن سنگان، چادرملو، چغارت، گل‌گهر و هرمز، ذخایر بزرگ مس سرچشمه و سونگون، ذخایر سرب و روی مهدی‌آباد و انگوران، ذخایر طلای زرشوران و ساریگونی را نام برد که همگی از جمله ذخایر معدنی بزرگ جهان محسوب می‌گردند.
همچنین بازار تجهیزات و ماشین‌آلات مورد نیاز صنعت معدنکاری و بازار تکنولوژی‌های هوشمند معادن دو بازار مهم و رو به رشد در صنعت معدنکاری دنیا تا سال 2025 پیش‌بینی شده‌اند به‌طوری‌که چشم‌انداز رقابت جهانی تجهیزات معدن تا سال 2025 از 188/77 میلیارد دلار عبور خواهد کرد؛ در حالی که در سال 2017، این رقم 106 میلیارد دلار بوده است و این نشان‌دهنده رشدی 77درصدی است و از این‌روست که باید نتیجه گرفت که افزایش مصرف محصولات معدنی و فلزی، افزایش تقاضا برای مواد معدنی را در خود خواهد داشت.
تهیه و تنظیم: قاسم رحمانی