خیرخواهی به وسعت جهان در ادعیه ماه رمضان
مهدی جبرائیلی تبریزی
ماه مبارک رمضان به تنهایی مکتبی است که تربیت انسان و کمال او در آن مد نظربوده و اهل معنا را فرصتی بی‌بدیل به حساب می‌آید. محاسبات دقیق از امساک ظاهری گرفته تا مراقبت از جوارح تا خطورات و ذهنیات همه و همه، با هدف تربیت انسان در لایه‌ها و یا مراتب مختلف روحی، ماه رمضان را بر اهل‌الله ،مبارک گردانیده است.
توجه به اذکار و دستورات و آداب ویژه این ماه، نشان می‌دهد که صرف گوشه‌گزینی و ذکرفردی در خلسه تنهایی، درمکتب تربیت معنوی اسلام به هیچ عنوان مورد قبول نیست، هرچند ارزشمند و لازم است.
ازجمله درسهای این مکتب، ایجاد درد و دغدغه نسبت به همنوعان است. که خود اثر تربیتی در فرد دارد و آن کمال و کرامت است. هر کس که از خودبینی و منیت به درآید و نیت و همت دیگران را کند؛ عظمت می‌یابد.
خیرخواهی و مهرورزی، صفتی از صفات خداوند است که انسان با آن رنگ الهی می‌گیرد واین رنگ آرامش بخش است. دلنواز و جانفزاست و دنیایی از زیبائیها را می‌نمایاند.
دریکی از دعاهای وارده در این ماه می‌خوانیم:
اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَى أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَاللَّهُمَّ أَغْنِ كُلَّ فَقِيرٍ اللَّهُمَّ أَشْبِعْ كُلَّ جَائِعٍاللَّهُمَّ اكْسُ كُلَّ عُرْيَانٍ اللَّهُمَّ اقْضِ دَيْنَ كُلِّ مَدِينٍ اللَّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ كُلِّ مَكْرُوبٍ اللَّهُمَّ رُدَّ كُلَّ غَرِيبٍ اللَّهُمَّ فُكَّ كُلَّ أَسِيرٍ اللَّهُمَّ أَصْلِحْ كُلَّ فَاسِدٍ مِنْ أُمُورِ الْمُسْلِمِينَاللَّهُمَّاشْفِ كُلَّ مَرِيضٍ اللَّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنَا بِغِنَاكَ اللَّهُمَّ غَيِّرْ سُوءَ حَالِنَا بِحُسْنِ حَالِكَاللَّهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّيْنَ وَ أَغْنِنَا مِنَ الْفَقْرِ إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ(خدایا دل اهل قبور را شاد کن،خدایا هر تهیدستى را بی‌نیاز کن،خدایا هر گرسنهاى را سیر کن، خدایا هر برهنهاى را بپوشان، خدایا قرض هر بدهکارى را ادا کن.خدایا غم هر غمزدهاى را برطرف کن، خدایا هر غریبى را به وطن بازگردان، خدایا هر اسیرى را آزاد فرما، خدایا هر فسادى را در کار مسلمانان اصلاح گردان، خدایا هر بیمارى را درمان ده،خدایا راه تهیدستى ما را با توانگری ات ببند، خدایا بدحالى ما را به خوبى حال خود تغییر ده، خدایا وام ما را بپرداز، و ما را از تهیدستى بی‌نیاز کن که تو بر هرچیز توانایى).
دراین دعای نورانی برای اهل قبور نشاط و سرور درخواست می‌کنیم. تمام فقیران وگرسنگان، برهنگان، بدهکاران، غمگینان و بیماران، دغدغه ما هستند و جالب اینکه هیچ قیدی در این فرازها وجود ندارد. نه قید اعتقادی ونه ملیتی و نه جنسیتی و نه قشری از انسانها. ناگفته معلوم است که این دعاها بطور مطلق به استجابت نمی‌رسد، یعنی تمام بیماران شفا به معنای رهایی از بیماری نمی‌یابند، پس سرّی است که در ابتدای سخن گذشت. هدف، رشد انسان به گستره همه عالم است هرچند در گوشه‌ای بنشسته باشد. به عبارت دیگرهدف آن است که نگاه جهان شمول پیدا بکند و روحش چنان وسیع و بزرگ شود که جهانی بیندیشد و تنها در محدوده خود و بستگان و قوم و قبیله و ملت خویش محصور نماند.
اینکه در روایات فرموده‌اند : «نیهًْ المؤمن خیر من عمله»، نیّت آدم با ایمان از عمل او بهتر است. (کافى، ج 2، ص 82) به این معناست که فرد مومن شمه‌ای از رحمانیت خداوندی را در خویش متجلی می‌کند و برای همه می‌خواهد آنچه برای خود می‌خواهد، هرچند به خاطر دارایی و توانایی محدودش در عمل نمی‌تواند همگان را دریابد. نکته مهم دیگر اینکه خیرخواهی فقط در فکر و نیت ودعا نیست، بلکه باید در عمل هم عینیت یابد، به هر اندازه‌ای که توانایی وجود داشته باشد.
اهمیت خیر خواهی در آموزه‌های دینی
خیرخواهی نیاز امروز دنیا وجامعه ماست. درجامعه خیرخواه، منکرات و ناملایمات جایگاهی ندارند. مگر می‌شود فرد وجامعه اهل خیر؛ اختلاس، دزدی، گرانی، احتکار و... را تجربه کند؟! چرا که اولا آحاد جامعه خیر می‌خواهند، پس شرنمی‌خواهند که باشد، ثانیا خیرخواهان با شر ومنکر مقابله می‌کنند که خودخیرخواهی دیگر است. فریضه امربه معروف و نهی از منکر شأنیتی اینچنین دارد.
اميرمؤمنان(ع)، اجتماعى را که دارای «نصيحتگر» و «نصيحت‌پذير» نباشد، فاقد خير و نيكى می‌داند(شرح غررالحكم، ج6، ص427).
جایگاه خیرخواهی در رديف اصول اخلاق اجتماعى اسلام قرار دارد. بلکه بالاتر از آن رسول گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله) کل دين را خيرخواهى می‌دانند. پرسيدند: براى چه كسى؟ فرمود: براى خدا، پيامبرش، کتابش، پيشوايان دين، مومنین و انبوه مسلمانان.(روضهًْ الواعظين و بصيرهًْ المتعظين؛ ج2 ؛ ص424).
و درسخنى ديگر منزلت انسان خیرخواه و نصيحتگر را دربهشت، همنشین خود بیان می‌کنند. (الكافي؛ ج1؛ ص404).
بجاست قضیه‌ای را که ازجناب استاد عاملی(امام جمعه محترم اردبیل)شنیدم به مناسبت بازگو کنم: نقل کردند که مرحوم آیهًْ‌الله العظمی بروجردی زمانی درعالم رویا محضر حضرت رسول اکرم(ص) شرفیاب می‌شوند، مجلسی بود که سادات بحرالعلوم حضور داشتند. ایشان می‌گویند من در ذیل مجلس نشسته بودم که فردی به محض ورود، پیامبراکرم با اشاره به او فرمودند تا در کنار خودشان بنشیند. من با دیدن این صحنه به ذهنم خطورکرد که چرا ایشان با وجود این همه سادات عالم وفقیه، این فرد را درکنار خودشان جای دادند؟ در این حین آن حضرت فرمودند: «لکثره سعیه فی حوائج الناس». (به دلیل سعی تلاشش در جهت رفع نیازهای مردم).
این واقعیت مورد تایید روایات اهل بیت(ع)است: «بى‌شكّ خداوند درميان مخلوقاتش در زمين بندگانى دارد كه درنيازهاى دنيا و آخرت ملجأ و پناه مردمند، براستى اين افراد مؤمنانند و به روز رستاخيز در امان»( تحف‌العقول / ترجمه جعفری؛ ج ،۱ ص ۳۵۴).
قرآن خیرخواهی پیامبراکرم را اینگونه بیان می‌کند: «گويا از شدت اندوهِ اينكه آنها ايمان نمى‌آورند، مى‌خواهى جانت را از دست بدهى»!(سوره شعرا، آيه3).
خیرخواهی منش انبیاء بوده است.حضرت‌نوح(ع)950 سال در تبليغ دین خويش به خیرخواهی مردم‌اشاره می‌کرد: «من پيام‌هاى پروردگارم را به شما ابلاغ مى‌كنم و خيرخواه شما هستم».(سوره اعراف، آيه 63).
حضرت هود(ع) هم می‌فرمود: «من براى شما خيرخواه و امينم».(سوره اعراف، آيه 68).
حضرت صالح (ع)پس از گرفتارشدن قوم خویش به عذاب الهی فرمود که من بر شما خیرخواه بودم اما شما اهل خیر و صلاح را دوست ندارید.(سوره اعراف، آيه 79).
سخن حضرت شعيب(ع) نيز نظير سخن حضرت صالح بود.(سوره اعراف، آيه 93).
از نکات جالب توجه اینکه اسلام نیت وعمل خیر را صرفا فعل اخلاقی تلقی نمی‌کند، بلکه آن را به‌مثابه عبادتی محبوب به‌شمار می‌آورد.(نهج الفصاحهًْ؛ ص594).
رسول خدا (ص) فرمود: خلق خدا عيال(خانواده و نان خور) خدايند و محبوب‌ترين مردم نزد خدا كسى است كه به عيال خدا سود دهد و براى خاندانى سرور و شادى فراهم آورد.(اصول کافی، ترجمه کمره‌ای، ج۴، ص ۴۸۵).
نکته دیگر آثار مترتب بر این نوع طرز تفکر و عمل است که ثواب خواندن این دعا را بخشش گناهان تا روز قیامت ذکر شده است(مفاتیح الجنان). ما در مورد کدامین عبادت و آداب شرعی چنین خصوصیتی سراغ داریم؟!
به نظر می‌رسد درک پیام‌ها و اشارات متون دینی و تبیین آنها امروزه بیش از هرزمان دیگر ضرورت دارد. با این روش زمینه گرایش به دین را می‌توان فراهم و بیشترکرد.
اسلام انسان را مسئول می‌داند و تعهد اجتماعی یکی از ابعاد این مسئولیت است. به بیان دیگر شریعت اسلام رهبانیت و عزلت را نفی و حضور در جمع را نه تنها منافی با عرفان و سیر و سلوک نمی‌داند، بلکه از لوازم کمال انسان معرفی می‌کند. به تعبیر دیگر فقط نماز نیست که معراج مومن است، ازمتون دینی استفاده می‌شود که خیرخواهی برای بندگان، انسان را محبوب خداوند قرار می‌دهد، این محبوبیت خود نردبانی است از جنس نور که تا قله‌های عرفان کشیده شده است.