وضعیت سیستم مالیاتی کشور و اجرای عدالت - بخش پایانی
فشار ما لیا تی روی شانه های نحیف کارگران و کسبه خُرد
گالیا توانگر
مرد شیاد که با سوءاستفاده از مدارک هویتی یک زن بی‌سواد، شرکتی بازرگانی راه‌اندازی کرده بود، با ۱۱۰ میلیارد تومان بدهی مالیاتی از سوی مأموران اداره مبارزه با جرایم اقتصادی هرمزگان، دستگیر شد.
یکی از مؤدیان مالیاتی که با ثبت یک شرکت در سطح شهرستان بندرعباس در امر واردات کالا با اخذ کارت بازرگانی فعالیت داشت، شناسایی شد که این شرکت با وجودی که سال‌ها از فعالیتش گذشته بود، هیچ‌گونه اظهارنامه‌ای را برای فعالیت‌های اقتصادی‌اش به اداره امور مالیاتی استان هرمزگان ارائه نکرده بود.
پس از شناسایی اعضای هیئت مدیره شرکت مشخص شد، مدیرعامل آن از موقعیت و بی‌سوادی زنی که در خانه‌اش کار می‌کرده، سوءاستفاده کرده و به بهانه بیمه کردن آن زن، وی را به دفتر اسناد رسمی و اداره ثبت شرکت‌ها برده و با ثبت شرکت و دریافت کارت بازرگانی به نامش اقدام به فعالیت اقتصادی در سطح شهرستان بندرعباس کرده است.
آنچه در بالا خواندید نمونه‌ای از فرار مالیاتی است که نه تنها به سود فرد فراری نیست، بلکه به زیان همه جامعه است، چرا که پرداخت مالیات به مثابه تامین بودجه برای انجام بسیاری از فعالیت‌هاست که به پیشرفت همه‌جانبه کشور می‌انجامد.
گفته می‌شود، حدود ۴۰ تا ۴۵ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی در کشور وجود دارد و حداقل 4 هزار ثروتمند وجود دارند که کمترین رقم مالیاتی را می‌دهند!
فرار مالیاتی در سه بخش اتفاق می‌افتد:
افرادی که فعال اقتصادی هستند اما اعلام نمی‌کنند و در نظام مالیاتی ثبت‌نام نکرده‌اند.
افرادی که دقیق درآمد خود را بیان نمی‌کنند.
افرادی که مالیات خود را پرداخت نمی‌کنند.
تخفیف مالیاتی و تقسیط
گره‌گشای کسبه در ایام کرونا
از کنار دو کارگر چرخکار پوشاک که جلو مغازه‌شان مشغول صحبت هستند، می‌گذرم. شنیدن واژه‌هایی مثل چک برگشتی نظرم را جلب می‌کند. از آنها می‌پرسم: «مگر فروش ندارید؟»
یکی از آنها که دل پُری دارد، می‌گوید: «20 روز است که حتی یک مشتری هم پایش را به داخل مغازه‌مان نگذاشته است. 80 درصد چک‌هایمان برگشت خورده‌اند و نتوانسته‌ایم پاس کنیم. با هزار فراز و نشیب توانسته‌ایم از جایی 10 میلیون تومان من و 15 میلیون تومان همکارم، وام بگیریم تا لااقل برخی چک‌هایمان را که از لحاظ تاریخ چک در اولویت هستند، پاس کنیم.»
با تردید از ایشان سؤال می‌کنم: «حالا که زمان پرداخت مالیات نزدیک است، چه می‌کنید؟»
یکی دیگر از این کارگران با تلخندی می‌گوید: «چه می‌توانیم کنیم؟ هرکس آمد دفتر فروش و عایدی را روبه‌رویش می‌گذاریم تا برایشان شفاف‌سازی شود که در چه وضعیت قهقرایی قرار داریم؟ شفاف‌سازی دارایی‌ها، عواید و سودها تنها مختص طبقه ماست. مابقی دفاتر دانه‌درشت‌ها نه نوشته می‌شوند و نه دیده می‌شوند!»
وی در آخر خطاب به مسئولان می‌گوید: «لااقل در این شرایط بد بازار، مبلغ مالیات را تخفیف دهند و برایمان قسط‌بندی‌اش کنند.»
کسبه خُرد؛
توان پرداخت مالیات را نداریم
درباره بخشودگی جرایم مالیاتی از سوی سازمان مالیاتی کشور عنوان شده است: «مؤدیان مالیاتی که در موعد مقرر اظهارنامه مالیاتی خود را ارسال نکنند، مشمول جریمه ۳۰ درصدی غیرقابل بخشش می‌شوند. مشاغلی که از کرونا آسیب دیده‌اند ۲ ماه فرصت پرداخت بدهی مالیاتی دارند تا ۱۰۰ درصد مشمول بخشودگی جرایم شوند؛ به این شرح که بدهی‌هایی مالیاتی که از دی ماه سال گذشته تا امروز ایجاد شده است، اگر تا پایان تیرماه پرداخت شود، ۱۰۰ درصد مشمول بخشودگی جرایم می‌شود و بدهی‌هایی مالیاتی که بعد از تیرماه اعمال می‌شود، اگر ظرف یک ماه پرداخت شود، مشمول ۱۰۰ درصد بخشودگی جرایم می‌شود.»
برخی کسبه در ایام کرونایی، بدون هیچ دشتی و بدون داشتن حتی یک مشتری حقیقتا در آستانه از دست دادن کسب و کار خویشند. اینان همان‌هایی هستند که در اصل پرداخت مالیات هم امسال دچار مشکل هستند، چه برسد بحث بخشودگی جرایم مالیاتی.
حمید درکوهی یک فروشنده کفش می‌گوید: «از صبح زود می‌آیم بیرون تا غُر زدن‌های اهل و عیال را نشنوم و بیش از این شرمنده زن و بچه‌ام نباشم. باورتان می‌شود امروز حتی یک مشتری هم نداشته‌ام!»
بعد می‌رود و دفتر فروشش را می‌آورد. بالای هر برگه این دفتر که مختص یکی از روزهاست و اغلب سفید مانده‌اند، اسم خدا نوشته شده، به امید برگشت روزهای خیر و برکت.
پنج هزار ثروتمندی که
وضعیت مالیاتی‌شان مشخص نیست!
بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد که بدون کاهش معافیت‌های مالیاتی (قشر ثروتمند) و ایجاد پایه‌های مالیاتی جدید، افزایش درآمدهای مالیاتی تنها باعث فشار بیشتر به دهک‌های متوسط و ضعیف جامعه می‌شود. جلوگیری از فرار مالیاتی و افزایش مالیات ثروتمندان نیز از راهکارهایی است که در دستور کار قرار گرفته که راهکار بسیار خوبی است، چنانچه محقق شود.
محمود علیزاده معاون سازمان امور مالیاتی در مورد داغ شدن بازار خرید و فروش کد ملی به منظور صدور فاکتورهای خرید و فروش از ۵۰۰ هزار تومان تا ۲ میلیون تومان، توضیح می‌دهد: «فهرست موضوع ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌ها در حال اصلاح است. مدارکی که برای عملکرد مالیاتی سال ۹۹ گرفته می‌شود، بر مبنای سریال فاکتور فروش است. اصلاح قانون مالیات ارزش افزوده نیز به ما کمک می‌کند.»
وی در مورد اینکه معمولا سازمان امور مالیاتی این‌گونه فاکتورهای خرید و فروش را قبول نمی‌کند و در نهایت مالیات را به روش خودش حساب و کتاب می‌کند، یادآور می‌شود: «حساب و کتاب دستی نداریم و همه در سیستم سامانه تعریف می‌شود. از طرفی بحث‌های کنترلی نیز وجود دارد. همچنین تفاهمنامه سه‌جانبه میان دادستانی تهران، وزارت اطلاعات و سازمان مالیاتی درخصوص فاکتورهای صوری و کارت‌های بازرگانی اصطلاحا یک‌‌بارمصرف به منظور پیگیری و ردیابی آنها امضا شده و فایل‌های مالی آن تهیه شد.»
معاون سازمان مالیاتی می‌افزاید: «وزارت اطلاعات با توجه به دسترسی‌هایی که دارد پشت پرده کارت‌ها و فاکتورها را شناسایی می‌کند. دادستانی با توجه به ماده ۲۷۴ قانون مالیات‌های مستقیم پیگیر جرائم صدور فاکتورهای صوری است. همچنین سازمان مالیاتی پرونده‌های قبل از سال ۹۵ را واکاوی خواهد کرد تا سوءاستفاده شرکت‌های کاغذی به صورت عمیق بررسی شود. در کشور حداقل ۵ هزار شرکت کاغذی داریم که البته این شرکت‌ها به صورت قانونی ثبت شده، اما ماهیت فعالیت آنها صوری و برای صدور فاکتورهای واهی و انحراف در مباحث مالی است.»
علیزاده درباره موضوع شناسایی وضعیت مالیاتی افراد ثروتمند می‌گوید: «بحث به این شکل است که رسیدگی به تراکنش‌های بالای ۵ میلیارد تومان در دستور کار بود و اطلاعات آن استخراج شد. وضعیت مالیاتی حدود ۳۰۰ هزار نفر که دارای تراکنش بالای ۵ میلیارد تومان بودند، مورد رسیدگی قرار گرفت. برای آنها پروفایل مالیاتی تشکیل شده و از این تعداد، پرونده تراکنش بانکی ۵ هزار نفر در حال رسیدگی است که آیا مشمول مالیات هستند و در زمان خود آن را ابراز کرده‌اند یا
خیر؟»
ضرورت فرهنگ‌سازی ارزش‌ها و باورهای مناسب مالیاتی
مسئله فرهنگ مالیاتی یکی از مهم‌ترین برنامه‌های پیش روی نظام مالیاتی کشور است و باید برای فرهنگ‌سازی و نهادینه کردن ارزش‌ها و باورهای مناسب مالیاتی برنامه‌ریزی کند.
بی‌تردید مالیات منبع اصلی درآمد برای هر کشوری در جهان معاصر است و هر کشوری تلاش می‌کند تا وضعیت عمومی و کیفیت سیستم مالیاتی خود را بهبود بخشد. عدم پرداخت مالیات، در قالب اجتناب مالیاتی و فرار از مالیات، شایع‌ترین مشکل مالیات است. با این حال، به طور گسترده اعتقاد بر این است که دولت می‌تواند با تضمین یک نظام مالی کارآمد و همچنین فرهنگ مالیات سالم، بر این مشکل غلبه کند. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های پیش روی نظام مالیاتی، موضوع ارتقای فرهنگ مالیاتی است. فرهنگ مالیاتی به عنوان یکی از مولفه‌های اصلی پدیده مالیات و مالیات‌ستانی در دنیای مدرن به شمار می‌آید، سیاست‌گذاران اقتصادی و سیستم مالیاتی نیز چاره‌ای جز مدنظر قرار دادن و توجه و تمرکز بیشتر بر این فرهنگ و تقویت آن در جهت کارآمدی مالیات ندارند. ایجاد و تغییر فرهنگ به زمان نیاز دارد و نظام مالیاتی کشور باید برای فرهنگ‌سازی و نهادینه کردن ارزش‌ها و باورهای مناسب مالیاتی برنامه‌ریزی کند. باید در جامعه این باور ایجاد شود که هر نسلی مکلف است در دوره حیات خود هزینه‌های اداره کشور را خود تأمین کند. منابع و ثروت‌هایی که به نسل‌های آینده نیز تعلق دارد، باید به مصرف سرمایه‌گذاری مولد برسد. برای ایجاد این فرهنگ باید زمینه فراهم شود تا مردم با اطمینان وارد عرصه فعالیت‌های اقتصادی شوند.
هرگاه بتوان ضرورت دریافت مالیات از مردم را به صورت مستدل و منطقی برای آنها بیان کرد و به آنان آگاهی‌های لازم را داد و برای آنها به صورت شفاف تبیین کرد که مالیات دریافتی از مردم، صرف چه هزینه‌هایی می‌شود؟ و در صورت نپرداختن مالیات، دولت و مردم دچار چه مشکلاتی خواهند شد و همچنین مردم به یک باور برسند که دولت مالیات دریافتی را برای بهبود وضع جامعه و توسعه اجتماعی و رفاه شهروندان هزینه می‌کند، آنگاه می‌توان ادعا کرد که مقدمات یک فرهنگ مالیاتی خوب برای پرداخت مالیات توسط عامه مردم به وجود آمده است.
فرهنگ مالیاتی با کار تبلیغاتی صرف ایجاد نمی‌شود، بلکه باید برای رسیدن به این هدف، مالیات دادن را در متن جامعه و نزد قشرهای گوناگون مردم تبدیل به یک باور ملی کرد.
فرهنگ مالیاتی عامل مهمی برای موفقیت نظام مالیاتی و جهت‌گیری‌های سازمانی به شمار می‌رود، چرا که بر رفتار مردم و گروه‌هایی که با این نظام در ارتباط هستند، اثر مستقیم می‌گذارد. ارتقای فرهنگ مالیاتی، اعتماد آفرینی در جامعه و حفظ آرامش اجتماعی و اقتصادی، وظیفه همه ارکان نظام، مردم و رسانه‌های جمعی است و نباید مالیات را صرفا یک موضوع مربوط به دولت تلقی کرد. مالیات هم حق دولت و هم حق مردم است؛ بنابراین برای وصول حقوق حقه دولت و مردم، باید یک اجماع ملی برای ایجاد و تحول فرهنگ مالیاتی در جامعه شکل بگیرد. از این رو، بسیاری از مسئولان و صاحبنظران و کارشناسان اقتصادی کشور معتقدند که رشد درآمدهای مالیاتی بدون توجه به سیاست‌های مبتنی بر ارتقای فرهنگ مالیاتی محقق نمی‌شود.
بنابراین ضروری به نظر می‌رسد با ارتقای فرهنگ مالیاتی در سطح جامعه و شناختن اهمیت آن در توزیع درآمد و ایجاد عدالت اجتماعی و از بین بردن فاصله‌های طبقاتی آن را جایگزین تفکر سنتی پول نفت کنیم و بسترهایی به وجود آوریم تا مالیات‌دهی جزو وظایف و تکالیف مهم آحاد جامعه تلقی شود و این باور عمومی نسبت به پولی که به عنوان مالیات پرداخت می‌کنند، به وجود آید که در نهایت از طرق مختلف از جمله ثبات، امنیت و رفاه اجتماعی، احداث مراکز درمانی و کارهای عمرانی و زیربنایی به نوعی به خود مردم برمی‌گردد و از مزایای آن برخوردار خواهند شد که در آن صورت با رغبت بیشتر و به تمایل خویش نسبت به پرداخت مالیات حقه خود اقدام می‌کنند، این گونه می‌توانیم شاهد اقتصادی سالم و پویا در کشورمان باشیم.