سارا عاقلی
پایان هفته‌ای که گذشت همراه بود با سفر رئیس‌جمهور کشورمان به ژاپن و دیدارش با نخست‌وزیر این کشور، آبه شینزو. دیداری که مشابه آن چندماه پیش در تهران انجام شده بود و کمی ‌بعد در توکیو اتفاق افتاد؛ به گفته‌ روحانی این دیدار برای بار سوم انجام می‌شد و بار دیگرش در نیویورک میان مقام رسمی ‌دو کشور انجام شده بود.
رئیس‌جمهور پیش از ‌ترک تهران به سوی کوالالامپور در تشریح اهداف سفرش این‌گونه بیان کرد: طی این شش سال روابط ۲ کشور به‌ویژه در دوران نخست‌وزیری آقای آبه توسعه یافته است. در همه سفرهایی که به نیویورک برای شرکت در اجلاس مجمع عمومی ‌داشته‌ام با نخست‌وزیر ژاپن دیدار و ملاقات کرده‌ام. در خردادماه امسال نیز ایشان به تهران آمدند، ملاقات با مقام معظم رهبری و اینجانب داشتند و بحث‌های بسیار خوبی راجع به روابط دوجانبه و مسایل مختلف داشتیم.
وی در ادامه همچنین در مورد اهداف سفر خود گفت: در حال حاضر نودمین سال در روابط سیاسی بین ایران و ژاپن است. ژاپن بعد از انقلاب در ایران فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های خوب و مهمی ‌داشته است. اگر امروز کاهش روابطی می‌بینیم این کاهش روابط موقت به‌دلیل فشار ظالمانه آمریکا و تحریم غیرقانونی است. این حرکت و تحریم، ناپایدار خواهد بود و همه کشورهای دنیا می‌خواهند با ایران رابطه نزدیک و خوب داشته باشند مخصوصاًًً کشورهایی که از لحاظ سنتی روابط خوبی با هم داشته‌ایم.
اما آنچه مهم است دستاورد و چشم‌انداز دیدارهای سه‌گانه‌ ایران و ژاپن است که در سه بازه زمانی متفاوت به وقوع پیوسته. دیدار اخیر که پس از سفر رئیس‌جمهور به مالزی انجام شد حاوی چند دیدار و گفت‌وگوی سیاسی و اقتصادی بود و یک دیدار محرمانه و خصوصی میان مقام رسمی ‌دو کشور که از محتوای این جلسه به‌خصوص تقریبا اطلاعاتی به بیرون درز نکرد؛ اخبار کلی مربوط به این سفر اندک و بیشتر مربوط به اظهارات ظریف وعراقچی بود و اخبار منتشره بیشتر از آنکه حاوی نکات مورد گفت‌وگو باشد از میز یلدایی طرف ژاپنی برای روحانی خبر می‌داد!
در وهله اول به‌نظر می‌رسد تلاش ژاپن برای میانجی‌گری میان تهران و واشنگتن بر سر توافقات از دست رفته است؛ کما اینکه نخست‌وزیر ژاپن چندماه پیش نیز با همین هدف راهی تهران شد؛ دیدار و هدفی که به مقصود نرسید.
البته آبه در این دیدار نیز به همکاری ژاپن با سه کشور اروپای برای حمایت از برجام سخن گفته اما نکته اینجاست که ایده این سفر این‌بار از جانب ژاپن مطرح نشده که تصور شود آمریکا با طرح مذاکره جدید با ایران، ژاپن را وادار به این کار کرده بلکه این دولت ایران بود که‌ ترتیب چنین دیداری را داد؛ از طرف دیگر پر واضح است که ژاپن نه از ایران نفت می‌خرد و نه قادر و یا علاقه‌مند به دور زدن تحریم‌ها است.
در همین باره رضا نظرآهاری، سفیر پیشین ایران در ژاپن، در یادداشتی برای روزنامه ایران از مراودات گسترده اقتصادی ایالات متحده و ژاپن سخن گفته؛ بنابراین آمریکا نقش تعیین‌کننده‌ای در رابطه میان تهران و توکیو ایفا خواهد کرد و میانجی‌گری و نقش‌آفرینی ژاپن خارج از تأثیرات و خواسته‌های طرف آمریکایی تقریبا غیرممکن است حتی اگر ادعا شود که ماهیتِ روابطِ دو کشور بعد از روی کار آمدن ‌ترامپ تغییر کرده و ژاپن خواستار بازتعریف جایگاه خود در ارتباط با ایالات متحده است؛ باز تغییر گسترده در ساختار دو کشور شدنی نیست و هزینه ارتباط با تهران برای توکیو معقول به‌نظر نمی‌آید.
بنابراین دولت با این سفر به دنبال ایجاد روزنه در تحریم‌ها به وسیله دور زدن آنها نیست و به‌نظر می‌رسد از مراوده با ژاپن به تکرار روش‌های سنتی خود یعنی احیای گفتمان تعامل با غرب فکر می‌کند؛ به‌ویژه در روزهایی که ایده تعامل با غرب بیشتر از هر زمان دیگری با انسداد مواجه شده و ناکارآمدی خود را در بستر فعلی بین‌المللی نشان می‌دهد.
رئیس‌جمهور کشورمان بیشتر از آنکه به‌دنبال ایجاد روزنه در دیوار تحریم‌ها باشد در تلاش برای ایجاد روزنه در دیوار تعامل با غرب است تا تنها هسته هویتی خود یعنی مذاکره را بیش از این از دست ندهد؛ احیای این گفتمان در آستانه انتخاباتی دیگر به قدری اهمیت دارد که روحانی را مجبور کرده برای احیای تعامل با غرب دست به دامن شرق شود و تأکیدات وی در این دیدار بر صلح و تعامل سازنده و دوستانه با جهان در همین مختصات قابل تفسیر است.
سفر روحانی به ژاپن هفته گذشته به پایان رسید؛ شاید بتوانیم یک دستاورد این سفر را گرامیداشت رابطه نود ساله ایران و ژاپن بدانیم؛ ژاپنی که اگرچه برای همکاری با ایران در حوزه‌های مختلف ابراز علاقه‌مندی می‌کند اما برای اجرای آن اختیار ندارد.
و دیگر دستاوردش را تأکیدِ دولت بر گفتمان شکست‌خورده خود یعنی مذاکره با غرب و جست‌وجو و اصرار بر آن در هر نقطه‌ای از جهان حتی شرق؛ به‌جای جست‌وجوی منافع ملی در دیگر نقاط جهان و افزایش مروادات چندجانبه.