نیاز‌های انسانی و ارزشی (و به عبارت بهتر نیازهای الهی) نیز یک دسته از نیازهای انسان است. کسانی که برای برطرف کردن این نیاز اقدام می‌کنند، زیاد نیستند؛ درصد کمی از مردم به فکر تلاش برای برقراری عدالت، جلوگیری از ظلم و نظایر آن هستند؛ هر چند بسیاری از مردم ظلم را دوست ندارند و چه‌بسا به عدالت نیز علاقمند باشند. در بین هفت میلیارد انسانی که روی زمین زندگی می‌کنند، تعداد کمی از آنها، به دنبال این خواسته‌ها و نیازهای ارزشی هستند که تنها به دنبال ارضای خواسته‌های حیوانی و شهوانی نیستند، بلکه به دنبال ارزش‌های والاتری نیز هستند؛ البته در بین این افراد مراتبی وجود دارد؛ برخی حاضرند همه چیزشان را فدای این ارزش‌ها کنند و برخی دیگر کمتر.
مصیبت‌ها و گرفتاری‌های بسیاری در این عالم وجود دارد. این عالم با وجود این اختلافات و مشکلات، تحت تدبیر خداوند آفریده شده است؛ اما سوال اساسی و مهم این است که چرا خداوند متعال باید این عالم را این گونه بیافریند؟ چرا گاهی زن و بچه بی‌گناه در حال خواب، با وقوع زلزله‌ای کشته می‌شوند و یا آسیب می‌بینند؟ چرا گاهی عده‌ای که مومن و متدین هستند، باید در سختی‌ها و مشکلات زندگی کنند و در مقابل، برخی کفار و کسانی که به دین اهمیت نمی‌دهند، باید بدون دغدغه، زندگی راحتی داشته باشند؟ چرا ما در عالمی با این وضع خلق شدیم؟ اینها سؤالاتی است که در ذهن بسیاری از افراد وجود دارد، اما گاهی به دنبال پاسخ آن نمی‌روند.
فهمیدن پاسخ صحیح به این سوالات در نوع نگاه انسان نسبت به این دنیا و رفتار وی، تاثیرگذار است و جهت حرکت و فعالیت انسان را مشخص می‌کند.
فلسفه مرگ و زندگی، برای امتحان
اجمالا اینکه طبق فرمایش قرآن کریم، خداوند مرگ و زندگی را به خاطر امتحان و آزمایش آفریده است؛ به عبارت بهتر تمام عمر ما مانند یک جلسه امتحان است؛ جلسه امتحانی که مدت آن نسبت به عمر بی‌نهایت آخرت، شبیه صفر است. این عالم با این همه اسباب، زمینه امتحان بشر است و البته همه این اسباب بقدری در هم تنیده است که قابل انفکاک از یکدیگر نیستند و مثلا انتخاب شخصی به عنوان مسئول در یک کشور بر سرنوشت افراد دیگری درکشورهای مختلف، تأثیرگذار است.
خداوند متعال برای یافتن راه صحیح در آزمایش‌های الهی دو ابزار عمومی عقل و وحی را قرار داده است، هر کسی هر راهی را انتخاب می‌کند، باید برای کار خود دلیلی داشته باشد و البته می‌تواند با تکیه بر این دو ابزار، دلیل مناسبی داشته باشد.
لزوما امتحان الهی و تحولات عالم توأم با شادی‌ها و خوشی‌ها نیست، گاهی حتی عزیزترین افراد، در کربلا به شهادت می‌رسند و اهل‌بیت رسول الله‌(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به اسارت می‌روند و تازیانه می‌خورند. گاهی هم سلطنتی به سلیمان داده می‌شود که به هیچ کسی داده نشد؛ اما نقطه اشتراک هر دو این است که همراه با امتحان الهی است.
مختار بودن انسان
 برای تعیین مسیر حرکت در زندگی
 خداوند موجودی آفریده است که خودش سرنوشت خود را تعیین کند؛ انسان مختار می‌تواند از هر فاسدی، فاسدتر و یا از ملائکه بالاتر برود و به نزدیک بی‌نهایت برسد. این صعود یا تنزل، تنها در همین جلسه امتحان (دنیا) صورت می‌گیرد؛ جلسه‌ای که حتی اگر صدها سال هم طول بکشد در مقایسه با زمان بی‌نهایت پس از مرگ، چیزی شبیه صفر است؛ یعنی نسبت آن حتی کمتر از یک چشم بر هم زدن در عمر انسان است.
توجه داشته باشیم که خداوند نسبت به همه بلاها، مشکلات، خونریزی‌ها و سختی‌ها آگاه است و چنین نیست که این امور، ناخواسته اتفاق افتاده باشد و یا وقتی خدا این مشکلات، ظلم‌ها و مصائب را می‌بیند، از کارش پشیمان شود. خدا همین الآن نیز می‌تواند جهان را زیر و رو کند، اما همین جهان با این ویژگی‌ها را می‌خواهد؛ خواست الهی بر این است که انسان در تلاطم زندگی، مسیر حرکت خودش را انتخاب کند.
چنین نیست که خداوند به کمک من و شما نیازمند باشد؛ خداوند می‌خواهد شما رشد و صعود کنید، البته با اختیار خودتان. لذا خداوند چارچوبی را انتخاب کرده است که شما در انتخاب آن چارچوب، اختیاری نداشتید؛ اینکه پدر و مادرتان چه‌کسانی باشند و در چه زمانی به دنیا بیایید و نظایر آن؛ اما در این چارچوب، در موارد متعددی قدرت انتخاب دارید و این همان امتحان شماست.
یکی از وظایف قشر طلبه و روحانی این است که علاوه بر اینکه خودش باید نیازهای انسانی و الهی را بفهمد و به دستورات الهی عمل کند، باید دیگران را نیز آگاه کند؛ بلکه این وظیفه به کشور خودمان محدود نمی‌شود، بلکه باید تا جایی که امکان دارد، آن را نشر داد.
تمسک به قرآن و اهل بیت(ع)؛
تعیین‌کننده مسیر زندگی
 جا دارد با خودمان بیندیشیم در رابطه با هدفی که به خاطر آن خلق شده ایم، چه مقدار فکر کرده و چه کاری انجام داده‌ایم؛ چند دقیقه از روزمان را صرف این هدف کرده‌ایم. متأسفانه گاهی آنقدر توجه ما به امور مادی جلب شده است که فرصتی برای تفکر در این مسائل برایمان نمی‌ماند.
بنا بگذاریم در مورد هدف خلقت خودمان و وظیفه‌مان بیشتر بیندیشیم و آن را به نتیجه عملی برسانیم، یکی از نتایج عملی این تفکر، این است که به دنبال این باشیم تا قرآن را بهتر بفهمیم؛ چرا که قرآن است که مسیر را مشخص کرده است و می‌تواند به ما بفهماند کدام مسیر بهتر است؛ بعد از قرآن نیز  از کلمات و سیره اهل‌بیت‌(علیهم‌السلام) و در این عصر، از فرامین امام خمینی‌(ره) و جانشین شایسته‌شان استفاده کنیم و خود را مطیع آنها بدانیم. مبادا انسان، بقدری توجهش به نیازهای مادی جلب شود که طبق فرمایش قرآن، حتی از چارپایان نیز پست‌تر شود!
سخنرانی آيت‌الله مصباح يزدي (دام ظله)
در جمع تعدادی از طلاب و دانشجویان خواهر قم و تهران؛ قم ؛ 6/10/97
زلال بصیرت روزهای پنج شنبه منتشر می‌شود.