مواجهه علمی با انحرافات(پرسش و پاسخ)
پرسش:
امام هـادی(ع) در مواجهه با شبهات سؤالات و جریان‌های فرهنگی و انحرافی چگونه تعامل می‌کردند؟
پاسخ:
در دوران امامت امام دهم(علیه‌السلام) بعضی انحرافات عقیدتی مطرح بود که ریشه در دوران‌های قبل داشت؛ ولی به هر حال، از آنجا که جامعه دچار بعضی از این مشکلات بود، امام به مناسبت‌هایی با این انحرافات برخورد می‌کرد و با اعلام موضع خویش، نظر حق و صائب را بیان می‌نمود و مردم را از باورهای ناصحیح و غلط بازمی داشت. دوران امامت امام علی النقی(علیه‌السلام) به دلیل گسترش فرهنگی در گرایش‌های اعتقادی و بحث‌های علمی که از برخورد میان مکتب‌های کلامی و تحولات فرهنگی مختلف ناشی شده بود از ویژگی خاصی برخوردار است. در این دوران، مکتب‌های عقیدتی گوناگونی چون «معتزله» و «اشاعره» گسترش یافته و پراکندگی آرای فراوانی در سطح فرهنگی جامعه پدید آمده بود. مباحثی کلان چون جبر و تفویض، ممکن یا ناممکن بودن رؤیت خداوند، تجسیم و مباحثی از این قبیل، افکار عمومی جامعه را دست خوش تاخت و تازهای فکری کرده بود.
سرچشمه تحولات فکری
این تحولات فکری، در رویکرد دولت عباسی به مسائل علمی و فرهنگی و نیز هجوم فلسفه و کلام دیگر ملل به سوی جامعه مسلمانان خلاصه می‌شود. دستگاه حکومتی، کتاب‌های علمی دانشمندان ملل دیگر را به عربی ترجمه می‌کرد و در اختیار مسلمانان می‌گذاشت. این روند از زمان مأمون آغاز شد و به تدریج ادامه یافت و تلاش فراوانی که در ترجمه کتاب‌های دیگر ملل، به ویژه یونان انجام پذیرفت موجب شد که برخی اندیشه‌های انحرافی شکل گیرد و مسلمانان دچار تحیر، تزلزل و سر شکستگی گردند.
«جرجی زیدان» در این باره می‌نویسد: «مأمون هم وزن کتاب‌های ترجمه شده طلا می‌داد و روی هر کتابی که به نام او ترجمه می‌شد، از خود علامتی می‌گذاشت و مردم را به خواندن و فرا گرفتن آن علوم تشویق می‌کرد. با دانشمندان خلوت می‌نمود و از معاشرت با آنان لذت می‌برد».
انجام مناظره‌های علمی
آنچه از بررسی زندگی علمی امام هادی(ع)در مناظره‌های علمی به دست می‌آید، برتری مبانی اعتقادی شیعه را در این برهه از زمان آشکار می‌سازد. گذشته از این مطالب، پیدایش این همه آرا و نظرات گوناگون، سبب آشفتگی در اوضاع فرهنگی و اجتماعی گردیده و حاصل این آشفتگی، در پیدایش گروه‌های گوناگونی چون: غلات، واقفیه، صوفیه، مجسّمه و... نمود یافت. حاکمیت نیز از این آشفتگی فرهنگی، برای دست یابی به اهداف خود بهره می‌جست. عباسیان می‌خواستند از این جریان‌ها به عنوان حربه‌ای برای تضعیف مبانی فکری و اعتقادی مسلمانان بهره‌برداری کنند.
عظمت مقام علمی
مقام علمی امام هادی(علیه‌السلام) به گونه‌ای بود که با وجود تمام سخت گیری‌ها و مشکلات که برای ارتباط با امام وجود داشت آن حضرت در طول ۳۴ سال امامت خویش در بیان و تبیین اعتقادات صحیح دینی بسیاری از پرسش‌ها و شبهات را پاسخ داد و راه روشن قرآن و عترت را فراروی مردم نهاد.
ارتباط مکتوب با پرسشگران
یکی دیگر از روش‌های علمی امام‌هادی(ع) در عصری که فشارها و اختناق در جامعه حاکم بود روش ارتباط مکتوب علمی بود که آن حضرت به‌گونه‌ای مناسب و شایسته از آن بهره گرفته‌اند.
امام‌هادی(ع) در خلال نامه‌هایی که به پرسش‌کنندگان در خصوص مسائل دینی داشته‌اند به بیان و تبیین مسائل مهمی پرداخته‌اند. نامه‌های امام به مواردی مانند سوالات مردم، مشکلات مردم، تبیین مواضع دینی خود، ابلاغ وکلا، دفاع از خود در مقابل تهمت‌های اطرافیان حاکم و... پرداخته است.
موضوع برخی از نامه‌های شیعیان به امام‌هادی(ع) درباره ابتلائات و حوائج و گرفتاری‌هایی است که از حضرت برای حل مشکلات تقاضای راه‌حل می‌کردند.