مسعود بهرامی زاده
موسسات خیریه در بسیاری از کشورها نقش بسيار مهمي در ارتقاي کيفيت زندگي و توانمندسازي اقشار آسيب‌پذير دارند، این موضوع در کشور ما نیز در ابعادی گسترده به چشم می‌خورد، البته بر طبق دستورات دین و تعلیمات قرآن و همچنین رهنمودهای حضرت امام (ره) و رهبر معظم انقلاب، درنظام جمهوری اسلامی سعی برآن است که همزمان با حرکت کشور به سمت پیشرفت در ابعاد مختلف و افزایش  سطح سرمایه عمومی، توزیع امکانات هم به تناسب و عادلانه توزیع شود تا از تجمع ثروت در یک گوشه و گسترش فقر در گوشه‌ای دیگر جلوگیری شود .
هرچند این نوع تفکر برگرفته از مکتب اسلام خود قدم مهمی در کاهش تعداد جامعه آماری اقشار آسیب‌پذیر است، اما متاسفانه تا به امروز علی‌رغم  همه تلاش‌های مفید و موثر مسئولان و تصمیم‌گیران نظام در این زمینه  و با درنظر گرفتن گستردگی ارضی و جمعیت کشور، برقراری عدالت در جامعه چندان به موفقیت نرسیده است، همانطور که رهبر فرزانه انقلاب در اردیبهشت سال 90 فرمودند: « در باب تحقق عدالت اجتماعی، وضع کنونی مطلقا راضی کننده نیست».
نقش مردم در کمک‌رسانی
به اقشار آسیب‌پذیر
وقتی در کشوری دولت در برقراری توازن و توزیع ثروت نمی‌تواند کاملا موفق عمل کند، آنجاست که نقش مردم و نهادهای مردمی نمایان می‌شود و این وظیفه را مردم برعهده می‌گیرند. در کشور ما الگوهای متفاوتی برای ایفای این نقش برای مردم در نظر گرفته شده است که انواع مختلفی داردکه در ادامه به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌شود؛یک روش این است که مردم از طریق کمک‌های مالی به نهادهایی مانند بهزیستی یا کمیته امداد، با ایجاد و افزایش پتانسیل و قدرت  مالی، این سازمان‌ها را  برای کمک‌رسانی به نیازمندان یاری کنند، روش دیگر  که کاملا بومی هم هست، برقراری اردوهای جهادی  از طریق  گروه‌های مردمی، بسیج و... است و روش دیگر که عمومیت بیشتری در اکثر کشورها دارد ایجاد موسسات خیریه مردمی و امداد‌رسانی از این طریق است.
ماهیت سازمان‌های خیریه مردم نهاد
 مشارکت مردمي و  ایجاد سازمان‌هاي خيريه در بهبود و ارتقاي سطح زندگي اقشار آسيب‌پذير از چند ویژگی قابل توجه  برخوردارست؛ به طور مثال از سازوکارهای اداری پیچیده سازمان دولتی در این موسسات دیگر خبری نیست و یا این مسئله که این موسسات در واقع درحال انجام وظایف بر زمین مانده دولت‌ها هستند و بار مالی دولت‌ها را کم می‌کنند خود به تنهایی مسئله‌ای مهم و تاثیرگذار است، ضمن آنکه در کنار همه مواردی که می‌شود مطرح کرد، این موسسات و خیریه‌ها عموماً باعث ایجاد همدلی و وفاق میان افراد جامعه می‌شود همانطور که درجریان سیل‌های چند ماه اخیر در استان‌های محتلف کشور مشاهده شد.
زمینه فعالیت موسسات خیریه
موسسات خیریه در کشور ما  با رعایت قوانین جمهوری اسلامی می‌توانند با حفظ موازین شرع و عرف در زمینه‌های متنوعی فعالیت خیرخواهانه و خداپسندانه داشته باشند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سازمان‌های خیریه توزیع‌کننده که کار جمع‌آوری پول یا کمک‌های غیرنقدی و توزیع آن بین نیازمندان را انجام می‌دهند.
- موسسات خیریه بهداشتی و درمانی  که می‌توانند در اندازه‌های بسیار کوچک مثلا یک درمانگاه تا اندازه‌های بزرگ مثل یک بیمارستان، فعالیت کنند.
- موسسات خیریه عمرانی؛ ساخت ساختمان مدارس یا سرپناه ارزان قیمت برای خانواده‌های محروم و این قبیل فعالیت‌ها را انجام می‌دهند.
- موسسات خیریه نگهداری یا سرپرستی که  مسئولیت نگهداری از سالمندان یا افراد بی‌سرپرست، معلولان جسمی-حرکتی و یا ذهنی را انجام می‌دهند.
- موسسات خیریه آموزشی؛ کار آموزش اشخاص و افراد محروم جامعه رو به عهده دارند. این نوع از موسسات را می‌توان به دسته‌های زیر تقسیم کرد:
- موسسات خیریه پژوهشی که کار پژوهش در حوزه‌هایی را انجام می‌دهند که در نتیجه به رفع مشکلات و نیازهای اساسی جامعه می‌انجامد. بطور مثال موسسه تحقیقات سرطان که تحقیق بر روی داروها و بیماری سرطان و تولید داروهای ارزان قیمت برای معالجه سرطان را انجام می‌دهد، یک نمونه از این موسسات می‌باشد.
- موسسات خیریه خدمات مشاوره که  کار مشاوره به افراد محروم را انجام می‌دهند.
- موسسات توانیابی و بازپروری، مسئولیت آماده‌سازی یا بازگرداندن افراد آسیب‌دیده را به زندگی طبیعی در جامعه به عهده دارند.
تلاش برای رفع فقر بزرگ‌ترین هدف
با توجه به آنچه گفته شد می‌توان وظیفه اصلی موسسات خیریه را در قالب یک جمله بیان کرد  وآن اینکه «بزرگ‌ترین هدف خیریه‌ها باید برطرف کردن فقر باشد». در همه ابعاد چه فقر مالی، چه فقر فرهنگی، چه فقر آموزشی و...، با توجه به نقاط ضعف و کمبودهایی که در همه این زمینه‌ها در کشور وجود دارد قدم نهادن در هرکدام از این مسیرها می‌تواند باری از دوش خانواده‌ای بی‌بضاعت و یا کم بضاعت بردارد، همانطور که در متون قرآن و همچنین احادیث و روایت هم در مورد دستگیری از نیازمندان به صورت فراوان توصیه  شده است کما اینکه خداوند در آیه 90سوره نحل می‌فرماید إنَّ اللَّهَ يأمُرُ بِالعَدلِ و الإحسانِ.
اولویت اصلی توانمند‌سازی
 فقرا و مستضعفین
با وجود انکارناپذیر بودن ضرورت پرداخت و ارائه کمک‌های مالی و نقدی و غیر نقدی به اقشار نیازمند، نباید این نکته را از نظر دور داشت که برای مقابله و مبارزه با فقر و تنگدستیِ اقتصادی، باید تمامی دستگاه‌های ذی‌ربط، همگام و همسو با یکدیگر گام بردارند و اساس ریشه‌کنی فقر، مستلزم مجموعه‌ای از اقدام‌های هماهنگ و به هم پیوسته است که در صورت فقدان آن و وجود نارسایی در این زنجیره، فرآیند فقرزدایی به نحو شایسته‌ای تکمیل نخواهد شد.
از سوی دیگر موضوع توانمند‌سازی، بسترسازی برای اشتغال پایدار و رفع رکود اقتصادی از مولفه‌های بسیار تعیین کننده در تحقق فقرزدایی است، امری که در سالیان اخیر، گام‌هایی برای عملیاتی شدن آن برداشته شده است.
نکته مهم دیگر به روز بودن مجموعه‌های نیکوکاری و خیریه‌ها است که در هر شرایط به فکر جهت‌دهی کمک‌های مردمی و ارائه بهترین و لازم‌ترین خدمات به نیازمندان باشند. مثلا در شرایطی که این روزها موضوع گرانی مسکن و اجاره‌بها به یک مشکل اساسی و مهم بسیاری از خانواده‌ها تبدیل شده است، خیریه‌ها می‌توانند چه در سطح یک محل یا شهر و استان یا کشور به سمت تامین مسکن یا کمک به پیداکردن سرپناه مناسب برای خانوادهای نیازمند باشند. یا توجه به اشتغال‌زایی، کمک به ازدواج آسان جوانان و موارد اینچنینی که با توجه به نیاز جامعه اهمیت دوچندانی دارد.