نگاهی به بار ترافیکی روزهای آغازین سال تحصیلی جدید - بخش پایانی
اصلاح فرهنگ ترافیک ضرورتی اجتناب‌ناپذیر
فریده شریفی
با آغاز سال تحصیلی در مهرماه، میلیون‌ها دانش‌آموز به شوق آموختن، روانه مدرسه می‌شوند تا به فراگیری علم و دانش مشغول شوند و یک سال دیگر بر تجربه علمی خود اضافه کنند، سالی که علاوه بر آموختن علوم مختلف، برایشان خاطرات رنگارنگ و تلخ و شیرین فراوانی به همراه دارد.
این روزها برای والدین نیز از اهمیت خاصی برخوردار است، چرا که همه در تلاشند با رساندن به موقع فرزندانشان به مدرسه علاوه بر اینکه نظم و ترتیب را به آنها می‌آموزند خودشان هم سر وقت در محل کارشان حاضر شوند اما آیا با ازدحام و شلوغی روزهای اول سال تحصیلی و بار سنگین ترافیک در این روزها، موفق می‌شوند به هدف خود برسند؟!
وضعیت رانندگی و افزایش روز‌افزون ترافیک شهری در شهرهای مختلف کشور به‌ویژه در کلان‌شهرها به وضعیت دردناکی تبدیل شده است. این مشکل در برخی از مواقع سال بیشتر نمود پیدا می‌کند از جمله اوایل مهرماه و آغاز سال تحصیلی.
بر اساس نظر کارشناسی، ترافیک سنگین چهار هزینه عمده برای کشور دارد، اتلاف وقت، افزایش سوخت، هزینه روانی و افزایش آلودگی هوا و به دنبال آن بیماری‌های مختلف و در نهایت تحمیل هزینه‌های سنگین درمان به جامعه.
ترافیک شهر تهران نیز دلایل گوناگونی دارد و شهروندان پایتخت در سال‌های اخیر با رشد و افزایش مستمر شاخصه‌های معیوب بودن و ناکارآمدی سیستم مدیریت کنترل ترافیک در شبکه راه‌های شهری و راه‌های شریانی و خیابان‌های محلی مواجه هستند. اما به راستی برای حل این مشکل به‌ویژه در روزهای آغاز سال تحصیلی چه باید کرد؟
تغییر ساعات کار در کلان‌شهرها
در هفته‌های ابتدایی مهرماه کلان‌شهرها ترافیک جدیدی را به خود می‌بینند. چرا که اول مهر ترافیک به میزان قابل‌توجهی افزایش پیدا می‌کند و آمارها از افزایش ۴۰ درصدی ترافیک خبر می‌دهند. برخی از مسئولین و کارشناسان برای حل مشکل ترافیک روزهای آغازین مهرماه مسئله تغییر ساعات کار ادارات را عنوان می‌کنند. «محسن پور‌سید‌آقایی» معاون حمل‌ونقل ترافیک شهردار تهران با اشاره به بازگشایی مدارس درخصوص تمهیدات ترافیکی شهرداری تهران برای جلوگیری از گره‌های ترافیکی در یک نشست خبری می‌گوید: «سعی می‌کنیم چند اقدام را به صورت همزمان انجام دهیم که یکی از آنها شناور شدن ساعت کار کارکنان دولت، بانک‌ها و مراکز اداری تهران است. پارسال دولت برای گرفتن مرخصی ساعتی در ساعت اولیه صبح مجوز داده بود اما پیشنهاد امسال ما این است که ساعت کار شناور باشد تا هر کسی که صبح دیرتر می‌آید مکلف شود عصر هم دیرتر برود تا برای او مرخصی محسوب نشود و علاوه بر این ترافیک عصر‌گاهی هم پخش شود.
وی از ممنوعیت تردد خودروهای توزیع کالا تا ساعت ۱۰ صبح، در دو هفته اول مهر ماه نیز خبر می‌دهد و می‌گوید: «خودروهای توزیع کالا معمولا در شبکه‌های مویرگی که مدارس هم در آنجا وجود دارند کار توزیع را انجام می‌دهند و این وضعیت ترافیک مضاعفی را ایجاد می‌کند و لذا تا ساعت ۱۰ صبح برای آنها ممنوعیت تردد ایجاد کرده‌ایم. به همین دلیل در تمامی مبادی ورودی تهران از ورود تمامی خودروهای توزیع بار و کالا تا ساعت ۱۰ صبح در دو هفته اول مهر جلوگیری می‌شود و بعد از دو هفته هم شرایط تردد خودروهای توزیع کالا مانند قبل می‌شود.»
معاون حمل‌ونقل ترافیک شهردار تهران در‌باره راهکار دیگر معاونت ترافیک برای کاهش ترافیک معابر در آغاز بازگشایی مدارس می‌گوید: «پیش‌بینی کردیم تا مدارسی که حیاط بزرگ دارند و درب آنها هم مشرف به خیابان اصلی است حداقل در دو هفته ابتدایی ملزم به آوردن سرویس دانش‌آموزان در داخل حیاط مدرسه باشند زیرا بخشی از ترافیک خیابان‌ها ناشی از توقف سرویس دانش‌آموزان و یا خودروهای والدین آنها در دو هفته ابتدایی ماه مهر است.»
راه‌حل‌های موقتی
اما کارشناسان در‌باره تغییر ساعات کار ادارات در اوایل مهرماه نظرات مختلفی را عنوان می‌کنند ولی اکثر آنان به این مسئله با بدبینی نگاه می‌کنند و آن را موثر نمی‌دانند. برخی از آنان این مسئله را یک رویه تکراری می‌دانند که مشکل ترافیک این روزها را به‌طور جدی حل و فصل نخواهد کرد.
«سارا راجیان» کارشناس ارشد اقتصاد و مدیریت شهری در این‌باره به گزارشگر کیهان می‌گوید: «تغییر ساعات کار ادارات یک راه‌حل موقتی است، چرا که سال تحصیلی فقط به دو هفته اول سال محدود نمی‌شود و در طول سال تحصیلی والدین با مسئله رساندن به موقع فرزندانشان به مدرسه مواجه هستند و همیشه با مشکل ترافیک سنگین در هنگام رفتن یا بازگشت فرزندان روبهرو می‌شوند.»
وی اضافه می‌کند: «هرگونه برنامه‌ریزی و اقدام در راستای حل مشکل ترافیک تهران نیازمند عزم جدی است که با همکاری دستگاه‌های مسئول و متولیان امر می‌تواند محقق شود. بدیهی است مشارکت عموم شهروندان در اجرای آن زمینه‌ساز این امر مهم خواهد بود. مهم‌ترین نقطه آغازین برای حل این مشکل بازنگری و تدوین قوانین جدید است.»
به گفته این کارشناس، وقتی ساعت ادارات به خصوص در کلان‌شهر تهران تغییر کند، مشکلاتی را برای کارمندان ادارات به وجود می‌آورد. اگر مدرسه یک ساعت شروع به کار کند و ادارات هم ساعت دیگری آغاز شود، با توجه به اینکه در اکثر خانواده‌ها زن و مرد شاغل هستند، برای اینکه فرزند خود را به مدرسه ببرند با مشکل مواجه می‌شوند.
یک کارشناس شهری نیز با بیان اینکه تغییر ساعات کار ادارات راهکار مناسبی نیست می‌گوید: «یکی از راهکارهای مهم حل معضل ترافیک رفتن به سمت شهر هوشمند و پیاده‌مداری و توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی است، امروزه شهر هوشمند به‌عنوان راهکار بی‌بدیل در حل معضلات شهری مورد توجه قرار گرفته است. شهر هوشمند یعنی مکانی ممتاز برای توسعه پایدار اقتصادی، صنعتی که در آن مسائلی مانند ترافیک، مصرف انرژی، آلودگی، تخریب سرزمین، بهینه‌سازی زیرساخت‌های شهری و بهبود کیفیت زندگی از طریق رویکرد نوآورانه و سیستماتیک، براساس ارتباط و تبادل اطلاعات با هدف بهینه‌سازی و فرآیندهای مدیریت شهری برطرف می‌شود. به‌طور کلی طرح شهر هوشمند به این معناست که تمام خدمات مورد نیاز ساکنان از طریق شبکه‌های اطلاع‌رسانی تامین شود، به این ترتیب دیگر نیازی به حرکت فیزیکی شهروندان برای دسترسی به خدمات دولتی و نهادهای خصوصی نیست. به عبارت دیگر، ادارات دیجیتالی جایگزین ادارات فیزیکی می‌شوند و از تردد خودروها کاسته خواهد شد.»
آقایی که خود را «اعتمادی» معرفی می‌کند و کارمند یک اداره دولتی است در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان به مسئله تغییر ساعت ادارات نگاه خوشبینانه‌ای ندارد و در واقع نظر برخی از کارشناسان را تایید می‌کند و می‌گوید: «مسئله ایاب و ذهاب و رفت و آمد فرزندان به مدارس مربوط به شروع سال تحصیلی نمی‌شود و در تمام طول سال ما این مشکل را داریم چرا که من و همسرم هر دو شاغل هستیم و کار هر دوی ما تقریبا در یک زمان شروع می‌شود و برای بردن دخترمان به مدرسه با مشکل مواجه می‌شویم و به صورت یک روز در میان این مسئله را بین خودمان تقسیم کرده‌ایم که لااقل سه روز در هفته دیرتر به سر کار برسیم نه هر روز.»
وی اضافه می‌کند: «اگر در حل مشکل ترافیک عزم و تصمیم جدی گرفته شود نه تنها در طول سال بلکه در زمان‌های حساس و مهم مانند شروع سال تحصیلی با مشکل مواجه نخواهیم بود. البته فرهنگ جامعه هم باید تغییر کلی داشته باشد و مردم به سمت استفاده بهینه از وسایل نقلیه پیش بروند.»
به گفته این شهروند مشکل ترافیک به رفتار رانندگان نیز بستگی دارد، چرا که برخی رانندگان رفتار خودخواهانه‌ای دارند و در نزدیک‌ترین و راحت‌ترین نقطه می‌خواهند توقف داشته باشند و یا پارک دوبله انجام می‌دهند و سر تقاطع می‌ایستند. این نوع توقف‌ها سبب افزایش ترافیک شهر خواهد شد.
اصلاح رفتار ترافیکی
قانونمند نبودن رانندگی در کشور ریشه در نارسایی‌های آموزشی، کارآمد نبودن برخی قوانین و مقررات و از همه مهم‌تر قانون‌گریزی برخی رانندگان دارد. بنابراین می‌توان با ارتقای سطح فرهنگ رانندگی، آموزش رانندگان و بهبود صنعت تولید خودرو و راهسازی زمینه‌های رانندگی صحیح و ایجاد نظم در رفتار ترافیکی را فراهم کرد.
«طباطبایی مزدآبادی» دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران با تاکید بر اینکه اصلاح رفتار و فرهنگ ترافیکی، راه‌حل بهتر و پایدارتری برای روبهرو شدن با ترافیک شهر تهران، به‌ویژه در ابتدای سال تحصیلی به‌نظر می‌رسد، می‌گوید: «در این زمینه باید دانش‌آموزان را تشویق کنیم با روش‌هایی مانند پیاده‌روی، استفاده از دوچرخه و استفاده از حمل‌ونقل عمومی، خود را به مدرسه برسانند. همچنین مدارس باید طرح و نقشه تردد و حمل‌ونقل ویژه خود را داشته باشند. مدارس باید امن‌ترین و خلوت‌ترین مسیرها را با استفاده از نقشه‌ها و نرم‌افزارهای مکان‌یاب انتخاب و به دانش‌آموزان معرفی کنند».
طباطبایی مزدآبادی معتقد است برای کاهش ترافیک شهر در ابتدای سال تحصیلی و به‌طور کلی ترافیک مربوط به رفت و آمد دانش‌آموزان و دانشجویان در طول سال تحصیلی، باید طرح جامع تردد دانش‌آموزان در شهر تدوین شود؛ این طرح می‌تواند با مشارکت و هم‌افزایی مدیران و کارکنان مدارس، همسایگان، پدر و مادرها و دانش‌آموزان تنظیم شود. این طرح باید مسائلی مانند مکان‌یابی مدارس و موقعیت آنها، ساعت کار مدارس برای پایه‌های تحصیلی گوناگون، تعداد دانش‌آموزان هر پایه، نقاط دسترسی به مدرسه هم به صورت پیاده و هم سواره، وضعیت و فاصله منزل مسکونی دانش‌آموزان تا مدرسه، وضعیت تردد اتوبوس‌ها و سرویس‌های مدارس، مکان‌های پیاده و سوار شدن دانش‌آموزان و تعداد و موقعیت کارکنان، معلمان و مدیران مدارس را در خود داشته باشد. مشخص کردن مسیرهای پیاده و تشویق پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری و اعمال محدودیت ترافیکی در اطراف مدارس، از دیگر الزام‌های این طرح است.
به گفته وی اصلاح رفتار ترافیکی مردم در واقع ایجاد احساس مسئولیت در جامعه خواهد بود و با بهبود رفتار ترافیکی و مشارکت مردمی، به‌راحتی می‌توان آثار مثبت آن را بر کاهش سایر جرایم، صرفه‌جویی در وقت و زمان و مسائل اقتصادی و حتی نوع رفتار مردم مشاهده کرد.
راجیان کارشناس اقتصاد و مدیریت شهری نیز می‌گوید: «با رعایت انضباط در فرهنگ ترافیکی شاهد رعایت حقوق مردم خواهیم بود و از پی‌آﻣﺪﻫﺎی ﻣﻬﻢ ﭘﺎیﺑﻨﺪی ﺑﻪ اﻧﻀﺒﺎط ﺗﺮاﻓﻴکی در ﺟﺎﻣﻌﻪ، اﻳﺠﺎد یک ﻓﻀﺎی ﺳﺎﻟﻢ و اﻣﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن راﻧﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ و ﺑﻪ دور از ﺣﻮادث ﻧﺎﮔﻮار راﻧﻨﺪگی ﻛﻨﻨﺪ. به گفته این کارشناس، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺟﺎﻣﻌﻪای ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪﺑﺮای ﻫﺮ ﺷﻬﺮوﻧﺪ یک ﭘﻠﻴﺲ ﻧﺎﻇﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪای ﻣﻮﻓﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان آن در ﭘﺎﻳﺒﻨﺪی ﺑﻪ ﺣﻘﻮق و ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺧﻮداﻧﻀﺒﺎطی اﺟﺘﻤﺎعی رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ.
بررسی‌های انجام شده بر ۷۸ کشوری که در موضوع ترافیک موفق بودند حاکی از آن است که در این کشورها علاوه بر تدوین قانون مطلوب، این قوانین توسط مردم به درستی اجرا شده است.
البته مدیران ذی‌ربط هوشمند‌سازی جاده‌ها را مورد توجه قرار داده و فرهنگ ترافیک را در میان مردم نهادینه کردند. کنار گذاشتن خودخواهی در حین رانندگی، رعایت حقوق خود و دیگران و ترجیح منافع ملی بر منافع شخصی از جمله اقداماتی است که باعث ارتقای فرهنگ اجتماعی و ترافیک خواهد شد.