چگونه با بحران ها و بلایای طبیعی برخورد کنیم؟ - بخش پایانی
شکست کرونا با عزمی ملی و همکاری همگانی
سمیه دولتی
در گذشته نه‌چندان دور و در دوران دفاع مقدس مردانی بودند که ماسک از صورت خود برداشته و روی صورت همنوعان‌شان می‌گذاشتند، اما امروز نامردانی در همین آب و خاک ماسک ساده 2 هزار تومانی را به قیمت 45 هزار تومان با منت به هموطنان‌شان می‌فروشند و عده‌ای دست به احتکار می‌زنند شاید به سود هنگفتی دست پیدا کنند! گو این که هم در زمان حماسه دفاع مقدس چنین کسانی وجود داشتند و هم امروز انسان‌هایی برای نجات جامعه از این ویروس منحوس جانفشانی می‌کنند.
در حالی که مهر و محبت و ایثارگری‌های ایرانیان زبانزد خاص و عام است، امروز به جایی رسیدیم که به جای حل مشکلات مردم، برخی محتکران حتی به خانواده‌های همنوعان خود نیز رحم ندارند. به‌طوری که با احتکار و گرانفروشی لوازم مورد نیاز مردم از قبیل ماسک و محلول‌های ضدعفونی و... خطرات بزرگی را برای جامعه اسلامی به ارمغان می‌آورند. گرچه دستگاه قضایی برخوردهایی جدی با محتکران آغاز کرده و هر روز خبر دستگیری محتکران و گرانفروشان و کشف انبارهای متعدد را شاهد هستیم.
راستی‌آزمایی اظهارنظرها
در مواقع بحران
اهمیت این امر به حدی است که متاسفانه با ایجاد شایعه و فرافکنی می‌توانیم در شیوع این بیماری نقش داشته باشیم چرا که استرس و نگرانی سبب کاهش سیستم ایمنی بدن شده و خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.
«دکتر زهره الهیان»، منتخب مجلس یازدهم و عضو فرهنگستان علوم پزشکی و متخصص بیماری‌های داخلی، در گفتوگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید «مدیریت صحنه در شرایط بحران به عنوان یک موضوع بسیار کلیدی از اهمیت ویژ‌ه‌ای برخوردار است و عدم توجه به آن مشکلات و چالش‌های بسیار جدی را ایجاد میکند. با توجه به اینکه در شرایط بحران مردم دچار نوعی سردرگمی هستند، برای رفع آن مدیران با ارائه گزارش‌ها و اطلاعات صحیح و به‌موقع می‌توانند برای رفع آن اقدام کنند و با آموزش راهکارهایی برای مقابله با بحران از شدت نگرانی‌های مردم بکاهند.»
وی می‌افزاید: «در حوزه سلامت و شرایطی که امروز درخصوص مقابله با بیماری کرونا داریم، قاعدتا اطلاع‌رسانی به‌موقع به مردم می‌تواند بخشی از بار بیماری‌ها را بکاهد و همچنین با آموزش‌های درست از طریق رسانه‌ها و فضای مجازی بار سنگین از دوش مسئولین برداشته می‌شود چرا که آموزش مردم منجر به این خواهد شد که در مقابله با بحران مشارکت داشته باشند، به این معنا که آموزش‌هایی در شرایط خاص برای مقابله با بیماری کرونا داده بشود تا مردم بتوانند به‌نحوی مدیریت کنند که اساسا دچار بیماری نشوند و جنبه پیشگیری از بیماری به نوعی باعث می‌شود تا میزان مبتلایان به شدت کاهش یابد.»
این عضو فرهنگستان علوم پزشکی ادامه می‌دهد: « اطلاع مردم از آمار و ارقام و وضعیت موجود باعث می‌شود بخشی از نگرانی‌ها و ابهام‌ها برداشته شود و جهت خودمراقبتی و سلامتی‌شان تلاش مضاعفی را انجام بدهند که البته در این خصوص هم تا حدی دچار عقب‌افتادگی هستیم و مسئولین باید بسیار زودتر اطلاعات و آموزش‌های لازم را درخصوص این بیماری به مردم ارائه می‌کردند. از طرفی هم فضای افسارگسیخته مجازی و اظهارنظرهای غیرکارشناسی به نوعی امنیت روانی جامعه را برهم می‌زند و کار را برای مسئولین سخت میکند.»
وی تاکید میکند: «اگر چنانچه شورای عالی امنیت ملی و وزارت کشور شبکه‌ها و گروهای پرمخاطب فضای مجازی را فراخوان می‌کردند، با ارائه اطلاعات دقیق از اظهارنظرهای غیرکارشناسانه در این حوزه مقاومت ممانعت می‌کردند. بخش عظیمی از مشکلات امروز مربوط به مدیریت رسانه و فضای مجازی است و متأسفانه یک سیاست واحد رسانه‌ای در نظر گرفته نشده است و این امر باعث نگرانیهایی جدی در بین مردم شده است و این در حالی است که ما اپیدمی‌های بزرگ‌تر و جدی‌تری را به خوبی بدون مشکل پشت سر گذاشتیم مانند آنفلوآنزا که بسیار سخت‌تر و خطرناک‌تر از ویروس کرونا بود اما با مدیریت صحیح و اطلاع‌رسانی به موقع به خوبی کنترل شد.»
دکتر الهیان تصریح میکند: «یکی از نگرانیهایی که مردم دارند حاصل افسارگسیختگی فضای مجازی است، مردم باید سعی کنند به جای استرس و نگرانی با رعایت نکات ایمنی و پیشگیرانه از خودشان محافظت کنند تا وزارت بهداشت و سایر دستگاه‌ها در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهند.»
رویکرد مسئولانه کادرهای درمانی
خانم دکتر الهیان با بیان اینکه کادر درمانی در حال حاضر به خوبی وظایف‌شان را انجام می‌دهند، می‌گوید: «رویکرد مسئولیت شناسانه کادر درمانی بیمارستان‌‌ها در مقابله با این بیماری در بازدید از بیمارستان مسیح دانشوری که چند روز قبل داشتم کاملا مشهود بود. بیماران کرونایی در این بیمارستان به صورت رایگان در شرایط مناسبی تحت درمان هستند. تعداد زیادی از بیماران بهبود یافته و مرخص شدهاند و عده اندکی نیز که سالمند‌اند و یا بیماری‌های زمینه‌ای از جمله بیماری‌های قلبی عروقی دارند تا حدی از این بیماری آسیب دیده‌اند، تحت مراقبت‌های ویژه کادر پزشکی و درمانی قرار دارند. لذا مردم نگران نباشند، خدمات ان‌شاءالله با مدیریت مناسب ارائه خواهد شد.»
منتخب مجلس یازدهم در ادامه اضافه میکند: «تیم‌های جهادی و خدمت‌رسانی در کشور مستقر شدهاند.حتی در برخی معابر، سامانه‌هایی توسط وزارت بهداشت و بسیج جامعه پزشکی و بنیاد احسان راه‌‌اندازی شده به منظور پاسخگویی به سؤالات مردم و آموزش به آنها درخصوص این بیماری است و فقط مهم این است که مردم به توصیه‌‌های وزارت بهداشت عمل کنند، ترددهای غیرضروری را حذف و سعی کنند در خانه بمانند تا اوج همه‌گیری بیماری فروکش کند که این امر ان‌شاءالله ظرف 2 تا 3 هفته آینده اتفاق خواهد افتاد و ما اوج بیماری را پشت سر خواهیم گذاشت.»
لزوم بازنگری تشکیلات مدیریت بحران
در سال‌های اخیر اقدامات، اظهار نظرها و عملکرد تشکیلات مدیریت بحران نشان داده است که در هنگام وقوع بحران، این سازمان خود بحران‌زده است و به درستی نمی‌تواند از عهده مشکلات برآید. لذا نیازمند یک بازنگری اساسی در سیستم مدیریتی است.
«حجت‌الاسلام و المسلمین احد آزادی‌خواه» مدیرکل تبلیغات اسلامی استان همدان و مدرس دانشگاه، در گفتوگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «در درجه اول تشکیلات مدیریت بحران نیاز به بازنگری دارد و حوادث اخیر این مورد را اثبات میکند.»
وی ادامه می‌دهد: «ظرفیت‌های حاکمیت برای اتفاقاتی از قبیل سیل، زلزله و... به معنای واقعی بسیج شدند و تمام نیروهای مسلح سپاه، ارتش و بسیج همت کردند و توانستند بحران‌های کشور را مدیریت کنند. اخیراً در بحث بهداشت و درمان هم از تمام ظرفیت‌ها استفاده می‌کنیم اما حساسیت کار به قدری بالاست که طبیعتاً خلأهایی به وجود خواهد آمد.»
آزادی‌خواه می‌افزاید: «از زمان ورود ویروس به کشور بسیج عمومی بسیار فعال شده و به لحاظ مراقبت‌های فردی و پیشگیرانه و تشخیص پزشکی و امکانات مورد نیاز مانند کیت‌های تشخیص و دارو، مبارزه با احتکار، رفع خلاء‌های مدیریتی داخلی توانستیم به خوبی عمل کنیم.»
این مدرس دانشگاه تاکید میکند: «در حوزه نظارت بر عملکرد در کشور خلاءهایی وجود دارد. نهادهای نظارتی از قبیل دستگاه قضا و دیوان محاسبات، مجلس شورای اسلامی و سازمان بازرسی کشور تا شوراهای اسلامی شهرها و روستاها باید فعالانه‌تر کار کنند و اقدامات دولت را با یک نظارت دقیق پیش ببرند و نگذارند افرادی مثلا با احتکار مایحتاج مردم با سلامتی جامعه بازی کنند.»
آزادی‌خواه با بیان اینکه در برابر این بیماری همه ما، از مسئولان دستگاه‌های مختلف تا تک‌تک مردم مسئول هستند و باید همه با هم در شکست کرونا نقش داشته باشیم، می‌گوید: «معتقدم راستی‌آزمایی اولا وظیفه دولت ثانیا وظیفه مجلس و قوه‌قضائیه است که باید جدی‌تر ورود کنند و مثلا با افرادی که دست به احتکار زده‌اند با تمام توان برخورد کنند و تنبیه‌های سختی را برای متخلفین در نظر بگیرند.»
وی تصریح میکند: «مدیران کشور باید با کنترل، نظارت و مدیریت صحیح شرایط عادی را برای زندگی مردم فراهم کنند و از ایجاد نگرانی از بحران موجود برحذر باشند و ضمن آموزش و نظارت عمومی آرامش جامعه را حفظ کنند.»
آزادی‌خواه در ادامه می‌افزاید: «با نظارت بر محیط‌های پر جمعیت و در صورت لزوم تصمیم مراکز پر تردد بر تعطیلی موقت و دادن آموزش‌های لازم از نحوه پیشگیری از کرونا و مهیا نمودن امکانات مورد نیاز مردم و در عین حال رعایت بهداشت فردی و محیطی بر بیماری چیره خواهیم شد و ظرف هفته‌های آتی آن را تحت کنترل قرار می‌دهیم.
استفاده از تجارب گذشته
برای مدیریت بحران
همواره تجربیاتی که در گذشته برای افراد اتفاق افتاده می‌تواند چراغ راه آینده باشد. این اصل را می‌توان در سطح مدیریتی نیز تعمیم داد و به آن عمل کرد.
«عباس گودرزی» نماینده مردم بروجرد، در گفتوگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «وقتی عارضه‌ای در کشور پیش می‌آید، باید رفع شود و تمام اظهارنظرات، مواضع، تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات برای رفع عارضه به وجود آمده در راستای کنترل و مبارزه با آن باشد. از طرفی هم پیش از اینکه به تشریح و گفتوگو درخصوص مسئله بپردازیم، باید برنامه‌هایی را در راستای مقابله با شایعات داشته باشیم تا از تشویش اذهان عمومی جلوگیری شود.»
وی می‌افزاید: «برخی از بحران‌ها قابل پیش‌بینی است و در این جا شرایط اقتضا میکند که مدیریت بحران در بعد پیشگیری فعالیت کند که متاسفانه در کشور ما پس از بحران برای مقابله با آن اقدام می‌کنند. مثلا در ارتباط با سیلاب‌ها پیش از وقوع می‌توانستیم با راهکارهای عملی حجم خسارات را به حداقل برسانیم. اما در ارتباط با ویروس کرونا با توجه به شرایط ابتلاء وزارت بهداشت بسیار خوب عمل کرد و مبادی ورودی و خروجی شهرها بهتر کنترل شد و در این میان خود مردم هم باید مسئولان کادر پزشکی را یاری کنند.»
گودرزی ادامه می‌دهد: «مقابله با این بیماری فقط در حیطه وظایف وزارت بهداشت نیست بلکه یک عزم ملی را می‌طلبد چرا که یک تهدید همگانی است و همه مردم با کمک مسئولان باید با قدرت به میدان بیایند و در جهت رفع و کنترل بیماری بکوشند. چرا که اگر همکاری و همراهی مردم در چنین مواقع ضروری نباشد قطعا مسئولان مربوطه به تنهایی نخواهند توانست موفقیتی به دست آورند.»
این نماینده تاکید میکند: «هراس و وحشت از این بیماری در بین مردم از خود بیماری آسیب جدی‌تری وارد میکند و این امر حاصل اظهار نظرهای غیرکارشناسانه و کذب است. در چنین شرایطی باید تمام گزارش‌ها و اخبار موثق را از طریق رسانه‌های رسمی به سمع و نظر مردم برسانیم و مردم هم فقط با اطمینان به این کانال‌ها از حقیقت آگاهی پیدا کنند. باید از تجارب گذشته برای اتفاقات احتمالی در جهت بهبود شرایط و مدیریت بحران در آینده استفاده کنیم.»
نقش توسل و توکل
حضرت امام خامنه‌ای، در تاریخ سیزدهم اسفندماه جاری ضمن توصیه همگان به عمل به توصیه‌ها و دستور‌العمل‌های مسئولان و متخصصان برای پیشگیری از شیوع ویروس کرونا همگان را به توسل و توجه به پروردگار فراخواندند و فرمودند: «البته این بلا آن چنان بزرگ نیست و بزرگ‌تر از آن نیز وجود داشته است اما بنده به دعای برخاسته از دل پاک و صاف جوانان و افراد پرهیزگار برای دفع بلاهای بزرگ بسیار امیدوارم، چرا که توسل به درگاه خداوند و طلب شفاعت از نبی مکرم اسلام و ائمه بزرگوار می‌تواند بسیاری از مشکلات را برطرف کند.»