فرار مغزها؛ از افسانه تا واقعیت
آمار‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که ایران از نظر کلی مهاجرت نیروی انسانی و فرار مغزها دیگر در جمع ۳۰ کشور مهاجرفرست دنیا نیست.
چند سالی است که آمار‌های نادرست، غیر رسمی و اغراق شده درباره مهاجرت دانشجویان، نخبگان و ایرانیان غیر مقیم ساکن خارج از کشور از سوی منابع غیر معتبر ارائه می‌شود. بخش قابل توجه این اخبار کذب، عمدتا بر اساس یک گزارش غیر رسمی منتسب به صندوق بین‌المللی پول بازتولید می‌شود، در حالی که چنین گزارشی منتشر نشده و اصطلاح «فرار مغزها» را به کشورمان نسبت می‌دهند که چنین پدیده‌ای وجود خارجی ندارد.
تازه‌ترین آمار‌های «یونسکو» به عنوان نهادی رسمی و بین‌المللی نشان می‌دهد وضع کشورمان از لحاظ نرخ مهاجرت کلی و همچنین دانشجویی، وضع مطلوبی نسبت به سایر کشور‌ها است. این روند در سال‌های اخیر نیز روندی رو به بهبود داشته است و رشد ایران ایران در بازگشت، حفظ و ماندگاری سرمایه‌های انسانی جوان و خلاقش را نمایان می‌سازد.
گزارش «یونسکو» در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد، ایران در سال ۲۰۱۱ دوازدهمین کشور اعزام‌کننده دانشجو بوده، این روند در سال‌های بعد بهبود یافته است. به گونه‌ای که سال ۲۰۱۶ ایران از لحاظ ارسال دانشجو در جایگاه 18 قرار گرفت. همچنین نرخ رشد تعداد دانشجویان ایرانی خارج از کشور در مقایسه با کشور‌های همسایه بسیار پایین‌تر است. این نرخ رشد در ایران ۴ درصد است در صورتی که بخش قابل توجهی از سرمایه انسانی کشور‌هایی همچون عربستان و پاکستان به دیگر کشور‌ها می‌روند به طوری‌که مهاجرت این دو کشور به ترتیب ۷۴ درصد و ۳۳ درصد رشد داشته است.
همچنین این آمار بیان می‌کند افزایش سهم دانشجویان بین‌المللی در برخی از کشور‌ها همچون بنگلادش، قزاقستان و اوکراین بسیار بالا و بیش از ۱۰۰ درصد است. کشور‌های چین (۸۷۰ هزار) و هند (۳۰۰ هزار) به عنوان اعزام‌کننده‌های اصلی دانشجو در دنیا تلقی می‌شوند که جمعیت دانشجو خارج از کشور آن‌ها در بازه ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶ به ترتیب ۳۲ و ۴۶ درصد افزایش داشته است.
نکته جالب این گزارش این است که آلمان یکی از کشور‌های اصلی اعزام‌کننده دانشجو در دنیا محسوب می‌شود و نزدیک به ۱۲۰ هزار دانشجو آلمانی در خارج از کشور تحصیل می‌کنند. کشور‌هایی همچون کره جنوبی، نیجریه، فرانسه، قزاقستان و عربستان و اوکراین در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
افزون بر این، با شکل‌گیری زیست بوم کارآفرینی مهاجرت معکوس در کشور آغاز شده است. در حال حاضر با رشد شرکت‌های دانش بنیان و استارتاپ‌ها شاهد رونق فعالیت این اکوسیستم هستیم. بسیاری از نخبگان برای فعالیت در این استارتاپ‌ها به کشور بازگشته‌اند تا شاهد پیشرفت و توسعه کشور خودشان باشند. ساختار و سیستمی که کشور پیش گرفته است در روند بازگشت دانشجویان و نخبگان تاثیرگذار بوده است و با استناد به آمار بین‌المللی ایران کشور مهاجرفرستی نیست.