ضرورت همبستگی مسلمانان در حج ابراهیمی- بخش پایانی
حــج؛ نمادی از همبستگی امت اسلامی در برابر استکبار
سمیه دولتی
امروز روز عرفه و نیایش و فردا عید قربان است.
حس ناب این روزهای حجاج ایرانی قابل وصف نیست. بعد از مدت‌ها انتظار وارد حرم امن معبود خود می‌شوند و شوق زیارت دوست، با شمیم عطر رضوان و لمس حضور ملکوتی، گرمای طاقت‌فرسای مکه و مدینه را برای آنها بی‌اثر می‌کند. گویی با حضور آنان خانه خدا حال و هوای پرشورتری دارد. حاجیان با خواندن دعا و نیایش و زیارات روح نواز فضایی روحانی و بی‌نظیر را ایجاد می‌کنند و با فریاد برائت از مشرکین و ستمگران، قدرت اتحاد مسلمانان را گوشزد می‌کنند و سبب بیداری ملل غافل و وابسته به رژیم‌های ستمکار می‌شوند.
رهبر معظم انقلاب حضرت امام خامنه‌ای(ره) در دیدار با کارگزاران حج، این فریضه را مجموعه‌ای استثنایی و ممتاز از ارزش‌های مورد تمجید اسلام خواندند و با اشاره به وجود مفاهیم سیاسی ضروری نظیر وحدت، دفاع از مظلومان و برائت از مشرکین حج تأکید نمودند و با اشاره به ویژگی مهم «ایجاد الفت و برادری اسلامی» حج، فرمودند: «حجاج ایرانی باید ضمن رفتار عاقلانه و خردمندانه و محترمانه و همراه با وقار و متانت و آبرو بخشیدن به ملیت، هویت ایرانی و جمهوری اسلامی، در نمازهای جماعت در مسجدالحرام و مسجدالنبی در کنار برادران و خواهران مسلمان حضور داشته باشند.»
اهمیت محتوای عمیق حج ابراهیمی
امام‌خمینی(ره) حج اجتماعی و برائت از مشرکان را به یک روش خاص محدود نکرد، بلکه دغدغه اصلی و تأکید عمده ایشان بر محتوای عمیق حج و استفاده از آن با اتکا بر توحید ناب و اجتناب از تمامی مظاهر شرک و تعلق و توکل به غیرخدا بود، که می‌تواند منشأ حرکات و برکات بسیاری در جوامع اسلامی و همسویی و تلاش آنان برای احیای میراث و تمدن اسلامی شود. از نظر ایشان، مسلمانان باید در حج به صرف صورت قناعت نکنند و از چنین کنگره عظیمی که امکان برپاییش برای هیچ مقام و دولتی ممکن نیست مگر اراده خدا، به نفع اسلام و مسلمین استفاده شود. موارد این استفاده را در قیام به قسط برای ادامه بت‌شکنی‌های انبیاء حق، به هم پیوستن مسلمانان جهان و تحکیم وحدت آنها در مقابل طاغوت‌ها و بررسی مشکلات مسلمانان و مشورت برای حل و فصل آنها می‌توان سراغ گرفت.
«حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدرضا میرتاج‌الدینی» نماینده سابق مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی و معاون پارلمانی و مشاور اسبق رئیس سازمان صدا و سیما در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «برائت از مشرکین ریشه قرآنی دارد و سیره سنت نبی‌مکرم اسلام است. از زمان اعلام برائت از مشرکین در حج به صورت عام مناسک حج، شاهد آیات ابتدایی سوره توبه هستیم که دستور برائت را برای مسلمانان اعلام می‌کند و در طول تاریخ هم، رهبران دینی و شخصیت‌های اسلامی از اجتماع حجاج در ایام حج برای بیان مهم‌ترین و حساس‌ترین مسائل جهان استفاده کرده‌اند.»
وی در ادامه می‌گوید: «در سال 60، امام حسین(ع) با استفاده از موقعیت حج، علیه طاغوت زمان، یزید بن معاویه، قیام می‌کند و چون شنید عوامل حکومتی قصد جانش را دارند، برای حفظ حرمت حج و حرم، حج خود را نیمه‌تمام می‌گذارد و می‌فرماید آنهایی که آماده جان بازی در راه اسلام هستند با ایشان به سمت عراق حرکت کنند. این نشان می‌دهد که مسئله حج فقط مجموعه مناسک دینی و عبادی صرف نیست، بلکه در کنار آن مسائل سیاسی و جهان اسلام هم باید مطرح شود.»
این استاد دانشگاه و مبلغ دینی می‌افزاید: «پیامبر اسلام(ص) بسیاری از مسائل مهم را در ایام حج اعلام می‌کردند؛ از جمله برابری همه انسان‌ها و مبارزه با نژادپرستی و فرمودند: «نه عرب بر عجم برتری دارد و نه عجم بر عرب فخر و برتری دارد و امتیاز همه انسان‌ها در تقواست.» و همه انسان‌ها در برابر خدا از نگاه اسلام یکسان هستند. این‌ها نمونه‌هایی از رفتار پیشوایان دینی در تاریخ است.»
میرتاج‌الدینی ادامه می‌دهد: «در انقلاب ما هم امام خمینی(ره) که احیاگر حج ابراهیمی بودند، برائت از مشرکین که سردمدار آنها درحال حاضر آمریکا و اسرائیل هستند، جزو برنامه های حج انقلابی قرار دادند و در طول 40 سال این امر ادامه پیدا کرده و خلف صالح امام خمینی(ره)، حضرت امام خامنه‌ای هم این مسیر را ادامه دادند. دولت سعودی نیز با توجه به وابستگی به دولت آمریکا، همیشه با مسئله برائت از مشرکین مخالفت کرده و خوش‌آیندشان نبوده است و حجاج ایرانی تا آنجایی که توانسته‌اند، زمانی در مجامع عمومی و آنجا هم که دولت سعودی ممانعت کردند، در داخل چادرهای خود در مشاعر عرفات و منا، برائت از مشرکین را انجام داده‌اند.»
رئیس سابق سازمان تبلیغات اسلامی استان آذربایجان شرقی، با اشاره به پیام تاریخی مقام معظم رهبری در خصوص برائت از مشرکین می‌گوید: «رهبر معظم انقلاب همه ساله و همین طور در زمان امام، پیامی که در حج صادر می‌کردند، منشور مسلمانان در برائت از استکبار جهانی و سردمدار کفر در عصر ما هست و به مهم‌ترین مسائل جهان اسلام از جمله، مسئله فلسطین، تجاوز عربستان، به یمن و بسیاری از مشکلات مسلمین را در این پیام که یکی از پیام‌های مهم و تاریخی هست، می‌پردازند.»
وی در ادامه می‌افزاید:« عربستان به دلیل وابستگی، سیاست‌های آمریکا را در منطقه و علیه مسلمین پیاده می‌کند. در مراسم برائت از مشرکین و بیانیه‌ای که مقام معظم‌رهبری صادر می‌کنند مسلمانان جهان را علیه این سیاست‌های استعماری بیدار می‌کند. طبعا هراس دولت وابسته عربستان سعودی از آگاهی و بصیرت مسلمانان،که تعداد قابل توجهی از کشورهای مختلف در این ایام حاضر می‌شوند، از این مظالم آمریکا و رژیم صهیونیستی بیشتر شده و حجاج هنگام بازگشت به کشورهای خود این بصیرت و آگاهی را با خود می‌برند.»
آل سعود مصداق اسلام آمریکایی
میرتاج‌الدینی همچنین می‌گوید:« همواره ظالمین به دنبال این هستند که مردم را در جهل و نا آگاهی نگاه دارند و آنها را به مسائل ظاهری دین متوقف کنند. رژیم وابسته سعودی با تفکر وهابیت، تمایل دارد تا مردم را در جمود و تحجر همواره نگاه دارد و با حرکت‌های آگاهی بخش و اسلام حقیقی ناب محمدی مخالفند، این حرکت رژیم سعودی مصداق اسلام آمریکایی است که می‌خواهند مردم را به مسائل جهان اسلام و مبارزه با ظلم و استکبار بی‌توجه کنند. عملکرد اسلام آمریکایی این است.»
وی با بیان اینکه مناسک حج علاوه بر اینکه یک واجب مهم دینی است،که به هیچ وجه نباید تعطیل شود، می‌افزاید:« حج یک فرصت طلایی و مغتنم است که در اختیار مسلمانان انقلابی از جمله ایران، لبنان، عراق، سوریه و کشورهای دیگری که در مناسک حج شرکت می‌کنند، قرار می‌دهد. دولت سعودی ممانعت می‌کند تا حجاج به صورت علنی مراسم برائت از مشرکین را اجرا کنند، اما تا آنجا که می‌توانیم باید از این فرصت استفاده کنیم، معمولا در ایام حج بعثه مقام معظم‌رهبری، همایش‌های مختلفی برگزار می‌کنند که فرهیختگان ، اندیشمندان و شرکت‌کنندگان زیادی در حج در آن همایش‌ها و جلسات شرکت می‌کنند و آگاه می‌شوند و با وجود ممانعت دولت سعودی، اخبار این مراسم پرشکوه ولو در داخل چادرهای حاجیان ایرانی، در کل عالم مخابره می‌شود. حتی به وسیله پیام‌رسان‌های اجتماعی در میان حجاج قابل پخش است و تمام حجاج از طریق تلفن‌های همراه خود این مراسم را به صورت زنده پخش می‌کنند.»
این مبلغ دینی تاکید می‌کند:« این طور که بعضی‌ها معتقدند، چون نمی‌گذارند مراسم حج را به طور کامل انجام دهیم، نباید برویم، تفکر درستی نیست و یک نوع خود تحریمی است. امام و مقام معظم‌رهبری هم این تفکر را رد می‌کنند و همواره تاکید دارند که حج باید برگزار شود با استفاده از امکانات موجود و بدون تنش زیرا حج ابراهیمی، هم یک حج مناسک مذهبی است و هم حج سیاسی و انقلابی علیه طواغیت و فریاد علیه مستکبران عالم است.»
امام خمینی(ره) با توجه به ابعاد سیاسی اسلام، در نخستین عید قربان پس از پیروزی انقلاب اسلامی در پیامی به حاجیان ضرورت رویارویی با آثار طاغوت و بازگشت به اسلام واقعی را یادآور شدند در سال‌های بعد نیز با تاکید بر وجود مصادیق جدید دشمنان اسلام، شناساندن ایشان و بیزاری جستن از آنها را در حج، برای بی اثر ساختن توطئه‌هایشان لازم شمرد. ایشان همواره خطاب به سرپرستان حاجیان، بربهره‌گیری از ظرفیت حج برای پاکسازی آن از طاغوت و بازگشت به اسلام راستین تاکید می‌نمودند.
مراسم برائت از مشرکان
بعد از انقلاب اسلامی ایران
مراسم برائت از مشرکین در نخستین حج‌گزاری ایرانیان بعد از پیروزی انقلاب به سال 1358 با راهپیمایی آرام در مدینه برگزار شد و به تدریج به شکل راهپیمایی اعتراضی در آمد. اما در پی نزدیکی دولت سعودی به آمریکا، برگزاری این مراسم با وجود هماهنگی‌های ایران و عربستان سعودی، با دشواری‌ها و محدودیت‌هایی روبرو شد.تا آنجایی که برای مقابله با این مراسم دولت سعودی متوسل به خشونت شد. اخیرا نیز در پی بی‌کفایتی آل سعود در اداره حج می‌توان به خدمات بد و برخوردهای بد با زوار و حاجیان تا مدیریت ناکارآمد که در حوادثی چون حادثه رمی جمرات، آتش‌سوزی چادرهای منا، وقایع تاسف‌بار و جنایتکارانه کشتار حجاج، مراسم برائت از مشرکین، سقوط بالابر در خانه خدا و کشته شدن ملت مسلمان در منا به دلیل سوء مدیریت اشاره کرد.
«حجت الاسلام و المسلمین محمد آفتابی» کارشناس امور دینی و فرهنگی در گفت و گو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید:« در خصوص مناسک حج که یکی از آنها برائت از مشرکین است، یک سنت و قاعده الهی است. خداوند سبحان، در سوره برائت، آیه 3 به بعد، اشاره به این دارد که به سنت الهی پیامبر و دستور خدا، ائمه و مومنین در طول زندگی بر روی زمین، برائت از مشرکین داشته باشند. به گونه‌ای که مرور زمان هم نمی‌تواند آن را منسوخ کند.»
وی همچنین می‌گوید:« یک طرف دنیا حق است و یک طرف باطل که در مقابل باطل باید برائت داشت و بیزاری جست. همه امامان معصوم و پیامبران هم این سنت را داشته‌اند. به عبارتی از ابتدای خلقت وجود داشته اما امروز شرایط کمی متفاوت شده است. به این دلیل که در زمان غیبت امام معصوم(عج) هستیم و با انقلاب ایران و به فرمان امام راحل این سنت زنده شد و با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی جهان نسبت به زمان‌های دیگر متفاوت شده است.»
آفتابی در ادامه می‌افزاید:« نسبت به بحث برائت از مشرکین چند نکته حائز اهمیت است. از جمله اینکه بزرگان دین ما به دنبال برائت از مشرکین به شکل عملی هستند، اما عربستان سعودی به دنبال تعطیلی این مراسم به بهانه‌های واهی است. حجاج نیز، هم در بیان خود، با ندای برائت از مشرکان و هم در عمل، با حمایت از مظلومان و ستم‌دیدگان جهان نشان خواهند داد و این مسئله‌ای است که امروز در سطح جهانی ایران پیش قراول آن است و جلودار همه امت‌های اسلامی است.»
این کارشناس دینی و فرهنگی ضمن اشاره به اینکه حجاج از دنیا بریده‌اند و به سوی حق شتافتند به قصد یافتن حقیقت، می‌افزاید:« نظام جمهوری اسلامی و حجاج ایرانی در سرزمین عربستان، سرزمین وحی به دنبال حمایت از مظلوم و بیزاری از ظالم هستند. حتی در داخل کشور هم، آحاد مردم در راهپیمایی‌های روز قدس به صورت عملی این را انجام می‌دهند. مردم ایران حتی اگر مورد هجمه و تحریم دشمن قرار بگیرند هم ، محکم و یک جانبه در مقابل نظام سلطه ایستادگی می‌کنند.»
وی همچنین تاکید می‌کند: « در زمان امام‌حسین(ع) هم این مقوله وجود داشته، یعنی در سال 58 هجری قمری، امام در حال دعا، انصار و صحابه را جمع کردند و در خصوص حکومت ظالم معاویه صحبت‌هایی داشتند و برائت جستند و فرمودند این سخنان را به هنگام بازگشت به اوطانتان به مردم بگویید که حکومت ظالم معاویه این ظلم‌ها را روا می‌دارد. در سال 60 هم قبل از حرکت به سوی عراق و سرزمین کربلا، دوباره این کار را انجام دادند. پیامبران هم این‌کار را انجام دادند تا زمان انقلاب اسلامی ایران که امام راحل آمدند و در نظام جمهوری اسلامی این سنت را زنده کردند و باید ادامه پیدا کند.»
آفتابی در ادامه تصریح می‌کند:« بعضی‌ها می‌پرسند آیا سفر حج با این وضعیت به صلاح است؟ مسلما حج تعطیل بردار نیست و یکی از ارکان دین ماست. درست است که سرزمین وحی، در اختیار حکومت آل سعود است که در سطح جهان با ظالم همکاری می‌کند علیه مظلوم اما ما باید مناسک حج را انجام دهیم علی‌الخصوص برائت از مشرکین به صورت بیانی و عملی که ان‌شاءا... نتیجه مثبتی برای جامعه اسلامی داشته باشد.»