پیمودن مسیر پر مشقت دریافت وام و بررسی تاثیر آن در گره‌گشایی اقتصادی-بخش پایانی
اعطای وام‌های کم حاصل و پر مخاطره در سایه سودجویی بانک‌ها
گالیا توانگر
مبلغ وام اگر در مسیر تولید به کار گرفته نشود، وبال گردن است. این حقیقتی است که اغلب اقتصاددان‌ها به آن معتقد بوده و بر آن تاکید فراوان دارند. سؤال عموم مردم درباره وام این است که چطور وام بانکی را به ثروت و قرض را به دارایی تبدیل کنیم؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت؛ انگیزه گرفتن وام حائز اهمیت است. انگیزه‌های دریافت وام به چند بخش تقسیم می‌شود؛ انگیزه مصرفی، انگیزه سرمایه‌گذاری کوتاه مدت و بلندمدت.
انگیزه مصرفی به آن دسته از تصمیماتی می‌گویند که احتمالا گیرنده وام می‌خواهد بعد از دریافت وام، اقدام به خرید کالایی کند که به آن نیاز دارد. در چنین شرایطی، چنانچه هدف از دریافت وام، خرید کالای بی‌دوام همانند خوراکی یا بادوام همانند لوازم خانگی باشد، بنابراین چنین تصمیمی به شدت پرریسک است؛ چرا که دریافت چنین وامی بازده یا عایدی آتی نداشته و هزینه‌های گیرنده وام را افزایش می‌دهد. اما اگر هدف از دریافت وام، خرید کالایی بادوام یا سرمایه‌گذاری است که پیش‌بینی می‌شود در آینده به دلیل افزایش قیمت‌ها نمی‌توان آن را با نرخ کنونی تهیه کرد، دریافت وام، در این شرایط منطقی به نظر می‌رسد.
وام بگیریم یا نگیریم؟!
امید شکوری یک کسبه خُرد در پاسخ به این سؤال که وام بگیریم یا نگیریم؟ پاسخ می‌دهد: «شما گران‌ترین وام را هم که بگیرید- البته به شرط خرید دارایی مناسب با آن وام و نه خرج جاری کردن- قطعا در برهه زمانی بازپرداخت، برنده تورم هستید. چنانچه وامی با سود بالا هم بگیرید، طی 4 یا 5 سال بازپرداخت کنید، با آن یک کسب و کار و درآمدزایی مناسب ایجاد کنید، بعد از 5 سال کل وام و سود از محل آن دارایی ایجاد خواهد شد و سود هم برای شما می‌ماند. برای مثال اگر ابتدای سال وامی گرفته بودید 24 درصدی و با آن سهام‌های بورسی خرید کرده بودید، حداقل 50 درصد سود تا امروز گرفته بودید! حالا اینکه دست مردم عادی به این وام‌ها برسد یا نه، بحث دیگری است.»
اما اقتصاددان‌ها در پاسخ به سؤال بالا و تحلیل‌هایی از قبیل آنچه که در بالا خواندید، چه می‌گویند؟
سهیل حشمتیان یک کارشناس مسائل اقتصادی برایمان توضیح می‌دهد: «درشرایط بد اقتصادی، افراد جامعه ابتدا از سطح مصرفشان می‌کاهند، یعنی صرفه‌جویی می‌کنند. در این مرحله هزینه‌های مازاد‌شان را کاهش می‌دهند. در مرحله دوم، به منابع پس‌اندازشان روی می‌آورند و از آن مصرف می‌کنند. هم اینک نیز بخشی از افراد جامعه به دلیل کاهش درآمد و افزایش هزینه‌ها به استفاده از منابع پس‌اندازشان روی آورده‌اند. در گام سوم، اقدام به فروش دارایی‌های سرمایه‌ای می‌کنند. به دلیل فشارهای اقتصادی، هزینه‌ها در حال افزایش است و به دلیل وجود رکود، درآمدها تنزل می‌یابد. پس قبل از دریافت هرگونه وام (ایجاد بدهی) باید توجه کرد که تراز بودجه فردی و خانوادگی (خانوار) در چه وضعیتی قرار دارد و خواهد گرفت؟»
وی در ادامه می‌گوید: «نکته دیگری که در همین جا باید درباره مدیریت مالی فردی به آن اشاره کرد، اینکه هزینه خانوار یا به اصطلاح خرج و برج زندگی به بخش‌های مختلفی تقسیم می‌شود که به محض دریافت وام، جزء جدیدی به هزینه‌ها تحت عنوان هزینه مالی، وارد اقتصاد خانوار می‌شود. این هزینه به صورت ماهانه و ثابت باید تا پایان دوره بازپرداخت تامین شود. پس قبل از دریافت وام، باید محاسبات بازپرداخت آن انجام شود.»
میثم احمدی یک شهروند نیز درباره اینکه وام گرفتن خوب است یا بد؟ توضیح می‌دهد: «اگر خودتان پس‌انداز داشته باشی و بخواهی با آن پول خرید کنی، مناسب است؛ چرا که خیالت راحت است با احساس خوب پیش می‌روی و حتی اگر به سود مورد نظر نرسیدی، نگرانی نداری. می‌گویی، کالایی خریده‌ام به هر حال با افزایش روزافزون قیمت‌ها، سود می‌کنم و به جایی هم بدهی نداری که نگران کسب سود و پرداخت قسط‌ها باشی، اما در حالتی که وام می‌گیری، حس نگرانی و ترس و احساسات منفی در شما به وجود می‌آورد که همین احساس می‌تواند حتی باعث شود شما بدهکار‌تر شوید.»
وام را کجا خرج کنیم؟
این سؤالی است که اولا باید بانک‌های پرداخت‌کننده وام پاسخگویش باشند و نیز چشم‌های نظارتی دقیقی وجود داشته باشد که پیگیری کند، مبلغ هر عنوان وام در کانال خاص خودش جاری گردد. مثلا تولیدکنندگان و کارخانه‌داران وام‌های درشت را صرف چرخه تولید کنند، نه اینکه برخی در پوشش تولید‌کننده از شرایط عدم نظارت سوءاستفاده کرده و مبلغ وام‌های درشت را اختلاس کنند. همچنین وام‌گیرندگان در شرایط فعلی باید همه دغدغه‌شان این باشد که سرمایه خود را در چرخه تولید سرازیر کنند.»
دکتر آلبرت بغزیان اقتصاددان و دبیر هیئت تجدید نظر شورای رقابت توضیح می‌دهد: «یکی از بخش‌های موثر در رونق‌گیری و جهش تولید، کاهش هزینه‌های تولید با حمایت نظام بانکی در تامین منابع مالی مورد نیاز در تولید است. از سوی دیگر یکی از دغدغه‌های کنونی تولیدکنندگان در بحران کرونا لطمات مالی ایجاد شده بر مسئله تولید و نحوه جبران آن بعد از فائق آمدن بر بحران کرونا است. این موضوع و چگونگی جبران این هزینه‌ها ذهن تولیدکنندگان را به خود مشغول کرده است. طبیعتا تامین مالی ارزان با کمترین هزینه از طرف نظام بانکی در روند جهش تولید و جلوگیری از تعطیلی بسیاری از واحدهای خُرد و متوسط موثر خواهد بود. اگر جهش تولید برنامه میان مدت و بلندمدت اقتصاد کشور است، باید نظام بانکی کشور نیز هم راستا با این موضوع دست از سودجویی خود برداشته و با هدایت سرمایه‌های سرگردان و پس‌اندازهای مردمی به سمت تولید این مسئله را محقق کند، در غیر این صورت اقتصاد ایران در تحقق رونق و جهش تولید با مشکلاتی مواجه خواهد شد.»
وی در ادامه ضمن گلایه از عدم حمایت بانک‌ها برای تامین تسهیلات مشاغل خُرد می‌گوید: «متاسفانه بسیاری از کسب و کارهای کوچک که سرمایه در گردش کافی ندارند یا استارتاپ‌هایی که با ایده‌های نو می‌توانند بخشی از نیاز جامعه را تامین کنند در بانک‌ها قدرت چانه زنی ندارند و اکثراً طرح‌های توجیهی این‌ها مورد قبول بانک‌ها واقع نمی‌شود، چرا که بانک‌ها اصلا حوصله چنین حمایت‌هایی را ندارند و تنها به دنبال سودآوری خود هستند. ضمن اینکه اصولاً کسب و کارهای کوچک برای دریافت تسهیلات از بانک نیازمند ضامن‌هایی هستند که عموماً یا چنین ضامن‌هایی ندارند و یا طرح توجیهی آنها به خصوص استارتاپ‌ها جدید است و مورد قبول بانک‌ها قرار نمی‌گیرد، چون آن را درک نمی‌کنند و متوجه بازدهی آن نمی‌شوند. لذا صاحبان ایده و کسب و کارهای کوچک را به بخش‌های دولتی ارجاع می‌دهند. انتظار می‌رود دولت وجوه قابل توجهی را برای این موضوع در نظر بگیرد تا تولید از جهات مختلف مورد حمایت قرار بگیرد تا شاهد جهش تولید باشیم.»
وام مسکن بازنشستگان
از واقعیت تا سراب!
وام مسکن به بازنشستگان دردی را دوا می‌کند؟ برای پاسخ به این سؤال ابتدا باید شرایط اعطای وام را بررسی کنیم.
سقف این تسهیلات در تهران و کلان شهرها ۵۰ و در سایر شهرها ۴۰ میلیون تومان است.
نرخ سود این تسهیلات نیز در تهران ۹، مراکز استان‌ها ۷ و سایر شهرها ۴ درصد تعیین شده است.
همچنین بازنشستگان مشمول، باید ظرف ۱۰ سال گذشته از هیچ تسهیلات مسکنی استفاده نکرده و حداقل ۵ سال از زمان بازنشستگی آنها گذشته و مستمری آنها کمتر از ۳ میلیون تومان باشد!
واحدهای مسکونی مشمول نیز باید زیر ۱۵ سال ساخت بوده و مدت زمان بازگرداندن تسهیلات دریافتی، حداکثر ۱۰ سال است.
حکایت بیشتر وام‌های کمک‌کننده برای خانه‌دار شدن اقشار مختلف جامعه همین است که مبلغ وام با قیمت نجومی خرید مسکن هیچ‌گونه سنخیتی ندارد.
ارژنگ عباسیان یک بازنشسته کشوری با انتقاد از این وضعیت می‌گوید: «درتهران میانگین مسکن متری 17 میلیون تومان است. با 50 میلیون تومان وام، چند متر مسکن می‌شود تهیه کرد؟! از طرفی چون بانک مسکن، بانک عامل است، حتما باید اوراق هم بگیری، یعنی حدود 8 میلیون تومان هم بابت اوراق باید هزینه کنی. هزینه رهن و دفترخانه و... را هم مدنظر بگیرید و در نهایت باید به خرید چند تا آجر از یک خانه اکتفا کنید!»
یکی از شروط وام مسکن بازنشستگان این است که باید ظرف ۱۰ سال گذشته از هیچ تسهیلات مسکنی استفاده نکرده باشند.
اسماعیل محمدی یک متقاضی وام مسکن بازنشستگان می‌گوید: «فردی که یک عمر مستاجر بوده، پس‌انداری ندارد. علاوه‌بر رهن سند، دو تا کارمند با کسر حقوق از کجا بیاورد؟ چرا بی‌جهت این قشر را اذیت می‌کنند و دلخوشی واهی می‌دهند؟ با 50 میلیون نهایتا می‌توان 3 متر زمین خرید که بیشتر به درد خرید آرامگاه ابدی می‌خورد!»
وام مستاجران و بیداد قیمت مسکن
قرار است دولت با پرداخت تسهیلات ودیعه مسکن به مستاجران، قدری از بار مشکلات آنها بکاهد، در همین رابطه محمد اسلامی وزیر راه و شهرسازی با تاکید بر اینکه در سه دهه گذشته، اجاره بها کاملا تابعی از قیمت مسکن بوده، می‌گوید: «باید فکری عملی برای خانه دار شدن مردم و همچنین بخش اجاره‌داری کرد.» وی این نوید را می‌دهد که تا اواخر تیرماه میزان مبلغ وام مستاجران تعیین و اعلام گردد.
سؤال این جاست که طرح وام مستاجران یک درمان سریع برای مشکلات خانه به دوشان است و یا اساسا یک مسکن مقطعی به حساب می‌آید؟
در آستانه تصویب مصوبه مربوطه به اعطای تسهیلات به مستاجران که مشروط به داشتن کد رهگیری است، بسیاری از مستاجرانی که هنگام تنطیم قرارداد در بنگاه‌های املاک کد رهگیری دریافت نکرده‌اند، نگران هستند که مبادا به دلیل نداشتن این کد نتوانند از تسهیلات حمایتی دولت برخوردار شوند.
حسام عقبایی نایب رئیس اتحادیه صنف مشاوران املاک تهران با اشاره به مصوبه پرداخت تسهیلات به مستاجران، می‌گوید: «مستاجرانی که کد رهگیری ندارند، می‌توانند با توجه به سابقه قرارداد اجاره خود به بنگاه‌های معاملات ملکی مراجعه و کد رهگیری را دریافت کنند.»
عقبایی می‌افزاید: «به مردم توصیه می‌کنیم در هر نوع قراردادی اعم از فروش، خرید و اجاره نسبت به اخذ کد رهگیری از مشاوران املاک اقدام کنند، به ویژه مستاجری که قرار است بابت رهن یک خانه با قیمت‌های فعلی بیش از ۲۰۰ میلیون تومان هزینه کند، حتما باید کد رهگیری دریافت کند. کد رهگیری ضریب امنیت معاملات مسکن را افزایش داده است و ضامن امنیت معاملات ملکی است و از زمانی که کد رهگیری در معاملات ملکی اجباری شده است، طرح دعوی حقوقی به شدت کاهش یافته چرا که هیچ خانه‌ای به چند نفر فروخته یا رهن داده نشده است.»
خانواده‌های دارای ۲ عضو معلول
خانه دار می‌شوند
پرویز فتاح رئیس بنیاد مستضعفان با بیان اینکه کمک‌های بنیاد مستضعفان به مستاجران از طریق دو سازمان حمایتی بهزیستی و کمیته امداد پرداخت می‌شود، می‌گوید: «1۵۰ میلیارد تومان ودیعه را بدون کارمزد و بسیار سریع در اختیار مستاجران قرار می‌دهیم. همچنین در بخش اجاره هم مجموعاً ۸۰ میلیارد تومان بلاعوض به مستاجران کمک می‌کنیم.»
وی تاکید می‌کند: «نحوه پرداخت و ساز و کار پرداخت این وام با تشخیص دو سازمان حمایتی (سازمان بهزیستی و کمیته امداد) انجام می‌شود. سهم هر خانواده در بخش ودیعه تا سقف ۳۰ میلیون تومان است.»
رئیس بنیاد مستضعفان در تکمیل صحبت‌هایش نوید خانه‌دار شدن خانواده‌هایی را می‌دهد که دو معلول دارند. وی می‌گوید: «طرح‌های ما مکمل طرح‌های دولت است و بنیاد هم برای قشر مستضعف و دهک‌های کم درآمد در حال مسکن‌سازی است و تامین زمین را هم برعهده می‌گیریم. هنوز وزارت راه و شهرسازی طرح دقیقی را به ما ارائه نکرده است که نسبت به آن طرح، اراضی موجود را در اختیار آنها قرار دهیم. تفاهمی نیز درباره تامین مسکن خانواده‌های دارای عضو معلول داشتیم و قرار بر این است که تمام مسکن خانواده‌های دارای دو عضو معلول به بالا را احداث کنیم.»