نگاهی به بار ترافیکی روزهای آغازین سال تحصیلی جدید – بخش نخست
مهرماه و نامهربانی ترافیک سنگین اطراف مدارس
فریده شریفی
آغاز مهرماه و ایام بازگشایی مدارس و دانشگاه‌هاست و برای خیلی از دانش‌آموزان یا دانشجویان اولین روز مدرسه ازچند روز قبل آغاز می‌شود، روز جشن شکوفه‌ها، روز آشنایی با مدارس و روز فرا گیری علم و دانش. این روز و روزهای تحصیلی روزهایی خاطره‌انگیز برای کودکان، نوجوانان و جوانان کشور است و قشنگترین خاطرات زندگی در این ایام تحصیلی شکل می‌گیرد. همه ساله با شروع ماه مهر کوچه‌ها و خیابان‌ها رنگ و بوی دیگری پیدا می‌کنند و شور و شوق دانش‌آموزان جلوه زیبایی به شهرها می‌بخشد. اما همین روزهای قشنگ و خاطره‌انگیز با افزایش بار ترافیکی شهرها و قفل مشکلات ترافیکی، چندان هم با رضایت والدین و دانش‌آموزان همراه نمی‌شود و برای رسیدن به مدرسه باید از مانع بزرگی به نام ترافیک آغاز سال تحصیلی بگذرند.
با شروع مهرماه همه در تلاشند تا فرزندان خود را به دبستان، دبیرستان یا دانشگاه برسانند. پیاده با ماشین، اتوبوس، مترو یا هر وسیله دیگر، برخی هم به دوچرخه و موتور متوسل می‌شوند و برای پشت سر گذاشتن ترافیک سنگین روزهای آغاز سال تحصیلی، فرزندان خود را سوار کرده و به مدرسه می‌رسانند. هر سال مسئولین و دست‌اندرکاران می‌گویند امسال تسهیلات و تمهیدات جدیدتر و بهتری به کار گرفته شده تا مشکل ترافیکی اول مهر حل و فصل شود اما امسال چگونه خواهد بود آیا بهتر از پارسال خواهد شد یا باز هم شاهد گره کور ترافیک آغازین روزهای تحصیلی خواهیم بود و باز هم باید امیدوار باشیم بالاخره این گره باز می‌شود؟! این سؤالی است که در این گزارش با مسئولین و مردم در میان گذاشتیم و از پاسخ آنان آگاه خواهیم شد.
روزهای آغازین مدرسه
روزهای آغازین مدرسه از هر نظر برای دانش‌آموزان و همچنین والدینشان دارای اهمیت است. ایجاد نگرش‌های مثبت و پویا در دانش‌آموزان، تقویت انگیزه تلاش و تحصیل، دوستی‌های جدید و استحکام روابط اجتماعی، کاهش دغدغه، اضطراب و تردید و زدودن هرگونه آثار بدبینی نسبت به درس و مدرسه و کلاس و معلم، در روزهای اول مدرسه صورت می‌پذیرد. به همین دلیل شروع سال تحصیلی برای فرزندان و پدر و مادرها از روزها و شاید ماه‌های قبل با اضطراب و نگرانی همراه است، به غیر از مسائل و مشکلات ثبت‌نام در مدارس مناسب و ایده آل، تهیه لوازم تحریر، روپوش مدارس، سرویس مدارس و نحوه حمل‌ونقل و جابجایی دانش‌آموزان از جمله مهم‌ترین دغدغه‌های والدین است.
خانمی که خود را «سعادت» معرفی می‌کند و مشغول خریدن وسایل تحریر فرزندش از یک فروشگاه است به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «چند روزی است که مشغول خرید هستیم و به فروشگاه‌های مختلف سر می‌زنیم که اجناس مناسب و در عین حال ارزان‌تر خریداری کنیم ولی متأسفانه قیمت‌ها بسیار بالا است و سعی می‌کنیم تا وسایل ضروری خریداری کنیم. با توجه به اینکه دخترم از سال گذشته مقداری دفتر و وسایل تحریر نگهداری کرده و امسال کمتر خرید می‌کنیم اما باز هم خرید همه وسایل و لوازم تحریر برای ما مشکل است.»
از این مادر درباره وسیله ایاب و ذهاب و رفت و آمد فرزندش سؤال می‌کنیم، وی در پاسخ می‌گوید: «خوشبختانه مدرسه دخترم چند خیابان بالاتر از محله زندگی ما قرار دارد اما چه هنگام رفتن به مدرسه و چه هنگام بازگشت، باید از خیابان‌های شلوغ و پر ترافیک و لابلای ماشین‌ها عبور کنیم که مشکل بزرگی برای ما است، به همین دلیل فرزندم هیچ‌گاه تنها به مدرسه نمی‌رود و من یا پدرش او را به مدرسه می‌رسانیم.»
وی اضافه می‌کند: «هرسال مسئولین می‌گویند در روزهای آغاز سال تحصیلی مقررات ترافیکی جدیدی در نظر می‌گیریم که کمکی برای خانواده‌ها باشد اما هرسال می‌بینیم که وضع بهتر نمی‌شود بلکه بدتر هم می‌شود.»
برخی از والدین هم به دلیل شاغل بودن برای جابجایی فرزندشان از سرویس‌های مدارس استفاده می‌کنند که این مسئله نیز مشکلات خاص خود را دارد و علاوه‌بر هزینه بالای آن مسئله سلامت روحی و روانی راننده، مهارت وی در رانندگی، وقت شناس بودن و.... را در بر دارد.
«زهره کدخدایی» کارشناس مسائل اجتماعی در این باره به گزارشگر کیهان می‌گوید: «مشکلات شروع سال تحصیلی یکی و دوتا نیستند و به غیر از مشکل ترافیکی روزهای آغازین مهرماه، مدارس با کمبود میز و نیمکت، وایت برد، رایانه، چاپگر و وسایل سرمایشی و گرمایشی مناسب روبه رو هستند. بسیاری از مدارس به خصوص در مناطق سیلزده و زلزله خیز کشور هنوز به طور کامل بازسازی نشده‌اند و در برخی از مناطق محروم والدین حتی هزینه تهیه کتاب‌های درسی برای فرزندانشان را ندارند.»
وی اضافه می‌کند: «در نخستین روزهای آغاز سال تحصیلی، دست‌اندرکاران نظارت و کنترل ترافیک کشور راهکارهای مختلفی از جمله تغییر ساعات ادارات، طرح محدودیت رفت و آمد در برخی از محدوده‌ها، کنترل وسایل نقلیه شخصی و غیره انجام می‌دهند اما متأسفانه رضایت‌بخش نبوده و بار ترافیکی این روزها را کم نکرده است.»
معضل ترافیک تهران موضوع جدیدی نیست و سال‌هاست مسئولان و کارشناسان مختلف درباره آن صحبت می‌کنند و راهکار ارائه می‌دهند. راهکارهایی که یا اجرا نمی‌شوند یا در صورت اجرا تاکنون نقش چندانی در کاهش ترافیک شهر نداشته‌اند.
شناور شدن ساعت کار ادارات
در سال‌های اخیر یکی از راهکارهایی که مسئولین و کارشناسان درباره کاهش بار ترافیکی در روزهای آغازین سال تحصیلی ارائه می‌دهند شناور شدن ساعت کار ادارات است. تهران بیش از 4 میلیون خودرو و 2 میلیون موتورسیکلت دارد که روزانه حدود 17 میلیون سفر درون‌شهری ثبت می‌کنند. براساس آمار رسمی، هر سال با آغاز مهر و شروع سال تحصیلی، میزان سفرهای درون‌شهری پایتخت به بیش از 20 میلیون سفر می‌رسد.
«علی ربیعی» سخنگوی دولت درباره کاهش بار ترافیکی در روزهای آغازین سال تحصیلی از شناور شدن ساعات کار ادارات سخن گفته و اضافه کرده که در هیئت دولت مقرر شده که به منظور تثبیت نقل و انتقال فرزندان به مدارس، این اختیار به وزارت کشور و استانداری‌ها داده شود که با هماهنگی سایر دستگاه‌ها، دو هفته ساعات کار ادارات را برای والدین شناور کنند.
منظور از شناور شدن ساعات کار این است که کارمندان دیرکرد ساعت صبح خود را بعد از ظهر جبران کنند و این تغییر ساعت برای آنان مرخصی حساب نشود.
سردار سید «کمال هادیانفر» رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی ناجا نیز از شناور شدن ساعت کاری ادارات در ۱۰ روز نخست آغاز سال تحصیلی خبر می‌دهد و می‌گوید:« از استانداران و روسای ادارات خواسته ایم که به منظور حل مشکل ترافیک در ۱۰ روز نخست آغاز سال تحصیلی جدید، ساعات آغاز کار ادارات را به مدت دو ساعت شناور کنند.
وی اضافه می‌کند: «پیش بینی ما این است که امسال در آغاز مهر ماه ترافیک بین ۲۵ تا ۳۰ درصد افزایش پیدا کند و در همین راستا لازم است دیگر دستگاه‌ها نیز اقداماتی را انجام دهند».
سردار هادیانفر درباره اقدامات پلیس برای بازگشایی مدارس نیز می‌گوید: «امسال از ظرفیت 100هزار «پلیس یار مدرسه» استفاده خواهد شد و عدم همکاری با پلیس یار مدرسه در صورتی که از سوی ماموران پلیس راهور مشاهده شود ۵۰ هزار تومان جریمه و سه نمره منفی دارد.
رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی ناجا با اشاره به ضرورت ساماندهی سرویس‌های مدارس نیز می‌گوید: «امسال ۱۴۱۵ شرکت و ۱۱۲ هزار و ۹۲۳ وسیله نقلیه اقدام به جابجایی بیش از ۲ میلیون و نیم دانش‌آموز در کشور خواهد کرد، اما لازم است که همه دستگاه‌ها به مسئله ایمنی سرویس‌های مدارس ورود کنند. مدارس حتما باید از سرویس‌هایی استفاده کنند که دارای ایمنی کافی، معاینه فنی مستمر و کمربندی ایمنی سالم باشد و همچنین صلاحیت راننده نیز تایید شود و حتما خود راننده اقدام به جابجایی و حمل‌ونقل دانش‌آموزان کند.»
اعمال محدودیت موقت در تردد وانت‌بارها و کامیونت‌های توزیع کالا نیز از جمله راهکارهایی است که هر سال در دو هفته آغازین مهر از سوی پلیس به کار بسته می‌شود.
راهکارهای موقتی
بسیاری از کارشناسان معتقدند که راهکارهای مدیریت شهری تهران برای کاهش ترافیک نخستین روزهای آغاز سال تحصیلی، نه تنها موثر نبوده بلکه رفته‌رفته در حال تبدیل شدن به اقدام‌هایی تکراری و مقطعی شده است.
یک افسر راهنمایی و رانندگی که در حوالی پل سیدخندان مشغول به انجام وظیفه است درباره راهکارهای کاهش ترافیک نخستین روزهای آغاز سال تحصیلی به گزارشگر کیهان می‌گوید: «راهکارهایی که از سوی شهرداری، سازمان ترافیک، راهنمایی و رانندگی، نیروی انتظامی و سایر نهادهای مربوطه برای شروع سال تحصیلی در نظر گرفته می‌شود راهکارهای موقتی و تکراری هستند که در کاهش بار ترافیکی این روزها چندان موثر نیست چرا که والدین نگران هستند مبادا فرزندشان در روزهای آغازین سال تحصیلی دیر به مدرسه برسد و در جابجایی فرزندانشان شتابزده عمل می‌کنند، در حالی که با صبر و آرامش می‌توانند زودتر به مقصد برسند.»
وی اضافه می‌کند: «باید شرایطی در نظر گرفته شود که مشکلات ترافیکی نه تنها در اوایل مهرماه بلکه در زمان‌های دیگر هم حل شود. به طور مثال همین خودروهای شخصی پلاک شهرستان که مسافرکشی می‌کنند معضل بزرگی برای پایتخت هستند و ترافیک خیابان‌ها را مختل می‌کنند به خصوص که با ازدحام در چهارراه‌ها و معابر پررفت و آمد راه را برای تردد سایر وسائل نقلیه مسدود می‌کنند. بسیاری از این خودروها آنقدر در وسط خیابان توقف می‌کنند و بوق می‌زنند تا مسافر بیشتری سوار کنند که نه تنها ترافیک ایجاد می‌کنند بلکه با روح و روان شهروندان هم بازی می‌کنند و مردم غالبا از این خودروها گلایه دارند و به ما شکایت می‌کنند.»
سیدمحسن طباطبایی مزدآبادی دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران نیز در این باره معتقد است که راهکارهایی مانند تغییر ساعت شروع کار اداره‌ها بیشتر نقش راه‌حل مقطعی را داشته و چندان هم موثر نبوده است. در حالی که باید راه‌حل‌های پایدارتری در این زمینه وجود داشته باشد که یکی از مهم‌ترین آنها، ترویج فرهنگ استفاده از حمل‌ونقل عمومی است. شهرداری هم باید ظرفیت ناوگان حمل‌ونقل عمومی را به‌ویژه در فصل پاییز افزایش دهد و هم از سازوکارهای تشویقی مانند پایین آوردن بهای بلیت استفاده کند.
به گفته این کارشناس، امروز چرخه باطل و معیوبی در زمینه ترافیک و کودکان وجود دارد، به‌گونه‌ای که پدر و مادرها احساس می‌کنند خیابان‌ها به اندازه کافی امن نیستند تا فرزندانشان پیاده یا با دوچرخه به مدرسه بروند، بنابراین آنها را با خودرو شخصی به مدرسه می‌برند و نتیجه این کار، شلوغ‌تر شدن خیابان‌ها و پایین آمدن ایمنی ترافیک است. برای حل این معضل باید آموزش‌های ایمنی ترافیک چه به‌طور غیررسمی و چه به‌عنوان واحد درسی، به کودکان و پدر و مادرها داده شود.
در هر صورت یکی از بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین مشکلات شهرهای امروز وجود ترافیک است و این چالشی است که هر فرد در شهرهای با جمعیت زیاد آن را تجربه می‌کند. به همین دلیل با توجه به آثار معضل ترافیک شهری بر ابعاد مختلف زندگی شهروندان، حمل‌ونقل به عنوان نبض حیات شهرها، تعیین راهبرد و سیاست‌گذاری برای کنترل و کاهش ترافیک اهمیت فراوانی دارد.