داستان ریال
محمد غلامی
ریال چیست و چگونه ارزش‌گذاری می‌شود؟ شما هم مانند همۀ ایرانیان هر روز از ریال استفاده می‌کنید و احتمالا شما هم به جای کلمۀ ریال از تومان استفاده می‌نمایید. در این یادداشت به ساختار ریال و ارزش آن می‌پردازیم.
ریال از سال 1308 توسط رضاخان پهلوی به عنوان واحد پولی مدرن ایران تاسیس گردید. نام ریال از رئال اسپانیولی یا رویال انگلیسی به معنای پادشاهی گرفته شده است. ریال با پشتیبانی بانک‌های انگلیسی وارد فضای اقتصادی کشور شد و کم‌کم به ایرانیان تحمیل گردید.
در واقع ریال جایگزین تومان شد. البته هنوز مردم ایران قیمت، پرداخت و پس‌انداز خود را با تومان می‌سنجند و ریال را تا حد امکان نپذیرفته‌اند.
در زمان تاسیس ریال، هر گرم طلا به نرخ 2/73 ریال معامله می‌شد. اما کم‌کم معایب این سیستم پولی خود را نشان داد و پدیدۀ جدیدی به نام تورم وارد زندگی ایرانیان گردید.
هر روز ارزش ریال تغییر می‌کرد و مشاغل مختلف را تحت تاثیر قرار می‌داد. نوسانات ریالی تا آنجا پیش رفت که دو سال بعد از تاسیس یعنی در سال 1310، هر گرم طلا به 13/65 ریال رسید و جامعه یک کاهش ارزش پولیِ 5 برابری را در 2 سال تجربه نمود.
تورم ناشی از کاهش ارزش ریال در سال 1320 به 110 رسید. در این سال‌ها، رضاخان، کاهش ارزش ریال را نمی‌فهمید و با فشار بر بازار سعی می‌کرد قیمت‌ها را کنترل کند. نوسان ارزش ریال هنوز هم برای عده‌ای نامفهوم است.
داستان ریال به سال 1351 رسید. در این سال سعی شد یک قانون مشخص برای معلوم شدن ارزش ریال تعریف گردد و نوسانات پولی و جهالت دائمی ریال از بین برود.
قانون پولی و بانکی کشور در 18تیرماه1351 تصویب گردید. در ابتدای این قانون به یک موضوع مهم یعنی تعریف ریال پرداخته شده است.
در مادۀ 1 بند ب از این قانون، قرار شد نسبت ریال با طلا ثابت گردد. به این ترتیب که هر یک ریال، معادل 0/0108055 گرم طلای خالص باشد.
یعنی با توجه به نرخ طلا در زمان تصویب این قانون، هر گرم طلا باید 108ریال باقی بماند و ثابت شود. این تنها تعریفی بود که می‌شد برای ثابت کردن ارزش ریال در نظر گرفت. البته ارزش ریال در همان سال هم تغییر کرد و سیستم پولی و بانکی نتوانست به تعهد خود پایبند بماند.
پس از انقلاب اسلامی و تشکیل جمهوری اسلامی ایران، سعی شد سیستم‌ها و نهادهای طاغوتی کنار گذاشته شوند. البته این اصلاح ساختارها در موضوع پول تغییری به وجود نیاورد و تنها به تغییر ظاهر اسکناس‌ها بسنده گردید.
در تاریخ 10 شهریور 1362 نیز قانونی تحت عنوان عملیات بانکی بدون ربا به پشتیبانیِ مرحوم هاشمی رفسنجانی تصویب شد و در بند 4 از اهداف این قانون، بر ثبات ارزش ریال تاکید گردید. اما در همان سال هم ارزش ریال کاهش یافت و همچنان ادامه دارد.
حفظ ارزش ریال یک تعهد ملی است که روی تک‌تک اسکناس‌های ریالی با دو امضا تضمین شده است. براساس این تعهد، ریال باید با طلا ثابت باشد و نوسان ارزش نداشته
باشد.
دو امضای وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی، تضمین سلامت رسیدهای طلایی است که به عنوان ریال در جامعه استفاده می‌گردد.
همۀ ما اسکناس 10 هزار تومانی را دیده‌ایم. طبق قانون پولی کشور، سیستم پولی و مالی کشور متعهد است که هر 100 هزار ریالی رسید یک کیلوگرم طلای خالص باشد. در زمان نگارش این یادداشت، هر یک کیلوگرم طلا معادل بیش از 17 میلیارد ریال است. این خسارت 170000 برابری همچنان ادامه دارد و با سرعت بیشتری به پیش می‌رود. به نظر می‌رسد اصلاح این سیستم اعتباری غیرممکن باشد و پذیرش این ساختار پولی و بانکی از ابتدا اشتباه بوده است. اکنون جامعه به کاغذهای امضا شده‌ای که هر روز تعهدشان زیر پا گذاشته می‌شود بی‌اعتماد شده و سعی می‌کند به پول واقعی با ارزش ذاتی بازگردد و از سیستم پولی رضاخانی آزاد گردد.