آسیب‌شناسی دلایل بالا رفتن سن ازدواج در جوانان - بخش نخست
مشکلات اقتصادی و معیشتی علت تأخیر در امر ازدواج
فریده شریفی
یادش به خیر چند سال پیش وقتی به خیابان می‌رفتیم هرچند وقت یک بار ماشین عروس می‌دیدیم و چه ذوقی می‌کردیم و خوشحال می‌شدیم. مادرم همیشه با شور و شوق می‌گفت الهی خوشبخت شوید... اما الان مدت‌هاست که در خیابان‌ها کمتر خبری از ماشین عروس و شور و اشتیاق‌های مردم رهگذر می‌بینیم.
در اقوام و دوستان و آشنایان هم به ندرت ازدواجی صورت می‌گیرد.
به راستی علت کم شدن ازدواج‌ها و بالا رفتن سن ازدواج چیست؟! چرا جوانان از ازدواج کردن و تشکیل زندگی مشترک طفره می‌روند؟
با توجه به اینکه روز شنبه هفته آینده روز ازدواج امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) است و روز ازدواج نامیده شده، در دو شماره گزارش به بررسی علت این مسئله با استناد به نظر کارشناسان و جوانان و خانواده‌های آنان خواهیم پرداخت تا عوامل کاهش امر مقدس ازدواج در کشورمان روشن گردد.
اهمیت ازدواج از نگاه اسلام
ازدواج یکی از مهم‌ترین نیازهای آدمی است که دین مقدس اسلام به آن اهمیت فراوانی داده است و آن را از بهترین سنت‌های دینی شمرده که مایه برکات بی‌شماری است. از نظر قرآن، ازدواج مایه آرامش روح و روان آدمی است که این خود از نشانه‌های رحمت و بزرگی خداوند است. تشویق اسلام به ازدواج به‌ویژه در سن جوانی و کراهت از تجرد در سخنان بسیاری از معصومین آمده است. در بعضی روایات تأکید شده که هیچ چیز نباید باعث تأخیر انسان در امر ازدواج شود.
تغییر ماهیت ازدواج
واقعیت این است که شرایط ازدواج در سالهای اخیر نسبت به گذشته تغییر زیادی کرده است نه تنها سال به سال بلکه ماه به ماه نیز در شرایط اجتماعی و اقتصادی جوانان و خانواده‌های آنان تغییر ایجاد می‌شود. جوانی که 32 سال دارد و خود را «محمدرضا » معرفی می‌کند به گزارشگر کیهان می‌گوید: «چند سال است که مشغول به کار هستم و اندک پس اندازی دارم که برای ازدواج کنار گذاشته ام اما هرچه اندوخته خود را افزایش می‌دهم هزینه‌های ازدواج و تشکیل زندگی مشترک با سرعت بیشتری به جلو می‌رود و مرا به عقب و همان نقطه‌ای که آغاز کرده‌ام می‌رساند. با این اوضاع و احوال کم کم فکر ازدواج از سرم بیرون می‌رود چرا که امیدی ندارم بتوانم از پس هزینه‌های بالای زندگی مشترک بر بیایم، قیمت کالاهای اساسی هم لحظه به لحظه بالا و بالاتر می‌رود.»
«سیما ملتجی» کارشناس مسائل اجتماعی به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «ازدواج کردن از مهم‌ترین مراحل زندگی انسان‌ها به شمار می‌رود، چرا که با ازدواج مسیر زندگی انسان تغییر پیدا می‌کند و ماهیت سرنوشت و زندگی از دوران تجرد بسیار فاصله می‌گیرد. انسانی که تشکیل زندگی مشترک می‌دهد و دارای فرزند یا فرزندانی می‌شود احساس مسئولیت بیشتری می‌کند و خود را متعهد و ملزم به تأمین نیازهای خانواده‌اش می‌کند بنابر این به تلاش و کوشش بیشتری می‌پردازد و دیگر مانند دوران تجرد نیست که مسئولیت چندانی نداشته باشد.»
به گفته این کارشناس، ازدواج دارای نقش‌های متفاوتی از جمله عاطفی، احترام اجتماعی و اقتصادی است و تا زمانی که شرایط برای ازدواج دختران و پسران مناسب نشود، نمی‌توان از آنها توقع ازدواج را داشت.
«سید حامد برکاتی»، مدیرکل دفتر جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت با اشاره به نقش کلیدی جوانان در تمام شئونات اجتماعی و اقتصادی کشور می‌گوید:« نزدیک به ۲۰ میلیون نفر از جمعیت کشور را گروه سنی ۱۸ تا ۲۹ سال تشکیل می‌دهد که نیروی خلاق، کارآمد و موثر در جامعه هستند، به همین دلیل توجه به سلامت جوانان بسیار پر اهمیت است.»
وی ضمن اشاره به سیاست‌های کلان سلامت، ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری در مورد ازدواج و وجود برنامه‌هایی در این زمینه، اضافه می‌کند: «طبق آمارهای موجود در حال حاضر ۱۱ میلیون جوان مجرد داریم و علاوه‌بر اینکه شرایط ازدواج و مسکن و شغل باید برای جوانان فراهم شود، این جوانان نیازمند آموزش‌هایی هستند تا بتوانند تاب‌آوری خود را برای مشکلات اجتماعی افزایش دهند، برای این منظور نزدیک به ۷۰۰ هزار آموزش برای جوانان صورت گرفته و بیشتر روی سلامت ازدواج و همسرگزینی مناسب با کمک نهاد نماینده ولی فقیه در دانشگاه‌ها این کارها انجام شده است.»
مدیرکل دفتر جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت خاطرنشان می‌کند: «براساس بررسی‌های صورت گرفته، بسیاری از جوانان، به علت نگرانی برای معضلات اجتماعی ازدواج نمی‌کنند در حالی که جوان وقتی ازدواج کند، بیشتر به دنبال شغل مناسب خواهد بود.»
علت تأخیر در ازدواج
از دیدگاه جوانان
در گفت‌و‌گو با برخی از جوانان درباره علت عدم تمایل آنان برای ازدواج به نظرات متعدد و بعضاً متفاوتی برخورد کردیم که همه آنها در یک مسئله مشترک بودند. آنها ریشه اصلی تأخیر در ازدواج را مشکلات اقتصادی عنوان می‌کردند.
«صادق» جوان 38 سالهای است که درباره علت تأخیر در ازدواج می‌گوید: «من هم مثل خیلی از جوان‌های دیگر علاقه‌مند به ازدواج و تشکیل خانواده هستم ولی مسئولیت تأمین هزینه پدر و مادر و خواهرهای خودم را به عهده دارم و حقوقی که می‌گیرم آن‌قدر زیاد نیست که بتوانم ازدواج کنم و از پس هزینه یک خانواده دیگر نیز برآیم، از طرف دیگر هزینه جشن ازدواج و خریدهای آن و همچنین تهیه مسکن را ندارم و ترجیح می‌دهم مجرد بمانم.»
وی در پاسخ به این سؤال که بالاخره چه برنامه‌ای برای زندگی دارد و آیا ازدواج خواهد کرد یا نه؟ می‌گوید: «اگر دختری پیدا شود که با شرایط اقتصادی من کنار بیاید و انتظار زیادی از من نداشته باشد حتماً ازدواج خواهم کرد، چرا که ازدواج از سنت‌های پسندیده و سفارش شده از سوی پیامبرگرامی اسلام(ص) است و دلم می‌خواهد این سنت الهی را انجام دهم.»
«مینا» دختری 35 ساله است که در یک فروشگاه لباس کودک مشغول به کار است. او درباره علت ازدواج نکردن خود ابتدا شوخی تلخی می‌کند و می‌گوید: «همه می‌گویند 25 ساله به نظر می‌رسی پس حالا حالاها وقت دارم...!» مینا اما اینگونه ادامه می‌دهد: «چند سال پیش پدرم بیمار شد و طولی نکشید که از دنیا رفت و چون کار آزاد داشت و بیمه هم نبود درآمدی از جانب ایشان نداریم به همین دلیل همه بچه‌ها مجبور شدیم برای کمک به مادر و تأمین هزینه زندگی مشغول به کار شویم و چون برادرانم ازدواج کرده‌اند و خودشان مسئولیت زندگی خودشان را دارند نمی‌خواهم بار زندگی من و مادر و خواهر کوچک‌ترم به دوش آنها سنگینی کند، بنابراین خودم کار می‌کنم تا خرج زندگی را در بیاورم در چنین شرایطی آیا می‌توانم ازدواج کنم و آنها را تنها بگذارم؟!»
«امیرعلی» جوان 28 ساله دیگری است که شغل ناپایدار خود را علت اصلی تأخیر در ازدواج عنوان می‌کند و می‌گوید: «یک شغل دائمی ندارم گاهی دستفروشی می‌کنم گاهی مسافرکشی می‌کنم و شغل‌های دیگر هم دارم که هیچ‌کدام ثابت نیستند و اطمینان ندارم که بتوانم از پس مسئولیت یک زندگی مشترک برآیم. به همه دوستان و فامیل و آشنایان نیز سفارش کرده‌ام که شغل مناسبی برای من پیدا کنند اما هنوز خبری نشده است و با اینکه مدرک کاردانی دارم اما هنوز کار مناسبی پیدا نکرده‌ام... وقتی به اداره‌ای مراجعه می‌کنم می‌گویند مدارک بالاتر از تو هم بیکار هستند چطور انتظار کار در یک اداره را داری، با این شرایط کدام خانواده‌ای حاضرند دختر خود را به عقد من در بیاورند در حالی که هنوز نتوانسته‌ام به یک شغل مناسب دست پیدا کنم؟»
دیدگاه کارشناسان
مرکز آمار ایران در سرشماری سراسری کشور که در سال 1395 انجام شد، جمعیت کشور را 79 میلیون و 926 هزار و 270 نفر اعلام کرد که 51 درصد آن را مردان و 49 درصد آن را زنان تشکیل می‌دادند. این مرکز در آخرین روزهای سال 1397 اعلام کرد که جمعیت ایران از مرز 81 میلیون نفر گذشته است. براساس این گزارش در حدود 5 میلیون دختر مجرد در سن ازدواج (15 تا 29 سال) و 5 میلیون و 500 هزار پسر در سن ازدواج (20 تا 34 سال) در کشور داریم. این آمار نشان‌دهنده بالا رفتن سن ازدواج هم در مردان و هم در زنان است، اما به گفته کارشناسان آمار واقعی دختران و پسرانی که هنوز ازدواج نکرده‌اند بسیار بالاتر است، بالا رفتن سن ازدواج در زنان به مراتب خطرناک‌تر از بالا رفتن سن ازدواج در مردان است، چرا که دختران با مشکل ناباروری و دیگر مشکلات پزشکی مواجه خواهند شد.
یک کارشناس ارشد مامایی در این‌باره می‌گوید: «سن مناسب بارداری زنان بین 20 تا 30 سال است که می‌توانند در این دوره بیشترین فرزندآوری را داشته باشند اما هر چه سن دختران بالاتر رود، درصد باروری آنان کاهش می‌یابد.»
به گفته این کارشناس، تعداد زنانی که بین سنین 20 تا 30 سالگی نخستین فرزند خود را به دنیا می‌آورند بسیار کم شده است و بیشتر زایمان‌ها از سن 30 سال به بعد انجام می‌شود که این مسئله یک آسیب اجتماعی است.
یک آسیب‌شناس مسائل اجتماعی در این‌باره می‌گوید: «یکی از عواملی که منجر به تأخیر در ازدواج دختران شده است تحصیلات آنان است، چون دخترانی که تحصیل کرده‌اند حقوق خاصی برای خود قائلند و خواهان ازدواجی هستند که عاقلانه و مناسب جایگاه اجتماعی‌شان باشد.»
وی اضافه می‌کند: «پسران جامعه نیز به شدت از شرایط اقتصادی موجود ناراضی هستند و این سؤال را مطرح می‌کنند که با این میزان حقوقی که دریافت می‌کنیم و با توجه به افزایش قیمت در همه حوزه‌ها، چگونه می‌توانیم یک زندگی را اداره کنیم! مسائل اقتصادی در رابطه با ازدواج، پسران را بیش از پیش درگیر کرده است و با توجه به اینکه در جامعه سنتی ما همچنان مرد به‌عنوان نان‌آور خانواده شناخته می‌شود، طبیعی است که از ازدواج کردن به نوعی هراس داشته باشند.»