اثرات ویرانگر آلودگی بر اکوسیستم‌های دریایی
اکوسیستم‌های دریایی از طریق خدمات اکولوژیکی منافع بسیاری برای جامعه بشری فراهم می‌کنند، بدون شک آلودگی‌های دریایی چالش برانگیز است و اثرات آن بر منابع و اکوسیستم‌های دریایی مخرب و ویرانگر.تردیدی نیست که عامل انسانی نقش عمده‌ای در آلودگی محیط زیست دریایی دارد.
طبق گفته مدیر اجرایی برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد، زباله‌های دریایی چالشی بدون مرز است و مطمئناً تمامی زباله‌های پلاستیکی ناشی از فعالیت‌های انسانی است. بر اساس اطلاعات برنامه محیط زیست سازمان ملل، هر ساله 300 میلیون تن زباله پلاستیکی تولید می‌شود که از این مقدار 8 میلیون تن وارد اقیانوس‌ها می‌شود.
به گزارش معاونت محیط زیست دریایی و تالاب‌ها سازمان حفاظت محیط زیست، در سال 2015 خسارت تخمین‌زده شده ناشی از زباله‌های دریایی به صنایع ماهیگیری و آبزی‌پروری، حمل و نقل دریایی، کشتی‌سازی و گردشگری دریایی در کشورهای عضو همکاری اقتصادی آسیا و اقیانوسیه 2/11 میلیارد دلار بوده است و در سال‌های اخیر پلاستیک‌های موجود در اقیانوس‌های آرام، اطلس و هند به‌صورت پنج جزیره بزرگ زباله‌ای تجمع پیدا کرده‌اند.
80 درصد پلاستیک‌های موجود از طریق خشکی وارد اقیانوس‌ها می‌شود، 15 درصد آنها درسطح دریا شناوراند و 15 درصد پسماندها در زیر آب دریا با جریان‌های دریایی حرکت می‌کنند که 70 درصد آنها نیز در دریا مدفون می‌شوند، بنابراین ما فقط می‌توانیم مقدار کمی از این زباله‌ها را ببینیم و این واقعه فاجعه است.
با توجه به سرمایه‌گذاری حدود 180 میلیارد دلاری که در صنعت جهانی تولید پلاستیک در دهه گذشته انجام شده است و همچنین با افزایش مصرف محصولات پلاستیکی یک بار مصرف به دلیل همه‌گیری بیماری کرونا می‌بایست سخت‌تر و دقیق‌تر کار کنیم و کشور ما از این امر مستثنی نیست.
دولت جمهوری اسلامی ایران «10هزار میلیارد ریال» برای ساماندهی و مدیریت بهینه پسماندها درکشور با اولویت استان‌های ساحلی اختصاص داده است که این منابع مالی پس از طی مراحل قانون به‌صورت اعطای تسهیلات و کمک برای ساماندهی پسماندها هزینه خواهد شد.
آلودگی صنعتی بدون شک قدمتی به اندازه تمدن بشری دارد اما اطلاعات موجود در این رابطه مربوط به سال‌های اخیر است و ایران با قرار داشتن در مرکز ذخیره انرژی اصلی جهان و منطقه ژئوپولوتیکی خاورمیانه و خلیج فارس و داشتن منابع عظیم نفت، گاز و صنایع وابسته، منطقه فعالیت بسیاری از مناطق آزاد تجاری، صنعتی و ویژه اقتصادی است.
فاضلاب‌های خانگی، صنعتی و نشت فعالیت‌های نفتی و استخراج نفت از دریا و یا تانکرهای نفتی درحال عبور در آب‌های سرزمینی، خود باعث آلودگی جدی آب‌های ساحلی ایران شده است و در این رابطه استفاده از تکنولوژی سنجش از راه دور برای تشخیص لکه‌های نفتی و همچنین ایجاد مراکز مقابله با آلودگی‌های نفتی در بنادر ایران از جمله اقدام‌هایی است که برای مقابله با این آلودگی‌های دریایی انجام شده است.
معاونت محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست به منظور کنترل ورود آلاینده‌ها به دریا استانداردهای مختلفی برای کنترل کیفیت آب دریا تدوین کرده است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
استاندارد محیط زیستی تسهیلات دریافت فضولات نفتی وفق قانون حفاظت از دریاها و رودخانه‌های قابل کشتیرانی ایران در مقابل آلودگی نفتی مصوب 1389.
استاندارد آب‌های محیطی دریای خزر وفق ماده 5 آئین نامه جلوگیری از آلودگی آب.
استاندارد محیطی آب‌های خلیج فارس و دریای عمان وفق ماده 5 آئین‌نامه جلوگیری از آلودگی آب.
دستور‌العمل برآورد خسارات زیست محیطی ناشی از آلودگی نفتی.
به گفته کارشناسان محیط زیست دریایی، خدمات اکوسیستمی‌دریاها و اقیانوس‌ها نقش عمده‌ای در تامین جهانی غذای انسان‌ها دارند و بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط فائو در سال 2018 شیلات و آبزی‌پروری تقریباً 50 درصد پروتئین حیوانی را در برخی مناطق تامین می‌کند و فعالیت‌های پایدار شیلاتی و آبزی‌پروری باعث بهبود امنیت غذایی و تغذیه‌ای، افزایش درآمد، بهبود معیشت، رشد اقتصادی و حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی می‌شود.
آسیب‌های صید‌ترال
صید«ترال» (کف روب) و انواع دیگر تجهیزات ماهیگیری غیرانتخابی از طریق صید ماهیان نابالغ، صدمه زدن به کف دریا و صید بی‌رویه از دیگر روش‌های مختلف صیادی مخرب دریایی است که موجب آسیب‌دیدگی ذخائر آبزیان و محیط زیست دریایی می‌شود. صید‌ترال به دلیل عدم انتخابپذیری تور‌ترال و در نتیجه صید مقدار زیاد و انواع گونه‌های غیرهدف و در معرض خطر مانند لاک‌پشت‌های دریایی و همچنین اثر مخرب در محیط‌زیست دریایی بسیار مورد بحث قرارگرفته است.
صید‌ترال می‌تواند باعث تغییر بافت رسوب، اندازه دانه، ماهیت فرم بستر و فرایندهای تبادل شیمایی شود و همچنین صید‌ترال می‌تواند تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم برجمعیت و جوامع بی‌مهرگان کفزی دریا داشته باشد که در ایران این نوع ماهیگیری کاملاًً محدود و تقریباً ممنوع شده است.
حفظ تنوع زیستی در آب‌های کشور ما نیازمند ضوابط و مقررات دریایی موثری است که بر پایه برنامه‌های منسجم تحقیقاتی و علمی‌تنظیم شده است و غنای تنوع زیستی دریایی ما می‌تواند از طریق تنوع زیستگاهی، تعداد گونه‌ها و تنوع ژنتیکی آنها مورد اندازه‌گیری قرار گیرد. دراین رابطه به برنامه اولویت‌بندی شده برای نقشه‌برداری و مطالعه گونه‌های دریایی و زیستگاه‌ها نیاز داریم که در این رابطه سازمان حفاظت محیط زیست قراردادی با پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی و همچنین سازمان شیلات ایران برای پایش مستمر فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی محیط زیست خلیج فارس و دریاهای عمان و خزر منعقد کرده است.
اهمیت نواحی ساحلی
نواحی ساحلی به چند دلیل اهمیت ویژه‌ای دارند؛ از جمله:
سپری کردن مراحل اوليه زندگی حدود دو سوم ماهی‌های با ارزش تجاری در نواحی ساحلی.
فصل مشترک خشکی و دریا و ناحیه بینابینی و ضربه گير تحولات دو اکوسيستم مجاور.
بيشترين تمرکز پلانکتون‌های گياهی (تولید سالانه بيش از 40 ميليارد تن اکسيژن).
حدود 12٪ كل ذخاير نفت جهان و 25٪ كل ذخاير گاز جهان در مناطق ساحلي.
فراهم‌آور امکان سکنی، تغذيه، زادآوری و پناه برای گروه زيادی از جانداران.
دروازه اقتصادي و پشتوانه تجارت دريايي و استقرار بسياري از صنایع.
20 ٪ توليد گياهی اقيانوس‌ها در 10٪ مساحت آب‌های ساحلی.
از مناطق استراتژيك و با اهميت نظامی و حفظ و امنیت ملی.
تنوع زیستی، ذخایر شیلاتی، منابع غذایی ارزشمند.
سکونت 40٪ جمعيت جهان در 100 كيلومتري از دريا.
سکونت 20 ٪ جمعيت جهان در 25 كيلومتري دريا.
90٪ صيد دريایی از بخش‌های ساحلی اقيانوس‌ها.
از کانون‌های مهم گردشگری و طبيعت گردی.
با این وجود چگونگی تصمیم‌گیری با ما است که می‌توانیم نسبت به پیام‌هایی که طبیعت به ما مخابره کرده است بی‌تفاوت باشیم و فشار خود را بر دریاها و اقیانوس‌ها ادامه دهیم و در پایان به همراه این دریا سرنوشتی تلخ را تجربه کنیم، یا همراه با حفظ محیط‌زیست دریایی و ساحلی از منافع گوناگون آن بهره‌مند شویم، فعالیت‌های اقتصادی در راستای رسیدن به توسعه پایدار را تقویت کنیم. برای حل مشکلات ناشی از فعالیت‌های انسانی، نیاز به یک رویکرد زیست‌محیطی است که بتواند بین فعالیت‌های صنعتی و فرایندهای زیست محیطی ارتباط برقرار کرده و یک دید کلی از مشکلات زیست محیطی داشته باشد.