پژمان کریمی

غفلت
با تأسف باید گفت؛ تاریخ‌نویسان و پژوهشگران در اواخر عهد قجری و دوران رضاخانی، چنان که شایسته بود به ترسیم و ثبت و ضبط ماهیت، شخصیت و مشی سیاسیون دخیل در حوزه سینما مشغول نشدند. این قصور شاید آگاهانه و ناآگاهانه بوده است. درحالی که؛ ضروری بود اهالی پژوهش، هدف از ورود سیاست پیشگان به صحنه سینمای ایران را بررسی جدی کنند. نتایج این بررسی به طبع؛ نوع تعامل نخبگان دینی با سینما و کارگزاران آن را تعیین می‌کرد. شاید استبداد قاجار و پس از آن سرکوبگری رضاخانی و همچنین سربرآوردن حوادثی چون جریان مشروطیت، کودتای انگلیسی رضا میرپنج، چنان رعب‌آور و سهمگین بود که طیف کوچک تاریخ‌نویسان و دغدغه‌مندان پژوهش را از مقوله «فرهنگ و هنر و سینما» بازداشت و آنها را از ردگیری سیاست در عرصه تحولات فرهنگی ایران غافل کرد. این اتفاق، موجب شد در سایه ناآگاهی عمومی، میدان سینما به نخبگان سیاسی غیرهمسو با مردم واگذار شود و سایه تفکرات ضدایرانی و ضددینی بر عرصه نمایش فیلم وفضای تولیدات سینمای ایران سنگینی نماید.
از جمله عناصری که راویان تاریخ سینمای ایران -اغلب- از کنارشان به سادگی، کم‌اعتنایی و گاه بی‌توجهی، گذر کرده‌اند؛ فردی چون علی وکیلی است.
اشاره شد که میرزا ابراهیم‌خان صحاف‌باشی در سال 1282شمسی نخستین تالار نمایش فیلم را در لاله‌زار و یک سال بعد نخستین تالار نمایش عمومی را در چراغ گاز تهران بنا کرد.
در کنار او، روسی‌خان (که سینما فاروس را در سال 1286 بنا کرد) و آرتاشس پاتماگریان (که سینما تجدد را در سال 1291 دایر نمود)، می‌توان  از علی وکیلی هم به عنوان یکی از پیشگامان سینماداری و نمایش فیلم در ایران نام برد.
علی وکیلی و اسحاق زنجانی (خواننده توضیح صحنه فیلم‌ها در تالار نمایش فیلم) هر دو فارغ‌التحصیل مدارس صهیونیستی آلیانس بودند. وکیلی تاجر ثروتمندی بود. او در سال 1306 سینما «سپه» را در خیابان «سپه» تهران احداث کرد. سینمایی که مدتی پس از آغاز فعالیت، «زهره» نام گرفت. وکیلی بود که موضوع ترجمه فیلم‌های خارجی را پیش کشید و تلاش کرد بانوان هم به سینما قدم بگذارند.
وکیلی با خان بابا معتضدی از تحصیل‌کرده‌های فرانسه، فیلم‌بردار حرفه‌ای و صاحب سینما «صنعتی» واقع در لاله‌زار، دارای رابطه بود.
وکیلی مجله «سینما و نمایشات» را در دو شماره منتشر کرد و بعدها به ریاست کلوپ فراماسونری روتاری در ایران رسید.
چرخ‌های پیوسته
کلوپ روتاری در سال 1905 میلادی در شیکاگوی آمریکا پایه‌گذاری شد. بانی این کلوپ حقوقدانی‌ به نام پل‌هریس بود.
اعضای روتاری، از «روتاری» به عنوان چرخ‌های گردان یک کارخانه یاد می‌کنند که با حرکت هر چرخ، چرخی دیگر به حرکت واداشته می‌شود و در نتیجه یک کل و یک سامانه به حرکت درمی‌آید.
در واقع؛ روتاری کنایه از تشکیلاتی منسجم، فرامرزی و جهانی درنظر آمده بود که رسالت‌اش ایجاد حکومت جهانی با مشارکت نخبگان جوامع و در مسیر اهداف و ارزشهای غربی تعریف شده بود.
بنا بر روایت پایگاه اطلاع‌رسانی «جنگ نرم» در نهم خرداد 89؛ اعضای روتاری از میان متنفذان هر جامعه و از طرف تشکیلات برای عضویت، انتخاب می‌شدند.
از اعضای روتاری در ایران، می‌توان به سناتور عباس مسعودی پایه‌گذار مؤسسه و روزنامه اطلاعات، دکتر جهانشاه صالح وزیر بهداری پهلوی دوم، سناتور مصطفی تجدد مالک بانک بازرگانی ایران نام برد!
در کارنامه وکیلی اما، عضویت در انجمن فراماسونری به نام «فدراسیون بین‌المللی مجمع تحقیقات علمی» به چشم می‌آید.
در این انجمن، عباس مسعودی و سعید نفیسی نویسنده و استاد دانشگاه عضو بودند.
با این اوصاف؛ علاقه‌مندی و اصرار علی وکیلی برای حضور در عرصه سینما، جای تأمل جدی ندارد؟ آیا می‌توان برای او وهمکاران سیاسی‌اش، مأموریتی از ناحیه تشکیلات فراماسونری متصور نبود؟
ادامه دارد