سمیه دولتی
اندیشمندان و علمای علوم دینی معتقدند که بیزاری از مشرکان و مفسدان در سیره پیامبر اسلام(ص) و امامان معصوم(ع) ریشه دارد.
حج، میعادگاه مسلمین جهان، تجسم عشق و عرفان، رهایی از بند دنیا، بندگی خالصانه به درگاه احدیت، کانون معنویت و وحدت و خاستگاه اسلام است.
حاجیان با احیای خاطرات قربان کردن اسماعیل توسط ابراهیم در «منا» و تداعی صحنه پرشور نیایش عاشقانه حسین(ع) را با خداوند در «عرفات» در دامنه کوه رحمت به زیارت حرم یار می‌روند.
چه پرشکوه است، لبیک به دعوتنامه چند هزار ساله ابراهیم خلیل و حضور در میقات رب، پاک شدن از عیب و آلودگی و برائت در برابر ولایت. برائت از مشرکان و دشمنان و دوستی با دوستان و والیان خداوند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار دست‌اندرکاران و کارگزاران حج به تاریخ 98/4/12 «ابعاد سیاسی حج» را یکی از  ویژگی‌های این فریضه استثنایی بر شمردند و تاکید کردند: «اینکه برخی می‌گویند حج را سیاسی نکنید، سخن نادرستی است زیر ابعاد سیاسی حج، مطابق با خواسته و دستورات اسلام است. وحدت، حمایت از مظلومین همچون ملت فلسطین و مردم یمن، و یا برائت از مشرکین، هم اموری سیاسی و مطابق تعالیم اسلامی هستند؛ بنابراین ابعاد سیاسی حج، همان تکلیف دینی و عبادت است. برائت از مشرکین یک فریضه اسلامی و یک کار لازم است و به همین دلیل ما اصرار داریم که این موضوع هر سال، به بهترین وجه انجام گیرد...»
برائت در سیره پیامبران
بر اساس آیات قرآن، برائت از مشرکان سیره پیامبران الهی بوده است.
مبارزه با شرک و مظاهر بت‌پرستی و برائت از‌ آن‌ها، از روزگاران کهن، حضرت نوح(ع)
(نوح/ سوره 71- آیه 1- 28)، آغاز شد و بعدها حضرت ابراهیم(ع) آن را ادامه داد. رفتار حضرت ابراهیم در تبری جستن از دشمنان خدا، گرچه پیوند خویشاوندی میان آنان باشد، بیزاری جستن از عمویشان آذر که دشمن خدا بود، به الگویی برای مسلمانان تبدیل شد. پیامبر اسلام(ص) نیز سنت پیامبران پیشین را تکمیل نمودند و به مبارزه با  کافران و بت‌پرستان پرداختند و در پی فتح مکه، خانه خدا را از وجود بت‌ها پاک کردند و در حج سال نهم هجری قمری، برائت از آنان را برهمگان اعلام نمودند و همچنین خداوند در قرآن در آیات متعددی مسلمانان را از تکیه کردن به ستمگران و تولی، مودت و محبت یهودیان و مسیحیان پرهیز می‌دهد(مائده/ سوره 5، آیه 51) و همچنین به سبب احتمال پیش آمدن کشش روحی میان مسلمانان و اهل کتاب و اثرپذیری از اخلاق آنان در پیروی از هوای نفس، مسلمانان از دوستی با آنان نهی شده‌اند. (مائده/ سوره 5، آیه 51) و نیز قرآن شتم و دشنام به ظالمان را روا شمرده است. (نساء/ سوره 4، آیه 148). حکم این آیه مطلق است و زمان و مکان ندارد. با توجه به ستم‌هایی که مستکبران بر مسلمانان روا می‌داشتند، این آیه را نیز می‌توان دلیلی بر جواز برائت از مشرکان دانست.(فتح/سوره48 آیه 29)
«آیت‌الله حسن ممدوحی» عضو برجسته جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و نماینده پیشین کرمانشاه در خبرگان رهبری در خصوص اهمیت سنت برائت از مشرکین در مناسک حج در گفت‌و‌گو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «شاکله حج یک نوع توجه دادن مردم است به طرف مبدا عالم. یعنی آنچنان عملی است که تمام زندگی حاجی را دگرگون می‌کند.
خانه، خانواده و تمام دلبستگی‌های مادی را رها کرده و با پوشیدن لباس احرام و رفتن در نقطه‌ای که گرمای طاقت‌فرسایی دارد و انجام اعمال سخت جسم و روح او را متحول می‌کند»به عنوان مثال 3  شب در عرفات می‌ماند و یک تصرف فوق‌العاده‌ای در زندگی‌اش اتفاق می‌افتد مانند کسی که می‌خواهند از خواب بیدار کنند و به سوی خداوند متعال رهنمون نمایند.
با طواف خانه کعبه و زیارت به پیغمبر اکرم(ص)، قهراً یک شوکی بر او وارد می‌شود که از خواب طبیعی چند ساله‌ای که یک عمر برایش عادت شده، بیدار کرده و متوجه یک مبدأیی می‌کند.
وی در ادامه می‌افزاید: «این توجه‌ها به مبدا دو جهت دارد. یعنی یک وجه دو رویه است. یک‌رو توجه به خداوند متعال است و یک‌رو هم مربوط به ابطال غیر خداست. به عبارتی دیگر غیرخدا باطل است و حق نیست و کسانی که در این رابطه معتقد نیستند، از آن‌ها یک نوع برائت می‌جوید که برائت از او با اطاعت از خداوند منان و متعال مجموعا می‌شود توحید واقعی.»
آیت‌الله ممدوحی همچنین ادامه می‌دهد «توحید واقعی در عین حال که توجه پیدا کردن به حضرت رب متعال جل‌جلاله می‌باشد، باید از مشرکین و کسانی که یک نوع عناد یا الحاد دارند، بری بود. یعنی اعتقاد محض به خدا و برائت از غیر او و کسانی که در مقابل هدایت الهی ایستاده‌اند.»
این معلم اخلاق و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ضمن اشاره به اهمیت مراسم حج و انجام سنت برائت از مشرکین در این مراسم، می‌گوید: «ما اگر بتوانیم حضور وهابیون و وابستگان به استکبار را از مراسم حج خالی کنیم به یک پیروزی بزرگ دست پیدا کرده‌ایم، چون باید آن را از وهابیون بگیریم. حج متعلق به مسلمین است و وهابیون جایی در آن‌جا ندارند. آنجا حرم مقدس و امن و امان الهی است و ما باید به این سفر معنوی و سیاسی برویم و جایگاهمان را تثبیت کنیم و از آن‌ها اعلام برائت کنیم.»
مخالفت با مراسم برائت
 از سوی مشرکین
روزهای نخستین مردادماه یادآور شهادت مظلومانه حجاج ایرانی است.روز جمعه، ششم ذیحجه سال 1407 هجری قمری مصادف با 9 مردادماه سال 1366، یادآورکشتار خونین انسان‌هایی است که به جرم برائت از مشرکین و دشمنان خدا به دست حکام آل سعود به شهادت رسیدند. درست زمان و مکانی که خون ریختن در آن حرام است. در این فاجعه حتی به زنان و جانبازان هم رحم نکردند و طوری حرمت شکستند که اعراب جاهلیت اینکار را انجام نداده بودند.
«دکتر زهره الهیان» نماینده سابق تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر در دوره هشتم در مجلس شورای اسلامی و رئیس گروه آینده‌نگری و نظریه‌پردازی فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری‌اسلامی ایران در رابطه با بعد سیاسی حج در گفت و گو با گزارشگر روزنامه کیهان این‌چنین می‌گوید: «حج به‌ عنوان یک مراسم عبادی و سیاسی همواره در تاریخ اسلام مطرح بوده و این طور می‌توان گفت که حج صرفاً یک عبادت فردی نیست بلکه عبادتی است که علاوه بر جنبه‌های فردی، جنبه‌های اجتماعی و سیاسی حج هم بسیار حائز اهمیت هستند.»
وی در ادامه می‌افزاید:« اینکه مومنین از سرتاسر جهان در یک موعد مشخص جمع شوند در بیت‌الله‌الحرام و در مدینه، علاوه بر اینکه این عبادت به لحاظ معنویت فردی و سلامت معنوی آحاد انسان‌ها تاثیرات ویژه و منحصر به فردی دارد، در عین حال به لحاظ جنبه اجتماعی و در واقع شکوه حضور جمعی مسلمانان و ارائه این پیام به مخاطبین در کل دنیا، این اجتماع اهمیت بسیاری دارد.»
دکتر الهیان ادامه می‌دهد: « برخی تلاش می‌کنند حج را صرفا یک عمل عبادی فردی بدانند و به این واسطه اعلام برائت از مشرکین را در حج تقبیح کنند. در حالی‌که همین حضور جمعی مسلمانان از سرتاسر دنیا در خانه خدا این پیام را برای ظالمان و بدخواهان و استکبارجهانی خواهد داشت که با قدرت جمعی مسلمانان نخواهند توانست  مقابله کنند و مسلمانان به واسطه روحیه استکبار‌ستیزی ، زیر بار ظلم و کفر نخواهند رفت که این برگرفته از مقوله استکبار ستیزی و برائت از مشرکین و برگرفته از آیات قرآن و سیره پیامبران و ائمه معصومین(ع) است.»
وی همچنین تاکید می‌کند:« در یک نگاه زندگی همه ائمه معصومین ما مملو هست از مبارزه با ظلم و دفاع از حق مظلوم و این امر نمود خود را باید در حج به عنوان یک عمل عبادی که جنبه اجتماعی هم دارد خود را نشان دهد و بروز و ظهور کند. قطعاً رژیم سعودی  نسبت به این ابراز وجود و حضور مسلمانان و پیام استکبار‌ستیزی مسلمانان مقاومت می‌کند و از مخابره پیام برائت از مشرکین به کل دنیا هراس دارد. اما در واقع این امر برائت، از مشرکین یک جزء جدایی‌ناپذیر از حج است. هر چند رژیم سعودی  و مستکبران را خوش نیاید و در واقع در مقابل این جنبه از حج یعنی مبارزه با ظلم و استکبار مقابله نشان دهند.»
نماینده سابق تهران در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه در این مسیر ما به واسطه مقاومت ملت ایران و ارسال پیام برائت از مشرکین و زورگویان و ستمگران عالم هزینه‌های زیادی دادیم، تصریح می‌کند:« از جمله شهدایی که تقدیم شد در مراسم حج سال 1366 که تعداد زیادی از هموطنان ما صرفا به خاطر پیام برائت از مشرکین به شهادت رسیدند و امروز هم عربستان سعودی هر از گاهی با ملت ایران در این شعار خود کوتاه نمی‌آید و تسویه حساب می‌کند. وابستگی رژیم سعودی  به صهیونیسم و استکبار و در واقع با توجه به اینکه چهره صهیونیسم و آمریکا بر کسی پوشیده نیست و نمی‌توان این انتظار را از رژیم سعودی  داشت که همراهی کند با پیام برائت از مشرکین، همواره این مقابله از سوی رژیم سعودی  با ملت ایران و ملت‌هایی که با روحیه مبازره با ظلم در مراسم عبادی حج حضور پیدا می‌کنند را شاهد بودیم. از این بابت می‌بایست مسلمانان بدون سستی و تعلل این پیام مبارزه با شرک و استکبار را به دنیا مخابره کنند.»
دلایل مخالفت با مراسم برائت از مشرکین
برخی مخالفان با مراسم برائت از مشرکین به پشتوانه ادله‌ای با برگزاری آن مراسم مخالفت کرده و معتقدند که برائت از مشرکان به روزگار پیامبر اسلام(ص) اختصاص داشته است و در این دوران مصداق ندارد. این مراسم از مصداق‌های جدال در حج به شمار می‌رود که در آیه
«ولاجدال فی‌الحج» از آن نهی شده است.(بقره/ آیه 197). سیره پیامبر اعظم(ص) در مراسم حج جز تلبیه و نیایش نبوده است و همچنین شعاردادن بر ضد دشمنان و فریادزدن با اهداف حج سازگار نیست و معصیت به شمار می‌رود.
اما اندیشمندان و علمای علوم دینی معتقدند که این ایرادها وارد نیست. زیرا افزون بر این که اعلام بیزاری از مشرکان و مفسدان، در قرآن و سیره پیامبر اسلام (ص) و امامان معصوم(ع) ریشه دارد، عمومیت برائت در قرآن و سنت، مانع از تخصیص آن به دوره تاریخی مشخص است و برای پیشگیری از بازگشت کفر و شرک در شکل‌های گوناگون آن و نیز حفظ وحدت و یکپارچگی مسلمانان باید برائت متناسب با هر روزگار ادامه یابد.
و همچنین مفهوم برائت با جدال به معنای ستیز با طرف مقابل و دفع او با دلیل یا شبه دلیل از نظر مصداق و احکام متفاوت است. شماری از منابع روایی و تفسیری نیز جدال ممنوع را به گونه‌ای دیگر تفسیر کرده‌اند. که هیچ یک شامل برائت از مشرکین نمی‌شود.
برخی نیز برآنند که گرچه پیمان‌شکنی و دشمنی مشرکان با مسلمانان و برائت از مشرکان مکه و حجاز در آغاز اسلام به شبه جزیره محدود می‌شد، با گسترش اسلام و فراگیر شدن ستم و دشمنی‌های مستکبران در برابر مسلمانان سراسر جهان، برائت از آنان نیز از لحاظ زمان و مکان گسترش می‌یابد.